PRAWO KONSTYTUCYJNE

Wykład 1 - 4 - prof. Skotnicki

Wykład 5 - do końca - dr R. Krawczyk

Podręczniki:

„Polskie prawo konstytucyjne” 2007 - red. Górecki - wersja dla kierunków prawniczych

„Polskie prawo konstytucyjne - zarys wykładu” - L. Garlicki

„Prawo konstytucyjne” - B. Banaszak

J,Ł. Buczkowski, K. Eckhardt(?)

„Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej” Sagan

„Prawo konstytucyjne” - Sarnecki

„Polskie prawo konstytucyjne” - Skrzydło

Witkowski

Komentarze:

„Konstytucja RP Komentarz” - Skrzydło

„Komenatrz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskie z 2 kwietnia …” - Wilczorek (?)

„Wybór aktów prawnych do nauki prawa konstytucyjnego” - Mordwinko (?)

Wykład 1 15.10.2007

Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego

Ogólnie prawo jest zespołem norm a więc reguł zachowania ustanowionych i sankcjonowanych przez państwo.

Prawo i państwo kształtowały się równolegle. W pewnym momencie do prawa zwyczajowego zaczęło ingerować państwo.

Prawo

Prawo natury

Zbiór norm, zachowań wynikających z tak czy inaczej rozumianej natury człowieka

Prawo pozytywne

Klasyczne pojęcie prawa pozytywnego w 1832r. sformułował John Austin (??).

• John Austin (??) - Prawo jest rozkazem suwerennej władzy państwowej skierowanym do obywatela pod groźbą użycia przymusu.

• Herbert Hart (??) - prawo jest zespołem ogólnych norm pochodzących od państwa a więc ustanowionych przez państwo, na których straży stoi przymus państwowy. Wg. Harta prawo jest na tyle zróżnicowane że obejmuje wiele dziedzin życia.

Podziały prawa

Podział prawa wg. Harta

• prawo przedmiotowe - prawo pozytywne - ogół aktów prawnych obowiązujących w danym państwie

• prawo podmiotowe - ogół uprawnień przypisanych jednostce

Podział z punktu widzenia zakresu obowiązywania prawa

• prawo wewnętrzne - zespół norm, obowiązujących na terenie danego państwa, które normują stosunki między podmiotami tego prawa

• prawo zewnętrzne:

• prawo międzynarodowe publiczne - reguluje stosunki między państwami

• prawo ponadnarodowe - prawo europejskie

• prawo międzynarodowe prywatne - obowiązuje na terenie danego kraju i reguluje sytuacje kolizji norm prawnych w państwie polskim i innym państwie. Rozstrzyga jaką regulację mamy zastosować dla danej sytuacji np. związki małżeńskie z cudzoziemcami.

Podział na ius i lex

Często dokonuje się podziału prawa na ius i lex ze względu na spór między pozytywistami a niepozytywistami.

• lex - normy zawarte w aktach prawnych

• ius - pojęcie szersze, normy zawarte w aktach prawnych (lex) a także elementarny zasady sprawiedliwości i moralności politycznej uznane za wiążące nawet w takiej sytuacji gdy nie zostaną zapisane w kodeksie

Prawo:

• materialne - zespół norm prawnych określających podstawy funkcjonowania danej instytucji życia publicznego czy prywatnego, zasady działania tych instytucji, zakres ich kompetencji etc.

• formalne (proceduralne) - sposób realizacji norm prawa materialnego

Najstarszy podział prawa

Został dokonany w antycznej republice rzymskiej na ius i fas

• ius - prawo świeckie

• fas - prawo sakralne

Podział Ulpiana

Podział ze względu na stosunek państwa do własności:

• publiczne - chroniące interes państwa

• prywatne - chroniące interes jednostki

Prawo możemy zakwalifikować jako element ustroju społeczno-politycznego i polityczno-gospodarczego.

Ustrój

• społeczny określa pozycje poszczególnych grup społecznych w społeczeństwie (a więc w państwie), relacje pomiędzy tymi grupami oraz pozycję (status) jednostki w społeczeństwie i w państwie.

• polityczny - kwestie związane ze sprawowaniem władzy - mechanizmy realizacji władzy w państwie, kwestia budowy aparatu państwowego a więc tego jak państwo jest zorganizowane

• gospodarczy - stosunek państwa do własności - podstawowym elementem tego ustroju jest model pewnej gospodarki jaką w tym państwie się dopuszcza - w Polsce jest to model społecznej gospodarki rynkowej

Własność

• prywatna

• państwowa (skarb państwa)

• komunalna (budżet gminy, jednostek samorządu terytorialnego)

• spółdzielcza

Prawo Konstytucyjne

Dwa ujęcia prawa konstytucyjnego

• wąskie - prawo konstytucyjnego to zespół norm prawnych zawartych w konstytucji a więc w akcie podstawowym dla funkcjonowania i działania państwa

• szerokie - prawo konstytucyjne to zespół norm regulujących podstawowe instytucje ustroju państwowego, politycznego i społeczno-gospodarczego

Przedmiot regulacji prawa konstytucyjnego

Podstawowe instytucje ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego kraju oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki człowieka jako obywatela

Prawo konstytucyjne określa:

• podmiot władzy najwyższej w państwie (suwerena)

• w jaki sposób władza jest sprawowana (pośrednio czy bezpośrednio <referendum>)

• podstawy organizacji aparatu państwowego (organizacje i tryb funkcjonowania organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej w państwie) - wskazuje budowę całego systemu organów państwowych, relacje między nimi zachodzące i zasady ich działania

• status jednostki w państwie poprzez określenie podstawowych praw, wolności i obowiązków człowieka i obywatela

• podstawy ustroju społeczno - gospodarczego państwa wskazując stosunek państwa do własności (reguluje stosunki własnościowe w państwie) - mówi czy dana forma własności chroniona jest w większym lub mniejszym stopniu w zależności od przyjętego modelu gospodarczego

Nazwy prawa konstytucyjnego

• Prawo konstytucyjne - Nazwa która utrwaliła się w Polsce w 1975r, która wskazuje że podstawowym źródłem jest ustawa zasadnicza stąd pewna niefortunność nazwy.

• Prawo państwowe - W XIX w. pojawiła się nazwa „Prawo państwowe” - w życiu społecznym i gospodarczym zaczęła pojawiać się arbitralna działalność władzy. Prawo państwowe - zawiera normy pochodzące, ustanowione i sankcjonowane przez państwa - jest to nazwa tożsama z systemem prawa (bo nie ma prawa niepaństwowego) a więc jest to nazwa zbyt szeroka.

• Prawo polityczne - J-J Rousseau (??) - obejmuje normy dotyczące ustroju politycznego ale jest to ujęcie zbyt szerokie bo elementy polityczne występują także w innych gałęziach prawa a jednocześnie jest to ujęcie zbyt wąskie bo nie uwzględnia stosunków społeczno-gospodarczych w państwie

• Prawo ustrojowe - zbyt szeroka nazwa gdyż interesująca nas dziedzina nie reguluje całego ustroju danego państwa bo reguluje podstawowe kwestie

• Prawo konstytucyjne zawiera w sobie elementy prawa publicznego jak i prywatnego. Łączy w sobie normy prawa formalnego i materialnego.

Prawo konstytucyjne a inne dziedziny prawa:

• nie jest sztywno oddzielone - granice wyznaczane są w sposób konwencjonalny (najpłynniejsza jest granica z prawem administracyjnym)

• stanowi fundament całego systemu norm prawnych w państwie gdyż określa system źródeł prawa obowiązującego w państwie dlatego mówi się, że jest wiodącą dziedziną prawa

• w ramach prawa konstytucyjnego można wyodrębnić:

• prawo parlamentarne

• prawo wyborcze

Wykład 2 22.10.2007

Źródła prawa

Pojęcie źródła prawa

• znaczenie historyczne - np. stare księgi grodzkie, gdzie z wyroków sądowych dowiadujemy się o obowiązującym prawie

• podmiot od którego pochodzi - podmiot, który nadał to prawo np. w różnych koncepcjach religijnych prawo nadał Bóg. Chodzi o organ od którego prawo pochodzi - obecnie w Polsce to Parlament.

Podział źródeł prawa

• materialne (w znaczeniu socjologicznym) - dlaczego doszło do uchwalenia danego aktu prawnego

• formalne (w znaczeniu prawniczym) - konkretne formy egzystencji przepisów prawnych (akty prawne stanowione przez upoważnione do tego organy)

źródła prawa materialne								źródła prawa formalne
pośrednie						bezpośrednie
warunki		wola jednostkowa		wola zbiorowa		organy władzy publicznej		źródła prawa formalne

wola zbiorowa - wola nieoznaczonej ilości osób w przedmiocie ich podstawowych dążeń i interesów formalnie poprzez partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia jak i niesformalizowane np. grupy nacisku

organ władzy publicznej - uzewnętrznia swoją wolę wydając konkretny akt prawny a więc stanowiąc ten akt do którego wydania jest umocowany, uprawniony na podstawie obowiązujących przepisów prawnych, mamy więc do czynienia z prawem stanowionym.

Wykład 3 29.10.2007

Niepisane źródła prawa konstytucyjnego

Źródła prawa

• spisane

• niespisane

Polskie prawo konstytucyjne co do zasady ma charakter spisane. Jego źródeł należy poszukiwać w pozytywno-prawnych …

Trzy rodzaje niepisanych źródeł prawa konstytucyjnego

Zwyczaj konstytucyjny

zwyczaj konstytucyjny - długotrwała i powtarzalna praktyka postępowania w określonej sytuacji (zwyczajowo przyjęte zachowanie). Praktyka, która rodzi domniemanie, że jeżeli dana sytuacja pojawi się w przyszłości to postąpi się w niej w takim sam sposób. Taki zwyczaj jest jedną z form powstawania norm prawnych a także jest źródłem prawa zwyczajowego.

Przykłady

• uderzanie laską marszałkowską na początek obrad

• podział na prawicę i lewicę

Powstawanie zwyczaju konstytucyjnego

• powstaje tam, gdzie regulacja prawna jest niewyczerpująca

• zwyczaj konstytucyjny jest sposobem w jaki normy prawa konstytucyjnego są stosowane w praktyce

• jego odrzucenie czy zmiana mogą nastąpić w każdej chwili jeżeli przestanie się go stosować w praktyce i nie wymaga się tutaj zmiany przepisów prawnych bo zwyczaj to nic innego jak praktyka działania

• długotrwałe stosowanie zwyczaju w połączeniu z przypisywaniem zwyczajowi waloru bezwzględnie obowiązującego oznacza przekształcenie się tego zwyczaju w normę prawa zwyczajowego

Prawo zwyczajowe

prawo zwyczajowe - jest zespołem norm prawnych trwale i jednolicie wykonywanych w przekonaniu że są obowiązującym prawem. Prawo zwyczajowe nie pochodzi od żadnej instytucji bo jest wykształcone przez społeczeństwo w toku historii. .. te normy prawne, które powstały w drodze długotrwałego stosowania zwyczajowo przyjętych rozwiązań i mające moc obowiązującą taką jak normy prawa stanowionego.

Przykład

Zzasada dyskontynuacji prac parlamentu - po wygaśnięciu kadencji nowy sejm podejmuje pracę od początku (chociaż są poglądy, że jest to zwyczaj a nie prawo zwyczajowe)

Elementy prawa zwyczajowego

Wymogi, jakie musi spełniać zwyczaj aby stał się prawem obowiązującym:

• praktyka

• ustalona i jednolicie wykonywana i trwała praktyka postępowania w danej sytuacji

• przekonanie o mocy prawnej - powszechnie panujące przekonanie społeczeństwa o prawnie wiążącej mocy normy zwyczajowej

Precedens konstytucyjny

precedens konstytucyjny - zasada lub reguła prawna stworzona przez dany organ (najczęściej sąd) i obowiązująca we wszystkich rozstrzyganych sprawach w przyszłości. Jednorazowe rozstrzygnięcie w praktyce jakiejś sytuacji, które wiąże się ściśle z ewentualnością wykorzystania tego rozwiązania do podobnego wydarzenia w przyszłości. Kładzie się nacisk na świadomą decyzję, bo tylko wtedy można przypuszczać, że jest to rozwiązanie precedensowe, czyli takie, które jest początkiem kształtowania się zwyczaju.

Zwyczaj może powstać bez świadomości podejmowania konkretnych rozstrzygnięć mających oddziaływać na przyszłą praktykę.

Precedens może nie mieć przewidywalnych następstw gdy nie pójdzie za nim praktyka.

Przykład

• zwyczaj - przychodzimy na wykład na 10.40

• normy prawne prawa zwyczajowego - zapisujemy w regulaminie, że część osób siada po lewej a część po prawej stronie

• precedens - jedna osoba zmieni stronę po której zasiada. Jest to rozwiązanie precedensowe. Gdy ta osoba będzie stale siadała po drugiej stronie stanie się to zwyczajem.

System prawa

Podziały systemów prawa

I

• system prawa powszechnie obowiązującego - te akty prawne, które obejmują ogół jednostek, obywateli, grup społecznych i organy państwa

• system prawa wewnętrznie obowiązującego - system tych aktów prawnych, które obowiązują jedynie jednostki, podmioty podporządkowane organowi, który wydaje dany akt prawny. Np. Minister Rolnictwa wydaje zarządzenie - obowiązuje pracowników Ministerstwa.

II

• otwarty - nie ma regulacji prawnej (przede wszystkim konstytucyjnej), która wskazywałaby jakie organy i jakie akty prawne mogą wydawać

• zamknięty - oznacza, że w państwie istnieje precyzyjna organizacja systemu prawa określona w konstytucji, która wskazuje jaki podmiot jest władny do wydawania aktów (przede wszystkim powszechnie obowiązujących)

• podmiotowej

• przedmiotowej

System konstytucyjny źródeł prawa obowiązujący na gruncie Konstytucji PRL z 22.07.1952r

Konstytucja -- Ustawa Konstytucyjna

Ustawa -- Dekret/Rozporządzenie z mocą ustawy

Rozporządzenia

Zarządzenia

=========================================

Instrukcje, wytyczne, pioma okólne

W okresie PRL nikt nie potrafił wyraźnie wskazać gdzie jest granica między źródłami prawa wewnętrznie a powszechnie obowiązującymi.

=== - przyjęta w doktrynie okresu PRL granica między źródłami prawa wewnętrznie a powszechnie obowiązującymi

W okresie PRL nie można było również wskazać czy był to system prawny otwarty czy zamknięty.

Podzielono umowy na takie, które zaraz po ratyfikacji obowiązywały na terenie RP i takie dla których konieczne było wydanie aktów wewnętrznych.

Konstytucyjny system źródeł prawa wykazywał się cechą systemu otwartego.

System konstytucyjny źródeł prawa obowiązujący na gruncie Konstytucji RP z 2.04.1997r

Konstytucja -- ustawa zasadnicza (nie wymieniona w art. 87 lecz w art. 235)

Umowy międzynarodowe -- przepisy organów lub organizacji międzynarodowych

Ustawy -- rozporządzenia z mocą ustawy

Rozporządzenia

=====================================

Zarządzenia i uchwały

Instrukcje, wytyczne, okólniki

== - granica między źródłami prawa wewnętrznie a powszechnie obowiązującymi

Odrębny rozdział (3) poświęcony systemowi źródeł prawa ale część uregulowań znajduje się poza tym rozdziałem np.

• art. () - rozporządzenie z mocą ustawy

• art. 59 - zbiorowe układy pracy

Art. 59. 

1. Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.

2. Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.

3. Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.

4. Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.

• art. - ustawa o zmianie konstytucji

Art. 87. 

1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. // nie jest to pełne wyliczenie, gdyż zaliczamy do tych źródeł również ustawę o zmianie konstytucji, zbiorowe układy pracy i rozporządzenie z mocą ustawy

2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego. // uchwały Rady Gmin, Rady Miasta itd.

Umowy międzynarodowe

Dokonano rozróżnienia umów międzynarodowych i ich zhierarchizowania z punktu widzenia sposobu ratyfikacji i wagi oraz przedmiotu zagadnienia , którego dotyczy ratyfikowana umowa.

Co do zasady umowy międzynarodowe ratyfikuje Prezydent, który może je ratyfikować przy zgodzie sejmu (w drodze ustawowej) lub bez zgody Sejmu (musi poinformować o tym Sejm).

Umowy międzynarodowe mogą mieć moc wyższą niż ustawy jeżeli dochodzi do niezgodności. (Art. 91).

Art. 91. ust 2.

2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

Umowy zatwierdzane - źródła prawa wewnętrznie obowiązującego

Nie wymienione w art. 87 źródła powszechnie obowiązującego prawa

Jeden przypadek gdy rozporządzenie może mieć moc ustawy (???):

- wydaje je Prezydent

- wydane podczas stanu wojenny

- wydane gdy Parlament nie może się zebrać

- na pierwszym posiedzeniu Parlament musi zatwierdzić

Umowy międzynarodowe:

- powyżej ustaw - umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, mające pierwszeństwo tylko w takiej sytuacji, gdy umowy międzynarodowej nie da się pogodzić z ustawą.

- poniżej ustaw - ratyfikowane ale bez uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie

- źródła prawa wewnętrznie obowiązującego - zatwierdzone a nie ratyfikowane

Zbiorowe układy pracy:

- mają charakter porozumień pomiędzy związkami zawodowymi a pracodawcami i organizacjami (???)

W konstytucji w 2.04.1997 roku występuje wyraźna granica między powszechnie a wewnętrznie obowiązującymi źródłami prawa. Jest to także system bardziej zamknięty niż otwarty.

Zasada supremacji Konstytucji

Art. 8. 

1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.

Jeśli występuje niezgodność prawa międzynarodowego z Konstytucją możemy:

• wystąpić z UE

• zmienić konstytucję

• zmienić prawo UE

Wykład 4 5.11.2007

Konstytucja

Znaczenie słowa konstytucja

konstytucja - łac. „constitue” (???) - porządkowanie, urządzanie

• W starożytnym Rzymie rozumiano słowa konstytucja dwojako:

• działalność ustawodawcza

• działalność ustrojodawcza

• W okresie średniowiecza pojęcie konstytucji kojarzone z regułami życia zakonnego.

• W XVI wieku konstytucja oznacza zbiór fundamentalnych, zasadniczych praw państwa.

• W XVIII w. u Monteskiusza ujmowana była w trojakim znaczeniu:

• prawa fundamentalne państwa

• rzeczywisty ustrój społeczny

• wiązana z warunkami środowiska naturalnego

• Współcześnie nawiązujemy do znaczenia z przełomu wieku XVIII/XIX. Wiąże się z systemem rządów, formą państwa, określa sposób organizacji życia społecznego, politycznego i gosp.

Konstytucja jest aktem normatywnym regulującym podstawowe zagadnienia, którymi się zajmuje.

Klasyfikacje pojęcia konstytucji

I - według znaczenia

• materialne (faktyczne) - rzeczywisty ustrój państwa

• formalne (prawnicze) - ujmowa jako szczególny akt prawny, o najwyższej mocy

II

• pisane - odpowiednik konstytucji w znaczeniu formalnym”

• spisane w jednym akcie prawnym - Polska Konstytucja 2.04.1997

• nie spisane w jednym akcie prawnym (konstytucje złożone) - Konstytucja RP z lat 1992-97, Konstytucja Królestwa Szwecji

• niepisane - Konstytucja Brytyjska,

III

• rzeczywiste - takie, które w sposób dokładny odzwierciedlają ustrój danego państwa - Konstytucja RP z 23.04.1935r.

• fikcyjne - nie odzwierciedlają istniejącego układu sił społecznych (ustroju) - Konstytucja RP z 17 marca 1921

Państwa z reguły chcą posiadać konstytucje rzeczywiste. Jednakże czasami układ sił politycznych albo społecznych uniemożliwia uchwalenie dobrej konstytucji.

IV - Ze względu na zakres regulacji który obejmuje konstytucja:

• konstytucje pełne - takie, które regulują zasady ustroju państwa, określają suwerena, sposób budowy aparatu państwowego, prawa i wolności obywatelskie, zapewniają swoim przepisom najwyższą moc prawną, dotykają problem zmiany konstytucji określając sposób jej zmiany. Definicja ta pokrywa się z pojęciem prawa konstytucyjnego.

• konstytucje niepełne - w Polsce tzw. „małe konstytucje” - mają charakter prowizorycznych aktów prawnych, które z powodów najczęściej politycznych, mają zastąpić konstytucję lub tymczasowo uregulować funkcjonowanie państwa np. w okresie gdy nie ma uchwalonej konstytucji - Mała Konstytucja 14.02.1947r.

V - Ze względu na tryb zmiany konstytucji:

• konstytucje sztywne (usztywnione) - takie, których ustawodawca wprowadza do niej określone instrukcje, które mają zapobiec pochopnym zamianom konstytucji np.

• wprowadzenie kwalifikowanej większości

• wprowadzenie kwalifikowanego quorum

• - musi być zatwierdzona w drodze referendum

• wprowadzenie do tekstu zapisów, że pewne działy konstytucji nie podlegają w ogóle zmianie (są sztywne) np. Francja - zapis o republikańskim charakterze państwa

• niektóre rozdziały aby zostały zmienione wymagają akceptacji tych zmian w referendum - Konstytucja Kuby

• Konstytucja sztywna - konstytucja zupełnie niezmienna. W praktyce nie ma takich konstytucji. Jedynym przykładem jest Polska - 1768r - prawa kardynalne.

• giętkie - konstytucja zmieniana zwykłą większość głosów, tak jak każda ustawa

Problem istoty konstytucji

Ferdynand Lasal (???)- 1862r.:

Czy tekst konstytucji może być dowolny? - Lasal udowodnił tezę, że tak. Wystarczy aby tekst konstytucji odpowiadał układowi sił społecznych, a będzie to konstytucja rzeczywista.

Konstytucję rzeczywista nie musi odpowiadać temu, co zostało zapisane w konstytucji pisanej.

Geneza konstytucji

Szkoła Praw Natury

Naturalne prawa jednostki, prawa które uzyskujemy z chwilą urodzenia ograniczają władze państwowe.

Koncepcja umowy społecznej - John Lock, J-J. Russeau

Społeczeństwo przekazuje w drodze umowy swoje prawa pierwotne, naturalne, panującemu celem zapewnienia ochrony i obrony przede wszystkim przez najazdem sąsiadów. Umowę tą można wypowiedzieć.

Teoria podziału władzy - Monteskiusz

Odseparowanie władz, wykonywania tych władz oraz zapewnienie hamulców, które nie pozwalają aby w państwie jedna z władz uzyskała przewagę nad dwoma pozostałymi.

Wg Monteskiusza wolność jednostki może być zagwarantowana tylko tam gdzie przyjęto trójpodział władzy.

Światopogląd racjonalistyczny

Odwoływanie się do rozumu i przekonań człowieka.

Światopogląd racjonalistyczny był przeciwstawiany światopoglądowi teologicznemu wg którego jednostka cierpi za grzechy swoje lub przodków.

Konstytucja jest mechanizmem przejścia od ustroju absolutystycznego do monarchii konstytucyjnej.

Wiosna ludów, wojny Napoleońskie przyczyniają się do rozpropagowania idei konstytucji.

Konstytucja we Francji w XVIII wieku - pewien materiał propagandowy - wyrażająca program rodzącej się burżuazji, aktem który zawiera hasła mobilizująca społeczeństwo do walki o własne prawa. Konstytucja ma ograniczać ustrój feudalny.

Cechy szczególne konstytucji

Treść konstytucji i przedmiot prawa konstytucyjnego się pokrywa.

Cechy szczególne wyróżniające konstytucję z całości ustawodawstwa

Co do treści

• wyróżniać suwerena - w Polsce naród

• określać sposób realizacji władzy przez suwerena:

• pośredni - przez przedstawicieli

• bezpośredni - w drodze referendum

• określać instytucje funkcjonujące w państwie - zdarzały się wyjątki - Instytucja Prezydium Rządu - 1952-57 - organ zastępujący Radę Ministrów - ustawodawca nie uznał za stosowne by włączyć tą instytucję do Konstytucji aż do 1976r.

• określać stosunek ustawodawcy do praw i wolności obywatelskich (w PRL mówiono o „wolnościach podstawowych”)

• określać stosunek państwa do własności

• odnosić się do problematyki prawa wyborczego

• określać sposób zmiany konstytucji

Co do formy (cechy formalne)

• nazwa konstytucji - nazwa ta jest zarezerwowana dla jednego aktu prawnego. Niekiedy używa się nazw synonimicznych (zastępczych):

• ustawa zasadnicza (22.7.1952r), Konstytucja Niemiecka 1942

• ustawa konstytucyjna - Konstytucja kwietniowa

• karta konstytucyjna - Konstytucja Ludwika z 1814r.

• ustawa rządowa - Konstytucja 3-go maja

• tryb uchwalania konstytucji - w zależności od tego czy suweren jest naród czy monarcha, możemy dokonać dalszego podziału uchwalania konstytucji

• konstytucja oktrojowana - suwerenem jest monarcha, ale nadaje ją nie koniecznie monarcha - np. konstytucja z 1814, Konstytucja Jugosławii 1931r, Konstytucja Pruska 1848r (nadana przez rząd)

• suweren naród:

• referendum - konstytucja jakobińska

• 58 - V republika Francuska

• Konstytucja Republiki Estońskiej

• Federacji Rosyjskiej 1993r.

• uchwalane przez konstytuantę (organ powołany do uchwalenia konstytucji) - konstytucja amerykańska (rolę konstytuanty pełniła konwencja konstytucyjna)

• praktyka francuska

• uchwalenie konstytucji przez parlament zwykły:

• Konstytucja Czeska - 1992

• Konstytucja ZSRR - 1977

• Konstytucja Chorwacji - 1990

• Konstytucja Ukrainy - 1996

• sposoby kombinowane:

• referendum + wola parlamentu - IV Republika Francuska 1942r(???), Konstytucja RP z 2.04.1997

• połączenie woli monarchy i parlamentu - Konstytucja Pruska z 1850r

• sejm ustawodawczy (łączył cechy parlamentu zwykłego i konstytuanty) - w Polsce

• tryb zmiany konstytucji

Nie jest na ogół odwrotnością trybu jej uchwalenia. Najczęściej rozumie się to pojęcie jako uchylenie obowiązującej konstytucji lub zmianę jej treści. Obecnie używamy pojęć zmiana, rewizja konstytucji.

I

• zmiana częściowa - nowelizacja

• zmiana całkowita

• zmiana formalna - zastąpienie tekstu innym tekstem

• zmiana materialna - zastąpienie niektórych postanowień

II

• zmiana restytucyjna - powrót do zasad początkowych, które zostały później zmienione np. historia NIK w Polsce.

• zmiany korekcyjne - dostosowujące tekst konstytucji do zmieniającej się rzeczywistości. Często dwustopniowa - najpierw ustanowienie organu a potem wpisanie go do konstytucji:

- ustawa o NIK

- Trybunał Stanu, Trybunał Konstytucyjny - 1982r.

Ustawodawca w Polsce nie dokonuje rozróżnienia między zmianą częściową a całkowitą (Art. 234). Nie można zmienić konstytucji w trybie wniosku nagłego. Usztywniony rozdziały dotyczące praw i wolności a także trybu zmiany konstytucji.

Wykład 5 12.11.2007

• Szczególna systematyka

Żaden inny akt prawny nie ma takiej systematyki

systematyka - wewnętrzny sposób uporządkowania treści konstytucji:

• ogólna - konsekwencja ideologii jaka legła u podstaw tworzenia konstytucji. Jest ona konsekwencją wartości aksjologicznych oraz zespołu poglądów na rolę państwa i jednostki w państwie.

• szczegółowa - odwołujemy się do zasad logiki. Jest wewnętrznym uporządkowaniem tekstu w ramach poszczególnych rozdziałów konstytucji. Wyraża podział tekstu na poszczególne przepisy i ułożenie tego tekstu w ramach rozdziałów. Na ogół jest wolna od wpływów politycznych.

Niektóre Konstytucje zawierają wstęp. Niezwykle rzadko zdarza się aby inne ustawy miały wstęp. (ust. o wychowaniu w trzeźwości)

Charakter normatywny wstępu:

Nie ma argumentów aby powiedzieć, że część artykułowana konstytucji jest inaczej traktowana niż wstęp. Normy zawarte we wstępie nie mogą być stosowane bezpośrednio.

• Szczególna moc prawna

Wynika bezpośrednio z tekstu konstytucji albo w sposób pośredni. Ustawodawca Polski (art. 8 ust.1) wyraźnie stanowi, ze konstytucja jest najwyższym prawem RP. Podobne sformułowanie możemy znaleźć w Preambule.

Pośrednie sposoby wnioskowania o najwyższej mocy prawnej konstytucji:

Jeżeli ustawodawca zamieści sformułowanie „żaden akt prawny nie może stać w sprzeczności z konstytucją” np. 17.03.1921.

Obowiązki związane z mocą prawną konstytucji:

• pozytywny - rozwijanie w drodze ustawodawstwa zwykłego postanowień Konstytucji

• negatywny - zakaz wydawania aktów prawnych, które swą treścią godziłyby w nadrzędną moc Konstytucji

• Przykład: Rota przysięgi Prezydenta

Kontrola konstytucyjności prawa jest także elementem szczególnej mocy prawnej.

Funkcje Konstytucji

Funkcje Konstytucji - skutki społeczne jakie konstytucja wywołuje lub może wywoływać w społeczeństwie. Należy je wiązać z celami jakie konstytucja ma spełniać w społeczeństwie.

• jurydyczna (prawna, normatywna) - konstytucja to część obowiązującego prawa. Konstytucja pełni rolę aktu prawnego w zakresie stosunków społecznych i politycznych a jej główną rolą jest zapobieganie chaosowi prawnemu. Jest jednocześnie częścią całego systemu prawa.

• stabilizująca - odnosi się podstawowych zasad całego systemu prawa. Wynikają z niej kierunki działalności prawotwórczej. Jest gwarantem politycznego ustroju Państwa. Często pojawiają się usztywniające części dotyczące tych spraw.

• dynamiczna - Konstytucja ma stymulować rozwój społeczny

• integracyjna - celem jest identyfikowanie się obywateli z państwem i jego instytucjami. Konstytucja ma za zadanie wpływać na procesy integracyjne społeczeństwa. Ma za zadanie tworzyć społeczeństwo obywatelski wskazując całą jego różnorodność i złożoność. Ma tu na uwadze problem wpływu społeczeństwa na władzę, kontroli państwa przez obywateli.

• organizatorska - zasady organizacji i funkcjonowania państwa - wynika z niej konieczność działania zgodnego z prawem (powoływanie tylko przewidzianych w Konstytucji organów)

• wychowawcza i propagandowa - konstytucja stanowi ucieleśnienie pewnych idei, które to idee są społecznie akceptowane. Przyjmuje określony model państwa i program na przyszłość. Realizacja tego programu będzie ucieleśnieniem postanowień konstytucji.

Obowiązywanie i stosowanie konstytucji

Konstytucja jest aktem normatywnym a więc także jest aktem powszechnie obowiązującym (art. 87). Biorąc pod uwagę jej budowę i rozwiązania jest aktem specyficznym. Podobnie sformułowanego aktu nie znajdziemy w całym systemie prawnym. Konstytucja nie ustanawia reguł o charakterze indywidualnym. Charakteryzuje się ogólnością i abstrakcyjnością. Adresatów ujmuje w sposób abstrakcyjny i ogólny.

Poziom abstrakcji konstytucji jest w różnych miejscach tego aktu prawnego różny.

Mamy do czynienia z dużą precyzją przepisów konstytucji wówczas gdy konstytucja opisuje sposób budowania aparatu państwowego.

Niektóre postanowienia konstytucji mogą jednak wzbudzać wątpliwości. Przykłady:

• wniosek opozycji o wotum nieufności dla wszystkich ministrów w 2007r. zamiast konstruktywnego wotum nieufności)

• konstytucja stanowi, że Prezydent powołuje sędziów. Jednakże Prezydent nie może odmówić powołania niektórych kandydatów.

• (art. 130, art. 194 - duża precyzja określania sposobu budowania aparatu państwowego

Przepisy sformułowane w sposób ogólny wskazują na konieczność odwołania się do ustaw zwykłych. Ich ideą jest podkreślenie pewnych norm ustrojowo prawnych. Na ogół mamy do czynienia z łączeniem pewnych przepisów z konkretnymi zapisami rozdziału I Konstytucji. Część tych przepisów … (art.1,2,3,10)

Zasady Konstytucyjne

Zasady Konstytucyjne - wskazują na ideologię konstytucji. Konstytucja zazębia się z innym aktami prawnymi.

Pozwalają na elastyczne …

Pośrednie i bezpośrednie stosowanie konstytucji

Koncepcja pośredniego stosowania konstytucji - ustawodawca w PRL wprost zakazywał powoływania się na Konstytucję (co było nadużyciem szczególnie jeśli chodzi o katalog praw obywatelskich).

art. 8 ust.1 - zasada bezpośredniego stosowania konstytucji - jest ona ograniczona sformułowaniem „chyba, że Konstytucja stanowi inaczej”.

Jeśli chodzi o sądownictwo dopuszcza się stosowanie jej jako podstawy orzecznictwa jak i stosowanie jej wraz z innymi normami prawnymi. Sądy powinny dawać pierwszeństwo wykładni opierającej się na normach zawartych w konstytucji. Mimo to rzadko spotyka się by Sędziowie powoływali się na przepisy konstytucji.

USTAWA

ustawa - akt normatywny o charakterze ogólnym, ustanawiającym normy prawne.

Pojęcie ustawy można sprowadzić do problemów:

• adresata

• przedmiotu

• wzajemnego stosunku między ogólnością adresatów a ogólnością przedmiotów

Cechy ustawy

• cecha ogólności w Polsce jest kwestionowana tylko w przypadku ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa nie jest aktem ogólnym i abstrakcyjnym ale wykazuje cechy indywidualno konkretne.

• ustawa jest drugim aktem w systemie źródeł prawa powszechnie obowiązującego gdyż:

• w systemie obowiązującego prawa istnieją przepisy , którym przyznaje się moc obowiązującą w ustawach np. rozporządzenia z mocą ustawy

• wydaje się akty celem wykonania ustaw (rozporządzenia wykonawcze) - prawo do ich wydawania musi wynikać z wyraźnego upoważnienia ustawowego

• ustawodawca Polski przyjął koncepcję kontrolowania konstytucyjności aktów podstawowych. Kontrola zgodności aktów podstawowych odbywa się w zgodzie z konstytucją i ustawą.

Do 97 roku Trybunał Konstytucji posiadał prawo do podawania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw.

• normy ustawy mogą być zmieniane lub uchylane przez ustawy lub akty prawne stojące na tym samym poziomie istotności (rozporządzenia z mocą ustawy)

Obowiązki ustawy

• realizacja zasad konstytucyjnych

• zakaz naruszania postanowień konstytucji

• przedmiotowo nieograniczony charakter - w drodze ustawy może być uchwalone wszystko.

Problem materii ustawowej

Kompetencja ustawodawcza Sejmu nie podlega żadnym ograniczeniom. Ustawy stanowią pierwotne uregulowanie danej materii. Konstytucja nie nakłada na ustawodawcę obowiązku regulowania w jednej ustawie tylko jednej materii.

19.06.1992 - Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ….

Zasada jawności obrad Sejmu i Senatu

Inicjatywa Ustawodawcza

Wnoszenie poprawek ( art. 119. ust.4)

Projekty pilne (klauzula pilności z inicjatywy rządu)

Do Senatu trafia „ustawa” a nie „projekt ustawy”

Szczegółowe regulacje uprawnień Prezydenta w dziedzinie podpisywania i wetowania ustaw

ustawa - akt o charakterze jednorodnym uchwalany przez Sejm w drodze parlamentarnej procedury, jest aktem ustanawiającym normy generalne i abstrakcyjne o charakterze nieograniczonym posiadającym najwyższą moc prawną po Konstytucji

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Dla ratyfikacji potrzebna jest wcześniejsza zgoda w ustawie

Art. 89. 

1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.

3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.

Dla ratyfikacji nie jest potrzebna wcześniejsza zgoda w ustawie

Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm (treść wysyłana do Komisji Spraw Zagranicznych, która wysyła Prezesowi Rady Ministrów opinię)

Przypadek szczególny

Art. 90. 

1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.

4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Przekazanie kompetencji organów władzy organom obcym musi odbyć się za wcześniejszą zgodą ustawową przy warunkach 2/3 głosów, połowie obecnych Posłów w Sejmie i 2/3 głosów w Senacie przy 50% obecnych Senatorów - kwalifikowane quorum.

Jeżeli zachodzi kolizja umowy z ustawą a umowa została ratyfikowana za uprzednią zgodą ratyfikowaną w ustawie wtedy pierwszeństwo ma ratyfikowana umowa międzynarodowa.

Rozporządzenie z mocą ustawy

W hierarchii ważności znajduje się na równi z ustawą. Ustawodawca uznał, że rozporządzenie z mocą ustawy ma charakter wyjątkowy. Umieszczone zostało w art.234. Prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy ma Prezydent na wniosek Prezesa Rady Ministrów w sprawach z art. 228 ust.3,5.

Rozporządzenia podlegają zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu Sejmu.

Upoważnienie do wydawania dekretów z mocą ustawy - 1918 - Piłsudski.

Dekrety Piłsudskiego

• 22.11.1918 - dekret o najwyższej władzy RP

• ordynacja wyborcza do sejmu

Techniki normowania wydawania rozporządzeń i dekretów z mocą ustawy

• technika pozytywnego wyda… na które rozciąga się działalność ustawodawcza

• technika negatywnych klauzul materialnych - wyliczenie materii wyłączonych z regulacji

• technika takiego określenia materii ustawowych w konstytucji, która nie dopuszcza regulowania danych spraw w formie rozporządzenia lub dekretu z mocą ustawy

2.08.26 - prawo prezydenta do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy z wyłączeniem n

Rozporządzenia wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego

Konstytucja marcowa - dwa rodzaje rozporządzeń

• wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego

• w okresie gdy Sejm i Senat były rozwiązane z wyjątkiem spraw dotyczących Konstytucji itd.

Konstytucja Kwietniowa

Dekrety z mocą ustawy może wydawać Prezydent w trzech przypadkach:

• na podstawie upoważnienia ustawowego

• dekrety wydawane w razie nagłej konieczności państwowej z ograniczeniami

• dekrety dotyczące organizacji rządu i sił zbrojnych

PKWN a następnie Rząd Tymczasowy mogą wydawać dekrety z mocą ustawy

PKWN - z wyjątkiem spraw takich jak: własne rozwiązanie, powołanie rządu tymczasowego, ratyfikowanie umów międzynarodowych, tak samo później Rząd Tymczasowy

Po 1947r

Upoważniony był Rząd na podstawie każdorazowego upoważnienia ustawowego.

Po 1952r

Upoważnienie przeszło na Radę Państwa:

• okres między Sesjami

• okres rozwiązania Sejmu

Sejm musiał wyrazić zgodę - nie wyraził tylko raz w wypadku ustawy o zmianie imion i nazwisk

dekret 13.12.1981 został wydany sprzecznie z Konstytucją

po 1992

Upoważniony był Rząd

Rozporządzenie (rozporządzenie wykonawcze)

Art. 92. 

1. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.

2. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.

art. 92 - rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji:

• Rada Ministrów

• Prezes Rady Ministrów

• Ministrowie

• Przewodniczący określonych komisji i komitetów

• KRRiT

Znajduje swoją podstawę w ustawie. Ustawodawca zwykły musi udzielić takiego upoważnienia określając organ władny do wydania rozporządzenia, zakres spraw jakie ma ono obowiązywać. Nie można przenosić tego upoważnienia. Jest to zakaz subdelegacji.

Akty prawa miejscowego

Art. 94. 

Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.

art. 94 - mogą pochodzić od jednostek samorządu terytorialnego lub przedstawicieli rządu w terenie.

Prawo do wydania takiego aktu musi wynikać z ustawy np. ustawa o samorządzie gminnym (art. 40):

- wewnętrzny ustrój gminy oraz jednostek pomocniczych gminy (… 3)

Mogą dotyczyć gminy, lub województwa. Stosują się zarówno do mieszkańców tych terenów jak i osób nie zamieszkałych tam ale przebywających.

Art. 93. 

1.  Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie²⁾ podległe organowi wydającemu te akty.

2. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.

3. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

art 93 - Uchwały Rady Ministrów i zarządzenia rady Ministrów - mają charakter wewnętrzny - obowiązują pracowników danego urzędu. Zarządzenia wydawane na podstawie ustaw.

Uchwały Sejmu - są decyzjami dotyczącymi indywidualnych kwestii:

Regulamin Sejmu i Senatu.

26.01.1993 - Orzeczenie TK - uchwała regulamin Sejmu jest aktem normatywnym, jest aktem postawionym poniżej konstytucji i musi być zgodna z Konstytucją. Regulamin Sejmu i Senatu jest aktem wykonawczym w stosunku do postanowień Konstytucji.

Wykład 7 26.11.2007

Zasada reprezentacji politycznej (zasada przedstawicielstwa)

Koncepcje reprezentacji

Klasyczne przedstawicielstwo

Zakłada, ze władzy nie sprawuje sam naród bezpośrednio ale naród sprawuje władzę pośrednio poprzez swoich przedstawicieli (deputowanych, posłów).

J.J. Rousseau

Władza zwierzchnia narodu sprowadza się do tzw. woli powszechnej czyli nie może być przekazywana. Suweren (naród) nie może być reprezentowany, ma wyrażać wolę samodzielnie, w sposób bezpośredni. Rousseau twierdził, że przekazywać można władzę ale nie wolę narodu. Wskazywał, że zgodność reprezentanta z wolą narodu może być przypadkowa. Wskazywał na sytuację w których może znaleźć się przedstawiciel, który nie będzie miał świadomości jaka jest wola narodu.

Klasyczna koncepcja reprezentacji

Powinna następować harmonia woli powszechnej i woli jednostkowej, która może mieć miejsce gdy mamy do czynienia z niezależnością przedstawicieli. Naszymi reprezentantami nie mogą być wszyscy, tylko Ci, którzy są w stanie chronić społeczeństwo przed czymś złym. Narodowi jako bytowi abstrakcyjnemu odmawiano możliwości wyrażania woli.

Opiera się na pewnej fikcji prawnej: wyborcy udzielają mandatu do reprezentowania ich i ich woli a wola wyrażona w parlamencie jest wolą narodu.

Koncepcja ta sprowadza się do reprezentowania woli poprzez parlament a tym samym zapewnieniem pewnej suwerenności parlamentu w dziedzinie wyrażania tej woli w imieniu obywateli i wyborców.

Parlament:

• reprezentant woli narodu

• posiada władzę najwyższą

• obywatele nie mają możliwości negowania decyzji parlamentu

Władza należy do narodu, który to naród sprawuje władzę poprzez swych przedstawicieli.

W czasach gdy powstawała ta koncepcja wpływ partii politycznych na życie polityczne był znikomy a więc obecność partii politycznych nie była tu uwzględniania. Istnienie partii może stanowić zagrożenie wolności przedstawicieli (przedstawiciel musi czasem wybrać między lojalnością wobec partii a wobec wyborców).

Koncepcja demokracji konstytucyjnej (socjologiczne teorie przedstawicielstwa)

Teorie te uwzględniają wpływ partii na kształtowanie się woli narodu.

Do parlamentu są wybierani ci, którzy są rekomendowani przez partie polityczne (umieszczani na listach wyborczych).

Na kształtowanie woli przedstawicieli mają duży wpływ:

• dyscyplina partyjna

• działalność lobbingowa

Zauważa się, że bez partii politycznych nie może faktycznie funkcjonować demokracja przedstawicielska. Ordynacje wyborcze są skonstruowane w ten sposób że kandydat na reprezentanta za którym nie stoi machina partyjna ma duże trudności aby uzyskać mandat.

Cechy mandatu przedstawicielskiego w polskiej Konstytucji:

• pełnomocnictwo jest konsekwencją atu wyborczego

• całokształt praw i obowiązków przedstawiciel nabywa w wyniku wyborów

Koncepcje mandatu:

Mandat imperatywny

Taka koncepcja istniała w państwach gdzie władza centralna była stosunkowo słaba aby oprzeć się społeczeństwu. Obowiązywała w demokracjach stanowych, w okresie Komuny Paryskiej, a także wg niektórych badaczy w państwach socjalistycznych.

Cechy mandatu imperatywnego

• ustanowienie specyficznej więzi prawnej między - sprowadza się do obowiązku realizowania woli swoich wyborców

• obowiązek informowania wyborców o pracy swojej i organu do którego zostało się wybranym

• obowiązek wykonywania instrukcji wyborców

• możliwość odwołania przedstawiciela przez wyborców

Mandat wolny

art. 104 - posłowie są przedstawicielami narodu, posłów nie wiążą instrukcje wyborców. art. 107, 108.

Art. 104. 

1. Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

2. Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu posłowie składają przed Sejmem następujące ślubowanie:

"Uroczyście ślubuję rzetelnie i sumiennie wykonywać obowiązki wobec Narodu, strzec suwerenności i interesów Państwa, czynić wszystko dla pomyślności Ojczyzny i dobra obywateli, przestrzegać Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej."

Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania "Tak mi dopomóż Bóg".

3. Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu.

Art. 107. 

1. W zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku.

2. Za naruszenie zakazów, o których mowa w ust. 1, poseł, uchwałą Sejmu podjętą na wniosek Marszałka Sejmu, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu.

Art. 108. 

Do senatorów stosuje się odpowiednio przepisy art. 103-107.

Mandat wolny nawiązuje do klasycznej koncepcji reprezentacji

Cechy mandatu wolnego

• uniwersalność - przedstawiciel reprezentuje cały Naród chociaż praktyka pokazuje, że często tak nie jest

• niezależność przedstawiciela - poseł nie ma obowiązku uzgadniania postępowania w parlamencie z wyborcami bo nie jest związany wolą wyborców, nie ma obowiązku informowania swoich wyborców o pracy swojej (w parlamencie i w terenie), parlamentu.

Gwarancje niezależności

• immunitet

• materialny - od momentu złożenia ślubowania - zakaz pociągnięcia do odpowiedzialności za działalność godzącą w zakres mandatu (z wyjątkiem odpowiedzialności przed komisją regulaminową sejmu).

• formalny - obowiązuje od momentu ogłoszenia wyniku wyborów przez PKW - zakaz pociągania do odpowiedzialności bez zgody izby której jest członkiem

• nietykalność przedstawiciela

Art. 105. 

1. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu.

2. Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej.

3. Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym.

4. Poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. W takim przypadku nie stosuje się przepisów ust. 2 i 3.

5. Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

6. Szczegółowe zasady pociągania posłów do odpowiedzialności karnej oraz tryb postępowania określa ustawa.

• zakaz dymisji in blanco (Poseł składa oświadczenie, że z dniem <bez wpisywania daty> zrzeka się mandatu)

• zasada incompatibilitas    - niepołączalności urzędów - art. 103

Gdy wiceminister jest posłem, musi być wiceministrem w randze sekretarza stanu. Jeśli byłby podsekretarzem stanu utraciłby mandat poselski lub senatorski.

Jeżeli następuje problem niepołączalności urzędów to w ciągu 7 dni należy złożyć oświadczenie o rezygnacji z zajmowanego stanowiska. Jeżeli takie oświadczenie nie zostanie złożone mandat wygasa.

• nieodwoływalny - wyborcy przedstawicielowi nie mogą cofnąć mandatu

Art. 104 nie uwzględnia roli partii politycznych. Z tego punktu widzenia dobrze byłoby gdyby posłowie podczas wypowiedzi pamiętali, że są przede wszystkim reprezentantami narodu a nie partii politycznych.

Art. 4 - naród sprawuje władzę poprzez swych przedstawicieli a także w sposób bezpośredni. Sposób bezpośredni wiąże się z istnieniem pewnych instytucji władzy bezpośredniej.

Art. 4. 

1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

Sposoby wyrażania woli w sposób bezpośredni

Referendum

• ogólnokrajowe - co do zasady przeprowadza się je w kraju, z wyjątkiem referendum konstytucyjnego, które podobnie jak wybory może być przeprowadzone poza granicami kraju

• lokalne - najpierw trzeba wystąpić z inicjatywą o takie referendum. Aby je przeprowadzić należy w ciągu 3 miesięcy zebrać poparcie co najmniej 10% mieszkających (posiadających prawa wyborcze) na terenie gminy lub powiatu lub co najmniej 5% dla referendum wojewódzkiego.

Referendum może być

• fakultatywne - sprawy istotne dla społeczności lokalnej (nie są dokładnie sprecyzowane)

• obligatoryjne - przeprowadza się w przypadku:

• odwołania organu stanowiącego przed upływem kadencji (ale nie wcześniej niż 10 miesięcy po wyborze a 8 miesięcy przez końcem kadencji)

• odwołanie wójta, burmistrza z przyczyn innych niż nie udzielenie absolutorium

• samoopodatkowania się mieszkańców

Charakter referendum

- rozstrzygający

- konsultacyjny

Istotą referendum jest udzielenie odpowiedzi pozytywnej lub negatywnej na postawione pytanie lub istotą może być dokonanie wyboru między zaproponowanymi wariantami rozwiązań.

Przykłady

Województwo Łódzkie - gmina Kleszczów - nieudane referendum ale jego efektem było odwołanie przewodniczącego Rady.

Gostynin - woj. Mazowieckie - udane referendum.

plebiscyt - najczęściej występuje w prawie międzynarodowym

- forma rozstrzygnięcia przez ludność o przynależności państwowej:

20.03.1921 - plebiscyt na górnym Śląsku

11.07.1920 (???) - plebiscyt na Warmii

głosowanie na apel przywódcy - V Republika Francuska - De Gaulle odwoływał się do woli narodu chcąc przeciwstawić swą wolę woli zgromadzenia narodowego

Czasem mówi się, że wybory mają formę plebiscytu, gdy wybiera się między dwoma partiami. Np. 1989, kiedy społeczeństwo wybierało między dwoma opcjami politycznymi. Taki wybór zrealizował się w wyborach do Senatu w 1989r.

inicjatywa ludowa - umożliwia narodowi interwencję w proces tworzenia ustawy lub szeroko rozumianego prawa. Weto ludowe - forma przeciwna do inicjatywy ludowej (w Polsce nie występuje).

Obowiązek zebrania 100 tys. podpisów pod projektem ustawy.

Charakter inicjatywy ludowej:

• bezpośredni - przyjęta w drodze głosowania

• pośredni - projekt ustawy wędruje do parlamentu, który decyduje czy przyjmie ustawę czy nie

Art. 125. 

1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.

2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący.

4. Ważność referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6, stwierdza Sąd Najwyższy.

5. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa.

system organów państwowych

zasada trójpodziału władzy - art. 10

Art. 10. 

1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Funkcje organów państwowych

• stanowienie prawa

• wykonywanie prawa i administrowanie

• rozstrzyganie sporów prawnych (na ogół mających charakter kompetencyjny) między organami konstytucyjnymi - organem właściwym do rozstrzygania takowych jest Trybunał Konstytucyjny

organ państwowy - część aparatu państwowego, która wyodrębnia się od pozostałych części aparatu tym, że w ramach działania całości wypełnia określone zadania i stosownie do tych zadań jest zorganizowana.

aparat państwowy - zespół ludzi w szczególny sposób zorganizowany, wypełniający w szczególnie określonym trybie konkretne zadania i wyposażony w tym celu w specyficzne środki przymusu.

Podział organów państwowych

I - ze względu na charakter działania organów państwowych

• samoistne - działają bezpośrednio w imieniu państwa (Prezydent, Parlament)

• niesamoistne (pomocnicze) - mają na ogół charakter organów wewnętrznych (Komisje Parlamentarne)

II - ze względu na skład osobowy organów państwowych

• kolegialne - NIK

• monokratyczne (jednoosobowe) - Minister, Prezes Rady Ministrów

III - ze względu na zakres działania

• organy centralne - zakres działa to terytorium całego państwa

• organy terytorialne - właściwe do działania na określonym terenie - Wojewoda, Prezes Regionalnej Izby Obrachunkowej

Organy władzy

Art. 10. 

1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Władze ustawodawczą sprawują Sejm i Senat. W świetle obowiązującej Konstytucji Senat nie może być nazwany izbą wyższą jednakże pewien brak symetrii między tymi organami istnieje. Senat nie sprawuje funkcji kontrolnej (nie udziela absolutorium z tytułu wykonywania budżetu tak jak Sejm)

Organy Wykonawcze

art. 10 - Prezydent i Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, Ministrowie, Wojewodowie, Prezesi określonych Komitetów.

Kompetencje Rady Ministrów i Prezydenta są wyraźnie podzielone z wyjątkiem spraw polityki zagranicznej.

Organy wykonawcze realizują funkcje administracyjną. Zadaniem administracji państwowej jest organizowanie życia społecznego i gospodarczego kraju, zapewnienie przestrzegania praw obywatelskich.

Organy Sądownicze

Sądy i trybunały.

W PRL sądy były umieszczone w odrębnym rozdziale niż TK i NIK.

Dekonstytucjonalizacja prokuratury, funkcja Prokuratora Generalnego jest łączona ze stanowiskiem Ministra Sprawiedliwości.

Eksponowana jest zasada niezależności sądów i sędziów

Organy kontroli i ochrony prawnej

Funkcje kontrolne posiadają:

• Sejm

• Rada Ministrów

• Prezes Rady Ministrów

• Wyspecjalizowane Organy Kontroli:

• Regionalna Obrachunkowa

• Rzecznik Praw Obywatelskich - ochrona praw i wolności obywatelskich

• Rzecznik Praw Dziecka - art. 72 - nie określa pozycji prawnej i ustrojowej

• KRRiT - powstała w 1992 - ma stać na straży wolności słowa, interesu społecznego

Organy samorządu terytorialnego

Nie są zaliczane stricte do grupy organów państwa chociaż niewątpliwie wchodzą w skład administracji publicznej

Administracja publiczna:

- organy administracji rządowej

- organy administracji samorządowej - realizują zadania:

- własne - w oparciu o środki własne

- zlecone z administracji rządowej - w oparciu o dotacje i subwencje

Wykład 8 3.12.2007

SEJM I SENAT

Pozycja Parlamentu

Struktura dwuizbowa:

• Sejm

• Senat

Nie ma zasadniczych różnic miedzy izbami parlamentu. Obie izby są reprezentacją polityczną społeczeństwa.

Sejm

• 460 Posłów

• wybory 5 przymiotnikowe:

• powszechne

• równe

• bezpośrednie

• tajne

• proporcjonalne

Senat

• 100 Senatorów

• wybory

• powszechne

• bezpośrednie

• tajne

Obie Izby są niezależne od innych organów Państwa.

Gwarancje autonomii Parlamentu

• regulamin izb - Każda z izb ma odrębny regulamin uchwalany w trybie uchwały (zwykła większość głosów).

Regulamin Sejmu a także Senatu to akt wykonawczy w stosunku do postanowień Konstytucji jednakże nie ma możliwości nakładania obowiązku na organy, których nie wymienia Konstytucja. Regulamin dotyczy organizacji wewnętrznej każdej z Izb Parlamentu, tryb powoływania i wyłaniania organów Sejmu i Senatu oraz określa obowiązki organów wewnętrznych Sejmu i Senatu

• sposób uchwalania budżetu - zapisane w odrębnych … - swoboda możliwości zgłaszania projektu budżetu - minister finansów nie ma na niego wpływu, dokonuje włączenia budżetu Sejmu i Senatu do ustawy budżetowej.

• Izby obradują oddzielnie - z wyjątkiem sytuacji gdy obradują jako zgromadzenie narodowe (np. podejmują decyzję o postawieniu do odpowiedzialności konstytucyjnej Prezydenta)

Inicjatywa ustawodawcza

Sejm i Senat są władzą ustawodawczą nieco inaczej wygląda jednak inicjatywa ustawodawcza Sejmu i Senatu:

- Sejm - co najmniej 15 posłów lub przeprowadzona przez komisję sejmową

- Senat - potrzebna jest uchwała Izby

Wynikiem inicjatywy ustawodawczej po zakończeniu procedury jest przekazanie z Sejmu do Senatu gotowej ustawy. Senat może wprowadzić poprawki, odrzucić lub zaakceptować.

Funkcje parlamentu

Sejm i Senat

• ustawodawcza

• kreacyjna

Sejm

• kontrolna - art. 95 ust.2

Art. 95. 

1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat.

2. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.

Kadencja Parlamentu

Kadencja co do zasady wynosi 4 lata ale może być:

• dłuższa - art. 228 ust. 7

Art. 228. ust. 7

W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.

• krótsza

• Sejm ma możliwość rozwiązania się w każdej chwili, Konstytucja nie podaje przyczyn. Istotne jest tylko to aby wniosek o samorozwiązanie został poparty większością co najmniej 2/3 głosów.

• skrócenie kadencji Parlamentu przez Prezydenta - może mieć charakter:

• fakultatywny - Prezydent może rozwiązać parlament jeśli w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia projektu ustawa budżetowa nie zostanie złożona Prezydentowi do podpisu. Prezydent musi podjąć wtedy decyzję o rozwiązaniu w ciągu 14 dni, jeśli jej nie podejmie oznacza to, że wyraża zgodę na rozpoczęcie prac nad …..

• charakter obligatoryjny - Prezydent musi rozwiązać Sejm - art. 155 ust. 2 - Sejm po trzech nieudanych próbach stworzenia rządu nie udzieli zaufania rządowi stworzonemu przez Prezydenta zwykłą większością głosów - wybory muszą nastąpić w ciągu 45 dni od dnia decyzji o skróceniu kadencji, a pierwsze posiedzenie w ciągu 15 dni od dokonania wyboru

Skrócenie kadencji Sejmu jest równoznaczne skróceniu kadencji Senatu

Konsekwencje skrócenia kadencji Parlamentu:

• ustanie pełnomocnictw Rządu - Rząd funkcjonuje do pierwszego posiedzenia nowego Sejmu, na którego pierwszym posiedzeniu Prezes Rady Ministrów musi złożyć dymisję (może to zrobić wcześniej). W tym czasie rząd powinien zajmować się sprawami administracyjnymi, nie podejmować decyzji, które mogą godzić w linię polityczną nowego rządu (np. Konkordat zawarto gdy rząd H. Suchockiej nie miał poparcia Parlamentu i szykował się do Dymisji).

• skrócenie kadencji Trybunału Stanu - TS powoływany jest na okres kadencji Sejmu a nie na 4 lata

• dyskontynuacja prac parlamentu - wszystkie projekty nad którymi prace nie zostały ukończone „lądują w koszu” - nie można w następnym parlamencie rozpocząć prac od drugiego czy trzeciego czytania. Oczywiście następny Parlament ma możliwość podjęcia prac nad tymi samymi projektami ale muszą one zostać zgłoszone ponownie.

Status Posła i Senatora

Art. 104. 

1. Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

2. Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu posłowie składają przed Sejmem następujące ślubowanie:

"Uroczyście ślubuję rzetelnie i sumiennie wykonywać obowiązki wobec Narodu, strzec suwerenności i interesów Państwa, czynić wszystko dla pomyślności Ojczyzny i dobra obywateli, przestrzegać Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej."

Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania "Tak mi dopomóż Bóg".

3. Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu.

Art. 108. 

Do senatorów stosuje się odpowiednio przepisy art. 103-107.

Mandat

• jest wolny

• ma charakter generalny - wyraża wolę całego narodu

• ma charakter niezależny - nie ma obowiązków wobec wyborcy (z wyjątkiem tego, że Poseł powinien kierować się dobrem narodu) - nie ma obowiązku realizowania programu wyborczego czy programu partii. W niektórych państwach europejskich istnieje obowiązek rezygnacji z mandatu przy zmianie przynależności partyjnej podczas kadencji.

Niezależność Parlamentarzysty

• immunitet:

• formalny - wprowadzenie utrudnień w pociąganiu do odpowiedzialności karnej

• materialny - wyłącza odpowiedzialność za popełnienie czynów danej kategorii w związku z wykonywaniem mandatu

• nietykalność - nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu bądź Senatu z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku podczas popełniania przestępstwa. Zgodę na zatrzymanie w takiej sytuacji musi jednak bezzwłocznie wyrazić także Marszałek. To zatrzymanie musi mieć związek z ewentualną możliwością utrudniania postępowania przez Parlamentarzystę.

Wniosek o:

• aresztowanie lub zatrzymanie składa Prokurator Generalny.

• pociągnięcie do odpowiedzialności karnej za przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego - musi być sporządzony przed adwokata, radcę prawnego ew. dr hab. nauk prawnych i musi być przekazany do Marszałka.

• zasada incompatibilitas - nie można być jednocześnie Posłem i Senatorem, nie można łączyć funkcji Posła lub Senatora z funkcjami wymienionymi w art. 103. <zasada omówiona także w jednym z wcześniejszych wykładów>

• zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem majątku skarbu państwa lub samorządu terytorialnego. Poseł może być za naruszenie takiego zakazu postawiony na wniosek Marszałka do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Jeśli poseł prowadził taką działalność przed wyborem to musi z Niej zrezygnować w momencie wyboru

• zakaz dymisji in blanco - (Konfederacja Polski Niepodległej - 1991)

• zakaz wystawiania weksli - dyskusyjne - weksle wystawiane na klub parlamentarny zostałyby uznane za nieskuteczne prawnie, ale weksle były wystawione na Związek Zawodowy Samoobrona.

• zakaz posiadania pakietu akcji większego niż 10%, lub udziałów w spółkach handlowych z udziałem Skarbu Państwa - akcje takie powinny być zbyte przed pierwszym posiedzeniem Sejmu lub Senatu (często są one zbywane na rzecz współmałżonka ). Jeśli akcje nie zostaną zbyte zostaje utracona możliwość wykonywania uprawnień z tytułu ich posiadania na cały okres trwania kadencji plus 2 lata.

• oświadczenia o stanie majątkowym - do 15 marca każdego roku składane są oświadczenia o stanie majątkowym

• oświadczenia lustracyjne - Parlamentarzysta ma obowiązek ujawnienia współpracy z organami bezpieczeństwa w latach 1944-90 - zatajenie współpracy jest kłamstwem lustracyjnym, które uniemożliwia sprawowanie funkcji publicznych

• rejestr korzyści - raz do roku Parlamentarzysta ma obowiązek informować o wszystkich prezentach i upominkach (przekraczających 50% wartości średniej pensji), które otrzymał podczas sprawowania funkcji publicznej

• Parlamentarzysta jest nie odwoływalny przez wyborców

• nie jest prawnie związany głoszonym wcześniej programem

Obowiązki Parlamentarzysty

• branie udziału w obradach organów do których zostali wybrani lub organów izby

• złożenie ślubowania - jeśli odmówi złożenia ślubowania oznacza to, że nie przyjmuje mandatu, jeśli w ciągu 3 miesięcy nie zostanie złożone ślubowanie należy zająć się tą kwestią

• dbanie o godność poselską i senatorską

• usprawiedliwianie swojej nieobecności w ciągu 7 dni - jeśli takie usprawiedliwienie nie nastąpi Marszałek może na wniosek Komisji Regulaminowej obniżyć dietę parlamentarzysty.

• wypełnianie oświadczenia lustracyjnego

Prawa Parlamentarzysty

Związane z pracą Izby

• prawo bycia wybranym do określonych organów Izby - każdy Parlamentarzysta może być członkiem Komisji z wyjątkiem ministrów i sekretarzy stanu.

• prawo inicjatywy ustawodawczej - prawo zbiorowe - 15 Posłów, uchwała Senatu

• prawo do zgłaszania poprawek

• prawo wniesienia interpelacji, zapytań, zapytań w sprawach bieżących - uprawnienie indywidualne ale może być realizowane w sposób zbiorowy

• 15 posłów może zażądać złożenia informacji bieżącej przez członka Rady Ministrów

• wniosek o zarządzenie głosowania imiennego - po kolei odczytuje się listę Posłów lub Senatorów, którzy po kolei oddają swój głos

• prawo zabrania głosu na posiedzeniu plenarnym - czas zabrania głosu zależy od tego w czyim imieniu Parlamentarzysta występuje:

• klubu parlamentarnego - mniej niż 20 minut

• swoim - mniej niż 10 minut

• po raz drugi w tej samej sprawie - mniej niż 5 minut

• poza porządkiem obraz - mniej niż 2 minuty

Czas może być wydłużony decyzją Konwentu Seniorów.

Prowadzenie debaty na zasadzie nieograniczonej - np. USA - lata 60-te. - stwarza to możliwość obstrukcji

• prawo do złożenia wniosku formalnego - przykłady z regulaminu sejmu - zamknięcie listy mówców, skrócenie czasu przemówień

• prawo do zgłoszenia, że jego przemówienie zostało źle zinterpretowane

• prawo do składania wniosku o uzupełnienie porządku obrad - na początku posiedzenia Marszałek lub wice Marszałek pyta „Czy są jakieś uwagi do porządku obrad?”

• prawo do brania udziału w posiedzeniach komisji których nie jest członkiem. Może zabierać głos ale nie może głosować - prawo do zgłoszenia odmiennego punktu widzenia

• prawo do zrzeszania się

• kluby - 15 posłów - charakter polityczny - 7 Senatorów

• zespoły - nie mają charakteru politycznego

• koła - 3 posłów lub 3 senatorów

Związane z działalnością terenową (przedstawicielską)

• prawo do prowadzenia indywidualnego biura poselskiego lub senatorskiego, otrzymywania środków na prowadzenia takiego biura (w PRL wojewódzkie zespoły poselskie obsługiwane przez pracowników wojewódzkiej rady narodowej)

• prawo do wizytacji - mają na ogół charakter zbiorowy - w praktyce są to wizytacje komisji polegające na sprawdzeniu problemu w terenie, który wiąże się z finansowaniem z budżetu państwa (np. gmina Łódź wystąpiła z wnioskiem o budowę oczyszczalni ścieków - posłowie komisji ochrony środowiska przyjechali zwizytować stan zaawansowania budowy).

• prawo do otrzymywania wyjaśnień po zapytaniach do organów administracji

• prawo do występowania w obronie interesu swojego lub wyborców

• prawo do czynnego uczestnictwa w organach stanowiących mające w optymalny sposób zapewnić wykonywanie przez parlamentarzystę mandatu

• immunitet

• prawo do otrzymania bezpłatnego urlopu

• prawo do otrzymywania diet

• prawo do otrzymania uposażenia (Poseł zawodowy, który zrzeka się dochodów z wcześniej wykonywanej pracy bądź też emerytury lub renty. Poseł może otrzymać częściowe uposażenie nawet jeśli nie zrzeknie się ww. źródeł dochodów).

Dieta (???) zwiększa się o

20% - Przewodniczący Komisji

15% - zastępca Przewodniczącego

10% - Przewodniczący Komisji ……………..

• prawo do bezpłatnego korzystania ze środków komunikacji

• …

• otrzymanie druków parlamentarnych

• otrzymywanie pożyczek

• otrzymywanie zapomogi losowej (bezzwrotna)

• prawo do zakwaterowania w Hotelu Poselskim, ew. zwroty za wynajęcie mieszkania do pewnego limitu

• prawo do wzmożonej obrony stosunku pracy - po zakończeniu kadencji Poseł może wrócić do poprzedniej pracy

• prawo do uzyskiwania informacji o członkach rządu

Immunitet

Immunitet parlamentarny narodził się w Anglii, miał chronić parlamentarzystów przed odpowiedzialnością za długi.

Umożliwia posłowi i senatorowi optymalne wykorzystanie mandatu. Jest pewną formą przywileju na mocy którego osoba pełniąca określoną przepisami funkcję (Sędzia, Prezes NIK) nie podlega określonym przepisom. Jest to ograniczenie odpowiedzialności z tytułu pełnionej funkcji.

Immunitet materialny

Wyłączenie karalności określonych czynów co w praktyce oznacza wyłączenie posiadacza spod działania prawa karnego materialnego. Występował w okresie międzywojennym a następnie w 1992. Ma charakter częściowy bo obejmuje tylko działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu.

Cechy immunitetu materialnego

• ma charakter bezwzględny - nie można go uchylić. Za działania objęte immunitetem ponosi odpowiedzialność regulaminową.

• ma charakter trwały - działa po wygaśnięciu mandatu

Wykonywania mandatu - działalność sejmowa (wystąpienia, głosowania) a także pozasejmowa.

Immunitet materialny nie chroni przed odpowiedzialnością za:

- pogwałcenie praw osób trzecich nawet podczas wykonywania mandatu (np. podczas przemawiania w sejmie)

Wykonywanie mandatu nie może następować przy użyciu niegodziwych metod postępowania (np. głosowanie za innych) i zachowanie takie nie powinno być chronione immunitetem.

Wykład 9 10.12.2007

Immunitet formalny

Ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny będące wg kodeksu karnego przestępstwami lub karalnymi. Czyny popełniane są przestępstwem ale nie mogą być ścigane podczas wykonywania mandatu.

Występuje w Polsce od 1921 roku, ma charakter zupełny i odnosi się do wszelkich czynów, które mogą podlegać odpowiedzialności karnej niezależnie od związku czynu z wykonywanym przez posła mandatem. Obejmuje także odpowiedzialność karną za naruszenie praw osób trzecich jeśli czyn jest związany z wykonywaniem mandatu.

Immunitet formalny nie dotyczy odpowiedzialności cywilnej, zawodowej, pracowniczej, dyscyplinarnej. Jego istotą jest wyłączenie możliwości prowadzenia podstępowania karnego przeciwko posłowi czy senatorowi. Odnosi się do wszelkich stadiów postępowania. Niedopuszczalne jest wniesieni kasacji lub rewizji nadzwyczajnej (Sąd Najwyższy 13.01.1994).

Jeżeli postępowanie zostało wszczęte zanim osoba została wybrana na posła lub senatora może toczyć się dalej. Generalnie Marszałkowie nie zgadzali się na zawieszanie tych postępować, choć mieli do tego prawo (za zgodą Sejmu).

Immunitet formalny ma charakter względny - może zostać uchylony.

Uchylenie immunitetu formalnego może nastąpić gdy:

• art. 105 ust. 4 - zainteresowany wyrazi zgodę na uchylenie immunitetu i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej

Art. 105. ust. 4

Poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. W takim przypadku nie stosuje się przepisów ust. 2 i 3.

• mocą uchwały Sejmu lub Senatu - większość 2/3 głosów (kwalifikowana)

Odmowa uchylenia immunitetu zawiesza bieg przedawnienia w postępowaniu karnym.

Immunitet formalny ma charakter nietrwały, wygasa po upływie kadencji.

Nietykalność poselska i senatorska

Jest zakaz zatrzymywania, aresztowania, bez zgody odpowiedniej Izby - art. 105

Art. 105. 

1. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu.

2. Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej.

3. Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym.

4. Poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. W takim przypadku nie stosuje się przepisów ust. 2 i 3.

5. Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

6. Szczegółowe zasady pociągania posłów do odpowiedzialności karnej oraz tryb postępowania określa ustawa.

Stan wyższej konieczności bądź obrony koniecznej.

W przypadku zatrzymania Posła lub Senatora na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa.

Zapewnienia możliwości prowadzenia postępowania.

FUNKCJA KREACYJNA PARLAMENTU

Ukonstytuowanie się Izb

• Posłowie/Senatorowie na pierwszym posiedzeniu składają ślubowanie.

• Prezydent wyznacza Marszałka Seniora:

• Sejm - z grona najstarszych wiekiem osób

• Senat - najstarszego wiekiem Senatora

Marszałkowie Seniorzy prowadzą pierwsze posiedzenie, zwoływane przez Prezydenta, które odbywa się w ciągu 30 dni od wyboru lub 15 dni od dnia wyboru jeśli poprzednia kadencja była skrócona. Marszałkowie Seniorzy prowadzą pierwsze posiedzenie do momentu wyboru właściwego Marszałka.

Marszałkowi Seniorzy:

• odbierają ślubowanie

• przewodniczą posiedzeniu w celu wyboru Marszałka

Wybór Marszałka

Wybór Marszałka odbywa się bezwzględną wielkością głosów. Kandydata na Marszałka może zgłosić co najmniej 15 posłów. Zasadą jest, że przedstawiciel może poprzeć tylko jednego kandydata. Jeżeli zgłoszone więcej niż jednego kandydata i w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie otrzyma bezwzględnej większości głosów to zgodnie z regulaminem sejmu do następnego głosowania przechodzą dwie kandydatury, które uzyskały najwięcej głosów. Następnie głosuje się do skutku. W razie gdyby nie doszło do wyboru Marszałka procedurę należy powtórzyć.

Funkcja kreacyjna sprowadza się do wyboru, powoływania i odwoływania określonych organów państwowych

Funkcja kreacyjna Sejmu

Sprawowana samodzielnie

Poprzez wybór

• wice-przewodniczących i członków Trybunału Stanu (Przewodniczącym jest pierwszy Prezes Sądu Najwyższego) - specjalnego organu przed którym realizowana jest odpowiedzialność konstytucyjna piastunów władzy wykonawczej. Trybunał Stanu jest wybierany na okres kadencji.

• sędziów Trybunału Konstytucyjnego (15) na kadencję 9 letnią. Nie ma możliwości ponownego wyboru. Prezes TK powoływany jest z grona tych kandydatów którzy są przedstawiani przez zgromadzenie ogólne sędziów Trybunału Konstytucyjnego Prezydentowi RP.

• członków IPNu

• członków Rady Polityki Pieniężnej

• członków KRRiTV (Jest ich 5, 2 powoju Sejm, 1 Senat, 2 Prezydent) - powoływani na kadencję 6 letnią i ze swego grona wybierają przewodniczącego.

• na wniosek Prezydenta - powołuje Prezesa NBP - na 6 lat

• na wniosek IPN - Prezesa IPN

Sprawowana przy współudziale Senatu

Poprzez wybór:

• Prezesa NIK - kadencja 6 letnia

• Rzecznika Prawa Obywatelskich - kadencja 5 letnia

• Rzecznika Praw Dziecka

• Generalnego Inspektora Danych Osobowych - kadencja 5 letnia

Poprzez możliwość odwołania osoby ze stanowiska:

• określone ustawą

• dana osoba popełniła przestępstwo

• dana osoba stała się trwale niezdolna do piastowania stanowiska

• w przypadku NIK - decyzją Trybunału Stanu Prezes NIK zostaje uznany za osobę, która nie powinna piastować ważnych funkcji

Wnioski co do wyboru na określone stanowiska:

• Marszałek

• grupa co najmniej 30 Posłów

• w przypadku Sędziego TK - Prezydium Sejmu lub grupa co najmniej 50 posłów

• w przypadku RPD - Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, 35 Posłów, 15 Senatorów

Powoływanie i odwoływanie następuje bezwzględną większością głosów. Jeżeli powoływanie odbywa się przy udziale Senatu to odwołanie także musi odbyć się przy udziale Senatu.

Prezes IPN - powoływany i odwoływany większością 3/5 głosów.

Parlament ma pewną dowolność w kształtowaniu organów wewnętrznych co należy rozumieć przez wolną rękę co do ilości:

• wice-marszałków

• komisji Sejmowych i Senackich (Komisje z nazwy muszą być zapisane w regulaminie Sejmu bądź Senatu)

Organy Izb

Marszałek

Funkcje Marszałka:

• reprezentowanie Izby

• wobec drugiej Izby

• wobec naczelnych organów państwa

• wobec innych państw

• przewodniczenie Izbie

• zwoływanie posiedzeń

• czuwanie nad terminowością

• kierowanie pracami prezydium

• zwoływanie konwentu seniorów

• prowadzenie kancelarii

• stanie na straży praw i godności Izby - realizacja tej niesprecyzowanej funkcji zależy od taktu prowadzącego obrady

• Straż Marszałkowska

• udzielanie parlamentarzystom niezbędnej pomocy w wykonywaniu mandatu

• sprawowanie pieczy nad porządkiem na całym obszarze Sejmu

• nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczej (Marszałek Sejmu)

• nadawanie biegu sprawom związanym z członkostwem Polski w UE

Marszałek spośród organów Sejmu jest stawiany na pierwszym miejscu. On decyduje o biegu inicjatyw i projektów.

Prezydium Sejmu

organ kolegialny - składa się z Marszałka i wicemarszałkowie

podejmuje decyzje większością głosów, w przypadku równowagi decyduje głos marszałka

Funkcje Prezydium Sejmu

• ustala tygodnie posiedzeń (po konsultacji z prezydium drugiej Izby, tak aby Senat obradował po obradach Sejmu)

• organizuje współpracę i wymianę doświadczeń między komisjami

Konwent seniorów

Jest organem, który ma zapewnić współdziałanie klubów parlamentarnych w sprawach związanych z działalnością i tokiem spraw Izby. Zwoływany często w przypadkach gdy dyskusja w Sejmie zaczyna wykraczać

Skład konwentu seniorów

• marszałek i wicemarszałkowie

• przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów

• przedstawiciele porozumień

• …

Funkcje konwentu seniorów

• ustalenia zasad dotyczących trybu dyskusji

• rozstrzyga sprawy związane z wyborem organów Izby

• ustalenia są podejmowane tak aby wszyscy byli usatysfakcjonowani a nie zwykłą większością

Komisje

Każda Izba samodzielnie ustala ilość komisji.

Funkcje komisji

• są organami powoływanymi do …

• są organami powoływanymi do wyrażania opinii w sprawach przekazanych im pod obrady przez Izbę, Marszałka lub Prezydium Izby

• komisje sejmowe są organami kontroli w zakresie określonym ustawami i Konstytucją

Podział Komisji

• stałe

• problemowe - np. Komisja ds. Odpowiedzialności Konstytucyjnej, ds. Łączności z Polakami Zagranicą, Ustawodawcza

• resortowe - zakresem swoich kompetencji i nazwą odpowiadają ministerstwu lub organowi centralnemu (np. Komisja Finansów, Kultury Fizycznej i Sportu, Obrony Narodowej, Polityki Społecznej, Pracy, Zdrowia)

• doraźne

• śledcze

Komisje mają liczyć nie więcej niż 11 posłów (chociaż nie jest to zasada), mogą być powoływane tylko przez Sejm na trzy sposoby, ds. zbadania czy przygotowania określonej sprawy.

Trzy sposoby powoływania członków komisji:

• tryb europejski (kontynentalne) - decydują

• potrzeby klubu parlamentarnego

• fachowe przygotowanie posła

• sugestie posła w jakiej komisji chciałby być

Członkami komisji nie mogą być ministrowie i wice-ministrowie.

• tryb brytyjski

• sekcja - parlament ustalał liczbę komisji a deputowani byli rozlosowywani do różnych komisji (mimo większości w Sejmie można było nie mieć większości w którejś komisji) - wszystkie ustawy musiały przechodzić przez komisję a więc brak większości w którejś z nich był dużym problemem.

FUNKCJA USTAWODAWCZA

Z Sejmu do Senatu przekazywana jest uchwalona ustawa a nie projekt ustawy. Senat uczestniczy w procedurze ustawodawczej.

Inicjatywa ustawodawcza

• Posłowie - charakter zbiorowy - pod projektem ustawy musi podpisać się co najmniej 15 posłów

• Senat - zawsze wyrażona przez uchwałę Senatu

• Prezydent

• Rada Ministrów - decyzja podejmowana większością głosów

• grupa co najmniej 100 tys. obywateli mających czynne prawo wyborcze

Składanie projektów

Projekty składa się w formie pisemnej Marszałkowi Sejmu. Powinno być do nich dołączone uzasadnienie wskazujące na:

• potrzebę i cel wydawania ustawy

• skutki polityczne, gospodarcze i społeczne

• źródła finansowania

• oświadczenie dotyczące zgodności z prawem UE

• wyniki konsultacji społecznych (z organami samorządu terytorialnego) jeżeli przepisy zobowiązują do takich konsultacji - inicjatorzy informują organizacje, które muszą wydać opinię w ciągu 14 dni

Do uzasadnienia projektu wnoszonego przez radę ministrów należy dołączyć projekty podstawowych aktów wykonawczych (gotowe teksty aktów wykonawczych)

Uchwalanie ustaw

Polska - około 350 ustaw

W.B - nie więcej niż 60 ustaw - instytucja ekspertów o uposażeniu sekretarzy stanu, bez których zgody nie może ruszyć inicjatywa ustawodawcza

Wykład 10 17.12.2007

Wysłuchanie publiczne

Uchwała o wysłuchaniu publicznym podejmowana przez komisję na wniosek co najmniej 1 posła, do której został skierowany wniosek o przeprowadzenie postępowania ustawodawczego. Uchwała ta może mieć miejsce między zakończeniem pierwszego czytania a przed rozpoczęciem drugiego czytania.

W wysłuchaniu publicznym mogą wziąć udział podmioty, które z odpowiednim wyprzedzeniem zgłosiły swoje zainteresowanie. Muszą one zwrócić się do Sejmu (co najmniej 10 dni przed dniem wysłuchania publicznego). Dodatkowo:

• grupa lobbingowa - musi przedstawić zaświadczenie o prowadzeniu działalności lobbingowej w Sejmie

• w imieniu osoby prawnej - wyciąg z krajowego rejestru sądowego w którym dany podmiot na rzecz którego występuje jest zarejestrowany

Wysłuchanie publiczne odbywa się na jednym posiedzeniu komisji, porządek obrad komisji może zawierać tylko wysłuchanie publiczne

Procedury szczególne

Procedury przyspieszone

• przystąpienie do drugiego czytania bez odsyłania do komisji

• przystąpienie do drugiego czytania niezwłocznie po otrzymaniu sprawozdania komisji

• postępowania w przypadku pilnych projektów ustaw

Klauzulę pilności może nadać Rada Ministrów uchwalonym przez siebie projektom ustaw z wyjątkiem:

• podatkowych

• ordynacji wyborczej

• regulujących ustrój i właściwości władz publicznych

• projektów kodeksów

Marszałek Sejmu ma obowiązek sprawdzić, czy zgłoszony przez Radę Ministrów projekt jest zgodny z wymogami formalnymi. Jeśli przyjmie ustawę w trybie pilnym musi ustalić orientacyjny kalendarz prac nad tym projektem w trybie pilnym.

Marszałek zarządza pierwsze czytanie bez zachowania terminu 7 dniowego, kierując projekt do komisji ustala termin otrzymania sprawozdania (nie dłuższy niż 30). Marszałek może zarządzić wysłuchanie publiczne. Następnie wprowadza projekt do porządku pierwszych obrad po zakończeniu prac w komisji. Uchwaloną ustawę niezwłocznie (w ciągu 3 dni) musi przesłać Marszałkowi Senatu. Senat ma na wprowadzenie poprawek jedynie 14 dni. Prezydent ma 7 dni na podpisanie ustawy. Rada Ministrów może wycofać klauzulę pilności przed II czytaniem.

Procedury wydłużone

zmiany w kodeksach oraz wprowadzające kodeksy w życie

Termin postępowania ustawodawczego jest wydłużony. Ustawodawca wymaga szczególnej dokładności i ostrożności. Tu także istnieje możliwość przeprowadzenia wysłuchania publicznego.

I czytanie

• projekt nowego kodeksu i przepisy wprowadzające nowy kodeks w życie- nie wcześniej niż 30 dzień od dostarczenia druku posłom

• zmiany w kodeksie i przepisy wprowadzające w życie zmiany w kodeksie - nie wcześniej niż 14 dzień od dostarczenia posłom druku projektu

Sejm może powołać Komisję Nadzwyczajną przed lub po I czytaniu projektu.

Komisja Nadzwyczajna może tworzyć podkomisje stałe i zespoły robocze. Członek Komisji Nadzwyczajnej nie może wchodzić w skład więcej niż dwóch podkomisji. Komisja Nadzwyczajna powołuje zespół stałych ekspertów (1/3 z nich jest wskazywana przez ustawodawcę).

II czytanie - nie wcześniej niż 14 dzień od doręczenia Posłom sprawozdania Komisji Nadzwyczajnej

uchwalanie prawa, które będzie wypełniać postanowienia UE

Rada Ministrów - ma obowiązek wyraźnego zaznaczenia, że zgłoszony przez nią projekt ma za zadanie wykonywać postanowienia UE.

Marszałek ustalając terminarz prac nad projektem musi pamiętać aby zachowana były także terminy UE.

Poprawkę na posiedzeniu komisji może zgłosić grupa co najmniej 3 posłów.

Projekt może być odrzucony na posiedzeniu komisji bezwzględną większością głosów.

II czytanie

Odbywa się na posiedzeniu sejmu najbliższym po doręczeniu posłom sprawozdania komisji chyba, że Marszałek po zasięgnięciu opinii komisji zarządzi inaczej.

projekt ustawy budżetowej

Inicjatywa ustawodawcza przypada tylko Radzie Ministrów.

Projekt jest kierowany do Komisji Finansów Publicznych. Poszczególne części projektu ustawy budżetowej są rozpatrywane przez inne komisje. Sprawozdania są przekazywane Komisji Finansów Publicznych, która rozpatruje je jako sprawozdania cząstkowe.

Rada Ministrów przedkłada Sejmowi projekt ustawy budżetowej nie później niż 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. Po zakończeniu prac Sejmu ustawa przekazywana jest do Senatu, który ma na rozpatrzenie ustawy budżetowej 20 dni. Senat może jedynie wnieść do ustawy poprawki lub ją przyjąć - nie może jej odrzucić.

Poprawki Senatu są przekazywane do Komisji Finansów Publicznych (która je przyjmuje lub odrzuca).

Uchwaloną ustawę Prezydent musi podpisać w ciągu 7 dni. Nie przysługuje mu prawo weta ale może on zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o sprawdzenie konstytucyjności ustawy. TK ma obowiązek orzec w sprawie zgodności z Konstytucją w terminie nie później niż 2 miesiące od momentu złożenia ustawy. Ustawa budżetowa musi być przedłożona prezydentowi do podpisu nie później niż 4 miesiące od momentu wpłynięcia ustawy do Sejmu. Jeśli to nie nastąpi może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

ustawa o prowizorium budżetowym - uchwala budżet na okres krótszy niż rok budżetowy.

W Polsce rok budżetowy = rok kalendarzowy.

Postępowania w komisjach

Ogólne zasady dotyczące postępowania przed komisjami sejmowymi:

Aby obrady miały charakter prawomocny musi wziąć w nich udział co najmniej 1/3 składu komisji. Na czele każdej komisji stoi prezydium komisji (przewodniczący i dwóch wiceprzewodniczących).

Komisje rozpatrują

• projekty ustaw i uchwał

• uchwały senatu o wniesieniu poprawek do ustawy uchwalonej przez sejm

• wnioski prezydenta o ponowne rozpoznanie ustawy

• opiniują projekty

• sprawozdania i informacje kierowników urzędów centralnych

• analizują działalność administracji

• opiniują wnioski w sprawach personalnych

Prezydium Komisji

• opracowuje projekty planów prac

• czuwa nad przygotowaniem posiedzeń

• zapewnia członkom komisji materiały

Posiedzenia odbywają się

• gdy ustali Prezydium

• gdy ustali Przewodniczący

• na wniosek co najmniej ¼ członków przewodniczący jest zobowiązany do zwołania posiedzenia o charakterze nadzwyczajnym, które ma się odbyć w ciągu 14 dni o złożenia wniosku.

W posiedzeniach mogą brać udział

• członkowie komisji

• europosłowie

• osoby zaproszone

• osoby prywatne (w szczególnych wypadkach)

Na posiedzenia komisji zaprasza Przewodniczący lub członek komisji przy akceptacji Przewodniczącego.

Przewodniczący obradom posiada prawo

• wyrażania zgody na zabranie głosu

• zwrócenia Posłowi uwagi, że zbytnio odbiega od tematu

Komisje obradują na posiedzeniach, które mają charakter otwarty jednakże mogą wystąpić posiedzenia zamknięte - Komisja określa osoby, których udział w posiedzeniu jest niezbędny.

Formy wypowiedzi Komisji

• dezyderat - postulat komisji w określonej sprawie, może być skierowany do Prezesa NIK, NBP, Rady Ministrów, Prokuratora Generalnego, Głównego Inspektora Pracy. Dezyderat nie ma mocy obowiązującej jednakże ustawodawca wymaga aby organ do którego został wystosowany ustosunkował się do niego w ciągu 30 dni (chyba że inaczej postanowi Marszałek na wniosek adresata).

• rezolucja - stanowisko sejmu przygotowane przez komisję - gdy sejm przyjmie rezolucję Marszałek wysyła ją do adresata dezyderatu. Adresat staje się zobowiązany do wypełnienia postanowień rezolucji.

• opinia - stanowisko w określonej sprawie. Może przedstawić opinię tym samym podmiotom, do których był skierowany dezyderat, centralnym urzędom i instytucjom państwowym. Opinia jest przesyłana przez Marszałka do adresata opinii.

• sprawozdanie - obowiązkowe z prac nad projektami skierowanymi do komisji

• projekty uchwał, apeli, oświadczeń, deklaracji

Uchwały podejmowane są większością głosów przy obecności 1/3 członków

W Senacie regulamin wskazuje na obowiązek pracy w przynajmniej 1 komisji natomiast w regulaminie Sejmu nie ma takiej pozycji.

Odrębne regulacje dotyczące Komisji

Komisje śledcze

Projekt uchwały o powołaniu komisji może być wniesiony przez co najmniej 40 posłów lub prezydium sejmu. Wniosek musi być zawierać uzasadnienie powołania takiej komisji.

Komisja śledcza ma obowiązek przedstawienia sprawozdania ze sprawy, do rozpatrzenia której została powołana. Członkowie komisji mogą zgłaszać zdania odrębne (które muszą być dołączone do sprawozdania z prac komisji).

Komisja ds. służb specjalnych

Nie więcej niż 9 posłów

Posiedzenia tej komisji mają charakter posiedzeń zamkniętych chyba że są to połączone posiedzenia z innymi komisjami.

W obradach mogą uczestniczyć ministrowie

• MON

• MSWiA

Komisja ds. etyki poselskiej

po 1 przedstawicielu ( o nieposzlakowanej opinii) każdego z klubów parlamentarnych. Jeżeli zgłoszona osoba nie spełnia wymogu nieposzlakowanej opinii klub musi wystawić innego kandydata - jeśli tego nie zrobi traci prawo do posiadania swojego przedstawiciela w tej komisji. Posiedzenia tej komisji są objęte tajemnicą.

Komisja może:

• zwrócić uwagę

• dać upomnienie

• udzielić naganę

Komisja ds. UE

nie więcej niż 46 członków, powinien odzwierciedlać proporcjonalnie skład Sejmu.

Wykład 11 7.01.2008

Uchwały Sejmu

Moc prawna uchwał uchwalanych przez Sejm i Senat jest niższa niż ustawy. Istnieją różnice w sposobie rozpatrywania i uchwalania uchwał przez obie Izby.

Każda z Izb posiada prawo samodzielnego uchwalania uchwał. Nie istnieje konieczność przekazywania takiej uchwały do drugiej Izby ani do Prezydenta celem ich podpisania (Prezydent nie ma więc też możliwości skierowania uchwały do Trybunału Konstytucyjnego). Uchwały publikowane są w Monitorze Polskim.

Inicjatywa uchwałodawcza

• Prezydium Sejmu

• komisja sejmowa

• grupę co najmniej 15 posłów podpisujących projekt

Inicjatywa uchwałodawcza w sprawie Regulaminu Sejmu

• Prezydium Sejmu

• grupa co najmniej 15 posłów

• komisja regulaminowa i spraw poselskich

Uchwalanie uchwał odbywa się w dwóch czytaniach (z wyjątkiem regulaminu sejmu - 4 czytania).

Sejm podejmuje uchwały

• zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów chyba że Konstytucja lub inne przepisy stanowią inaczej.

Przykłady wyjątków

• uchwała o rozwiązaniu Sejmu -2/3 głosów ustawowej liczby posłów

• wybór marszałka i wicemarszałka - bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

• udzielenie wotum:

• zaufania

• w pierwszym lub drugim trybie - bezwzględna większość głosów

• w trzecim trybie - zwykłą większością głosów

• nieufności - połowa ustawowej liczby posłów

Uchwalane tak samo jak uchwały są:

• rezolucje - wezwanie skierowane do określonego organu państwowego do podjęcia określonego w rezolucji jednorazowego działania. Najczęściej są odpowiedzią na nie udzielenie odpowiedzi na dezyderat Komisji

• deklaracje - zawierają zobowiązania do określonego postępowania

• apele - wezwanie do określonego zachowania, podjęcia określonego zadania

• oświadczenia - zawierające stanowisko w określonej sprawie

Uchwały Senatu

W zależności od rodzaju uchwały krąg podmiotów które mogą wystąpić z inicjatywą uchwałodawczą przedstawia się w różny sposób.

Inicjatywa uchwałodawcza

• …

• komisja

• co najmniej 10 senatorów

Inicjatywa uchwałodawcza w sprawie zmiany regulaminu

• Marszałek Senatu

• Prezydium Senatu

• Komisja Regulaminowa, Etyki i Spraw Senatorskich

Inicjatywa uchwałodawcza w w sprawie uchwał okolicznościowych

• Komisja

• grupa Senatorów

• 1 Senator

FUNKCJA KONTROLNA PARLAMENTU

Kontrolę parlamentarną sprawuje tylko Sejm.

Kontrola parlamentarna - proces nadzoru i kontroli - proces decydowania o sposobie zachowania się Rządu i Administracji Rządowej.

Sejm ma możliwość bezpośredniego bądź też pośredniego stosowania określonych środków lub sankcji w stosunku do zachowań Rządu bądź Administracji.

Środki bezpośrednie (należą do większości parlamentarnej)

Środki pośrednie (należą do opozycji)

Funkcja kontrolna to jedna z czterech funkcji wykonywanych przez parlament. Jest to klasyczna funkcja legislatywna..

Etapy kontroli parlamentarnej

• uzyskiwanie określonych informacji

• przetwarzanie informacji

• ocena informacji (aprobata bądź krytyka)

• zajęcie politycznego stanowiska ew. możliwość podjęcia prawnie wiążącej decyzji

Trzy formy realizowania funkcji kontrolnej Sejmu

Bezpośrednio na posiedzeniu plenarnym

• udzielanie Rządowi absolutorium - akt organu nadrzędnego najczęściej wybieranego. Poprzez ten akt następuje zwolnienie organu podporządkowanego od odpowiedzialności za wykonanie powierzonych mu zadań. Akt absolutorium nie obejmuje zwolnienia z odpowiedzialności karnej. Konstytucja nie podaje skutków nie udzielenia absolutorium (Mała Konstytucja z 1992r. wskazywała, że Rząd, który nie uzyskał absolutorium powinien się podać do dymisji). Istnieje rozbieżność zdań czy udzielenie absolutorium zwalnia od odpowiedzialności Konstytucyjnej czy nie.

Rada Ministrów ma obowiązek złożenia Sejmowi sprawozdania z tytułu wykonania ustawy budżetowej i informacji o stanie zadłużenia państwa w ciągu 5 miesięcy od końca roku. Sejm w ciągu 90 dni od daty złożenia sprawozdania ma obowiązek zapoznania się z opinią NIK i podejmuje decyzję o udzieleniu lub nieudzielaniu absolutorium. Od 1976

• uchwalanie wotum zaufania - art. 154 - osoba desygnowana na Premiera przez Prezydenta musi w ciągu 14 dni przedstawić program działania rządu (expose), który to program musi zostać zaakceptowany - jeśli to nie nastąpi oznacza to, że rząd nie uzyskał wotum zaufania i inicjatywa tworzenia rządu przechodzi na Sejm.

• uchwalanie wotum nieufności:

• konstruktywne - złożenie wniosku przez co najmniej 46 (?) posłów o odwołanie Rady Ministrów. Wniosek musi zawierać nazwisko nowego kandydata na Premiera. Jeśli wniosek zostanie przegłosowany upada Rząd ale jednocześnie jest wybrany nowy Premier.

• selektywne - dotyczy członka Rady Ministrów - wniosek musi być poparty podpisami 69 posłów. Gdy taki wniosek zostanie przegłosowany bezwzględną większością głosów Prezydent ma obowiązek zdymisjonować Ministra.

Głosowanie nad wnioskiem:

• nie może odbywać się w trybie wniosku nagłego (głosowanie od razu po złożeniu wniosku)

• może odbyć się nie wcześniej niż po upływie 7 dni od daty złożenia

Wniosek o wotum nieufności może być składany nie częściej niż co 3 miesiące. Gdy wniosek uzyska poparcie 115 posłów można składać go częściej.

• zwrócenie się przez Prezesa Rady Ministrów o wotum zaufania - dochodzi do tego np. gdy jedna z partii wyjdzie z koalicji.

• możliwość pociągania piastunów władzy wykonawczej do odpowiedzialności konstytucyjnej - Sejm i Zgromadzenie Narodowe posiadają takie prawo.

• Prezydenta - na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego przegłosowany większością 2/3 - czasowo przestaje pełnić wtedy swoją funkcję.

• Premiera i Ministrów - większość bezwzględna w Sejmie

• wszystkie inne osoby wymienione w art. 1 ustawy o Trybunale Stanu - zwykła większość głosów w Sejmie

• art. 111 - powołanie sejmowej komisji śledczej do zbadania określonej sprawy - Sejm musi określić przedmiot działania komisji. Sejmowa Komisja Śledcza działa na podstawie ustawy o działaniu Komisji Śledczej.

Art. 111. 

1. Sejm może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy.

2. Tryb działania komisji śledczej określa ustawa.

• interpelacja - składane w sprawach o bardziej zasadniczym charakterze. Może prowadzić do debaty parlamentarnej jeśli odpowiedź na interpelację jest niewystarczająca. Podczas tej debaty dodatkowe zapytania mogą zadawać wszyscy.

• zapytanie poselskie - 1721.02.09 - Izba Lordów - pierwsze zapytanie poselskie - obecnie celem zapytań jest uzyskanie informacji o prowadzonej przez Rząd polityce. Nie może prowadzić do debaty parlamentarnej. Na interpelację i zapytanie trzeba odpowiedzieć w ciągu 21 dni.

• stawianie wniosku u udzielenie informacji bieżącej

Prawo postawienia takiego wniosku mają:

• klub parlamentarny

• grupa 15 posłów

• pytania w sprawach bieżących - mogą być zadawane na każdym posiedzeniu Sejmu (temat tego zapytania musi być przedstawiony do 22 dnia poprzedniego)

• uchwalanie rezolucji, apeli, oświadczeń

• prawo stosowania kontroli KRRiTV - sprawowana przez Sejm, Senat i Prezydenta. Odrzucenie sprawozdania KRRiTV przez którąś z tych organów powoduje skrócenie kadencji KRRiTV przez Posłów

• poselskie interwencje kierowane do organów terenowych

• oświadczenia poselskie i senatorskie - zawierają stanowisko posła w określonej sprawie

Przez Komisje Sejmowe

• rozpatrywania projektów ustaw - można powołać podkomisje ustawodawcze.

• posiedzenia wyjazdowe komisji - rzadkie

• składanie wniosków o przedstawienie informacji przez ministerstwo - wniosek z określonym terminem

• uchwalanie dezyderatów

• uchwalanie opinii

• kontrola wykonywanych uchwał i ustaw - poprzez wykorzystywanie NIK

Wykład 12 14.01.2008

PREZYDENT

POZYCJA PRAWNO USTROJOWA PREZEYDENTA RP

Art. 10, rozdział V, praktyka konstytucyjna

Wszędzie na świecie sposób wykonywania uprawnień jest nieco inny, mimo podobnych uregulowań.

Czynniki wpływające na model prezydentury

• zakres kompetencji przypisany przez konstytucję

• cechy osobiste

• kontekst historyczno - społeczny

Oceniać model prezydentury można przez pryzmat aktywności (nadaktywności, braku aktywności)

Polska Konstytucja wskazuje na model prezydentury aktywnej.

Opinia publiczna w Polsce często wymaga od Prezydenta zajęcia stanowiska w sprawach bieżących.

Art. 10. 

1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Art. 10 - podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Władza wykonawcza - Prezydent i Rada Ministrów

Prezydent ma samodzielne kompetencje o charakterze wykonawczym jest on więc samodzielnym organem władzy wykonawczej. Konstytucja dokonuje podziału kompetencji między Prezydenta i Radę Ministrów a w niektórych sprawach wymaga pewnej współpracy pomiędzy tymi organami. Problem pojawia się gdy Prezydent i Rada Ministrów chcą realizować swoje „wspólne” funkcje bez konsultacji.

Polski model prezydentury jest konsekwencją nie osiągnięcia porozumienia dotyczącego jego pożądanej siły.

Prezydent RP

• organ egzekutywy w systemie trójpodziału władzy.

• incompatibiltas - nie może łączyć stanowiska głowy państwa z innymi stanowiskami - ma to na celu unikanie trudnych, niezręcznych sytuacji dla osoby prezydenta przez które mógłby ucierpieć prestiż urzędu

Konstytucja nie wypowiada się na temat

• apolityczności Prezydenta - taki nakaz spowodowałby możliwość kandydowania tylko osobom nie będącym nigdy członkami partii politycznych

• neutralności politycznej - mimo takiego sformułowania często spotykamy się z sytuacjami, że Prezydent RP jest przychylny bardziej jednemu z ugrupowań

Dyskusja która miała miejsce podczas prac Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego

- koncepcja Prezydenta jako autorytetu do którego dowołujemy się w razie poważnego konfliktu ustrojowego w państwie. Prezydent miał gwarantować stabilność.

Koncepcja prerogatyw (uprawnień osobistych)

Art. 126. 

1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej.

2. Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

3. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.

• najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej - symbolizuje państwo ale nie posiada statusu przedstawiciela narodu

• gwarantem ciągłości władzy państwowej

• zasada hamowania i równowagi - ingerowanie w sytuacjach gdy są naruszane podstawowe wartości dla bytu państwa lub naruszane są prawa i wolności obywatela

• czuwa nad przestrzeganiem konstytucji

• Prezydent posiada prawo inicjatywy ustawodawczej

• możliwość odmowy podpisania ustawy (korzystanie z prawa weta, bez wymaganego uzasadnienia).

Weto ma charakter zawieszający. Prezydent ma określony termin na podpisanie ustawy, jeśli nie chce tego zrobić musi ją zawetować (czyli skierować ustawę do ponownego rozpatrzenia w Sejmie)

• prawo zaskarżenia ustawy do Trybunału Konstytucyjnego (nie można skorzystać na raz z prawa weta i zaskarżenia ustawy do TK)

• wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.

Odpowiedzialność Prezydenta RP

Art. 145. 

1. Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.

2. Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.

3. Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej ulega zawieszeniu. Przepis art. 131 stosuje się odpowiednio.

• nie podlega odpowiedzialności politycznej (kontrasygnata przenosi odpowiedzialność na Premiera)

• ponosi odpowiedzialność konstytucyjną za delikt konstytucyjny (za takie naruszenie ustawy lub konstytucji, które nie jest przestępstwem

• ponosi odpowiedzialność prawno - karną za popełnienie przestępstwa pospolitego (stosując kodeks karny materialny)

W przypadku zawieszenia pełnienia funkcji przez Prezydenta jego obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu, a w dalszej kolejności marszałek Senatu.

Wybór Prezydenta

Art. 127. 

1. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.

2. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz.

3. Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

4. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie.

5. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni.

6. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów.

7. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej określa ustawa

.

Ust 3 - formalne warunki wyboru na Prezydenta

Ust 4. - Konstytucja wprowadza zasadę dwóch tur wyborów.

Gdy kandydat na Prezydenta który zakwalifikował się do drugiej tury umrze do drugiej tury przechodzi trzeci w pierwszej turze kandydat a druga tura jest przesunięta o dwa tygodnie.

Wykład 13 21.01.2008

Możliwość ograniczenia wyboru na Prezydenta

• Prezydent wybierany jest na 5 letnią kadencję, Konstytucja ponowny wybór ogranicza do następnej 5 letniej kadencji.

• skazanie przez Trybunał Stanu (przez pozbawienie praw publicznych)

• złożenie Prezydenta z urzędu z chwilą postawienia piastującego urząd w stan oskarżenia

Kadencja Prezydenta

Art. 128. ust. 1 

Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu.

kadencja - konstytucyjnie określony okres sprawowania urzędu przez tę samą osobę, która jest powoływana na to stanowisko w wyniku wyborów. W Polsce kadencja jest związana każdorazowo z osobą. Kadencję wyznacza data jej rozpoczęcia oraz moment jej zakończenie.

Art. 130. 

Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego następującej przysięgi:

"Obejmując z woli Narodu urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, uroczyście przysięgam, że dochowam wierności postanowieniom Konstytucji, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, niepodległości i bezpieczeństwa Państwa, a dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem".

Przysięga może być złożona z dodaniem zdania "Tak mi dopomóż Bóg".

Wygaśnięcie mandatu Prezydenta

Wygaśnięcie mandatu Prezydenta następuje w skutek:

• upływu czasu na który został wybrany (kadencji)

• opróżnienia Urzędu Prezydenta (art. 131)

• charakterze trwałym (mają charakter nieodwracalny)

• śmierć

• zrzeczenie się Urzędu

• stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta

• z innych przyczyn nieobjęci urzędu po wyborze (np. odmowa złożenia przysięgi)

• uznanie przez zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego

• orzeczeniem Trybunału Stanu (postawienie przed Trybunałem powoduje jedynie zawieszenie pełnienia funkcji)

• charakterze nietrwałym:

Art. 131. 

1. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.

Akty urzędowe Prezydenta

Art. 144. 

1. Prezydent Rzeczypospolitej, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe.

Konstytucja nie podaje jednak definicji pojęcia aktów urzędowych.

Akty urzędowe Prezydenta były przedstawiane w kolejnych Konstytucjach w następujący sposób:

Historia

Konstytucja Marcowa

• rządowe wymagające kontrasygnaty

• czynności urzędowe stanowiące o zakresie nieodpowiedzialności …

Konstytucja Kwietniowa:

• akty urzędowe wymagające kontrasygnaty

• akty wynikające z prerogatyw Prezydenta

• Prezydent jest nieodpowiedzialny

W obecnej Konstytucji ustawodawca nawiązuje do koncepcji z 1935r.

Podział ze względu na kryterium aktu prawnego

• Rozporządzenie z mocą ustawy

• Zarządzenie

• Postanowienie

Podział ze względu na charakter ustrojowy

• kontrasygnowane

• prerogatywy Prezydenta

Kontrasygnata

Art. 144. 

1. Prezydent Rzeczypospolitej, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe.

2. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem.

3. Przepis ust. 2 nie dotyczy:

… <- wymienione prerogatywy Prezydenta

Kontrasygnata:

• pojedyncza - jeden podpis (Premiera lub odpowiedniego ministra)

• podwójna - przez Premiera i odpowiedniego ministra

• obecności - w Polsce nie praktykowana - Głowa Państwa w obecności której znajduje się minister (najczęściej spraw zagranicznych) wypowiadająca się na tematy polityki zagranicznej w sytuacji gdy minister milczy stwarza domniemanie że takie jest stanowisko nie tylko Prezydenta ale także Rządu.

kontrasygnata - wymóg konstytucyjnego podpisania aktu urzędowego głowy państwa przez premiera lub ministra ewentualnie zarówno Premiera jak i ministra razem, którzy przez kontrasygnatę biorą na siebie odpowiedzialność prawną i polityczną.

Obowiązek kontrasygnaty wypływa z zasady odpowiedzialności politycznej rządu przed parlamentem w następstwie czego osoby kontrasygnujące biorą na siebie odpowiedzialność a osoba akt wydająca (Prezydent) tej odpowiedzialności nie ponosi.

Konstytucja 1952 rezygnuje z kontrasygnaty. W Małej Konstytucji pojawia się instytucja kontrasygnaty parlamentarnej (art. 46).

Konstrukcja prawno ustrojowa kontrasygnaty

• podlegają akty urzędowe Prezydenta

• dokonuje tylko Prezes Rady Ministrów z wyłączeniem poszczególnych ministrów

• Prezes Rady Ministrów przez podpisanie danego aktu ponosi za niego odpowiedzialność przed Sejmem

• koncepcja kontrasygnaty negatywnej - obejmuje ona wszystkie akty urzędowe Prezydenta, które nie są wyłączone z tej grupy jako prerogatywy

• kontrasygnata obejmuje tylko akty pisemne

Prerogatywy

Prerogatywy - akty urzędowe Prezydenta podejmowane przez niego osobiście bez obowiązku ich kontrasygnowania - w ten sposób ustawodawca określa rolę ustrojową prezydenta

Istnienie prerogatyw wzmacnia pozycję ustrojową Prezydenta.

Art. 144. 

1. Prezydent Rzeczypospolitej, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe.

2. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem.

3. Przepis ust. 2 nie dotyczy:

1) zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu,

2) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,

3) skracania kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji,

4) inicjatywy ustawodawczej,

5) zarządzania referendum ogólnokrajowego,

6) podpisywania albo odmowy podpisania ustawy,

7. zarządzania ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw

Rzeczypospolitej Polskiej,

8) zwracania się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego,

9) wniosku do Trybunału Konstytucyjnego,

10) wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli,

11) desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów,

12. przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia

obowiązków,

13. wniosku do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem

Stanu członka Rady Ministrów,

14) odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,

15) zwoływania Rady Gabinetowej,

16) nadawania orderów i odznaczeń,

17) powoływania sędziów,

18) stosowania prawa łaski,

19. nadawania obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się

obywatelstwa polskiego,

20) powoływania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,

21) powoływania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,

22) powoływania Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,

23. powoływania prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu

Administracyjnego,

24) wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

25) powoływania członków Rady Polityki Pieniężnej,

26) powoływania i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego,

27) powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

28. nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływania

i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej,

29) wydawania zarządzeń na zasadach określonych w art. 93,

30) zrzeczenia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej.

Klasyfikacja kompetencji Prezydenta wg. prof. Skrzydło.

- …

- kompetencje w zakresie spraw zagranicznych:

- legacja - prawo do reprezentowania przez Prezydenta swojego Państwa

Art. 146 ust. 1

1. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 133. ust. 3

3. Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem.

Posunięcia Prezydenta w dziedzinie polityki zagranicznej powinny być uzgodnione z Premierem.

Art. 133. ust. 1

1. Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych:

ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat,

mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych Prezydent ratyfikuje umowy po wcześniejszej ich akceptacji przez Sejm. Szczególne postępowania w niektórych sprawach określa artykuł 90.

Art. 90. ust 1 i 2

1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

Zwierzchnictwo sił zbrojnych, obronności i bezpieczeństwa państwa

Art. 134. 

1. Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

2. W czasie pokoju Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej.

3. Prezydent Rzeczypospolitej mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych na czas określony. Czas trwania kadencji, tryb i warunki odwołania przed jej upływem określa ustawa.

4. Na czas wojny Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie może on Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych odwołać. Kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej określa ustawa.

5. Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe.

6. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej, związane ze zwierzchnictwem nad Siłami Zbrojnymi, szczegółowo określa ustawa.

• Prezydent sprawuje zwierzchnictwo bierne nad armią - nie może wydawać armii rozkazów.

• Konstytucja Polska przyjmuje koncepcję cywilnego zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi.

• mianuje Szefa Sztabu Generalnego na okres kadencji a także na czas wojny na wniosek Premiera Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych.

• mianowanie na stopnie generalskie i równorzędne stopnie admiralskie

• posiada prawo stanowienia o stanie wojny w zastępstwie Sejmu (jeśli Sejm nie może się zebrać i podjąć takiej uchwały).

Stan wojenny i stan wyjątkowy

Art. 229. 

W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa.

Art. 230. 

1. W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium państwa.

2. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni.

W czasie trwania stanów wyjątkowych Prezydent może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy (jeśli sejm nie może się zebrać) w zakresie określonym przez Konstytucję.

Art. 231. 

Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego Prezydent Rzeczypospolitej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej. Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Klasyczne kompetencje Prezydenta

• arbitraż polityczny i równoważenie władz

• kompetencje w stosunku do władzy ustawodawczej

• wykonawczej

• sądowniczej

• wszelkie inne

• charakterze kreacyjnym

• ustawowe

Wykład 14 20.02.2008

Prezydent a władza wykonawcza

Na pozycję prezydenta wpływa:

• sposób wyboru prezydenta. Jeśli prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych to jego pozycja wobec Sejmu jest silniejsza. Bezpośrednie wybory mają miejsce w Polsce od września 1990r.

• zakres odpowiedzialności - w Polsce prezydent jest politycznie nieodpowiedzialny ze względu na instytucję kontrasygnaty.

• pozycja ustrojowa Prezydenta (???)

Możliwość skrócenia kadencji Sejmu

art. 98 ust.2

Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu.

art. 98 ust. 4

Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach określonych w Konstytucji zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje również kadencja Senatu.

art. 98 ust 5.

Prezydent Rzeczypospolitej, zarządzając skrócenie kadencji Sejmu, zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów.

Możliwości skrócenia kadencji Sejmu

• uprawnienie o charakterze fakultatywnym - w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia projektu budżetu nie przedłoży Prezydentowi do podpisu ustawy budżetowej

• uprawnienie o charakterze obligatoryjnym - związany z nieudanymi próbami powołania rządu

• Prezydent ma prawo skrócenia kadencji nawet przy innym zdaniu Marszałka.

Inicjatywa ustawodawcza

Prezydent ma prawo inicjatywy ustawodawczej z wyjątkiem ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym.

Podpisywanie i ogłaszanie ustaw.

• normalny tryb - Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21dni

• ustawa pilna, ustawa budżetowa, ustawa o prowizorium budżetowym, niestwierdzenie niezgodności ustawy z Konstytucją przez TK - Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 7 dni

promulgacja - urzędowe stwierdzenie głowy państwa, że akt który został podpisany przez głowę państwa doszedł do skutku w trybie przewidzianym przez konstytucję. Prezydent podpisując go i ogłaszając nakazuje stosowanie go przez wszystkie organy państwa.

Prezydent może odmówić podpisania ustawy

art. 122 ust. 4

Prezydent Rzeczypospolitej odmawia podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją. Jeżeli jednak niezgodność z Konstytucją dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a Trybunał Konstytucyjny nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą, Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności.

art. 122. ust 5

 Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie wystąpił z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w trybie ust. 3, może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W razie ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi Rzeczypospolitej nie przysługuje prawo wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego w trybie ust. 3.

weto w Polsce ma charakter zawieszający nie ostateczny (nie powoduje upadku ustawy)

Weto:

• zawieszające - w Polsce

• ostateczne

• pocket (kieszonkowe) - w USA Prezydent przedłuża czas Jej podpisania do momentu zakończenia sesji Kongresu.

Prezydent ma możliwość alternatywnego wykorzystania środków blokujących ustawę.

Prezydent a Rząd

Art. 10. 

1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej z Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Dwie płaszczyzny funkcji stabilizacyjnej Prezydenta

Powoływanie rządu

• Prezydent powierza utworzenie Rządu najczęściej liderowi zwycięskiej partii jeśli jest to możliwe

• Prezydent powierza utworzenie rządu osobie uzgodnionej przez koalicję zdolną do utworzenia rządu

Tworzenie rządu

• Prezydent desygnuje Premiera a następnie na jego wniosek powołuje kolejnych ministrów

• Prezydent miał wpływ na obsadę trzech ministerstw podczas obowiązywania Małej Konstytucji- miał wyrazić swoją opinię na temat tych nominacji

• Prezydent powołuje Premiera na wniosek Sejmu

• Prezydent desygnuje Premiera a następnie na jego wniosek powołuje kolejnych ministrów - jest to rząd mniejszościowy, Prezydent liczy, że posłowie nie będą chcieli skrócenia kadencji Sejmu. Jeśli posłowie nie zaakceptują tego rządu Prezydent musi rozwiązać Parlament.

• Rząd odpowiada przed Sejmem a przed Senatem nie.

• Prezydent nie ma wpływu na tworzenie rządu przy konstruktywnym wotum nieufności.

Oddziaływanie na tok pracy rządu i politykę jaką ten rząd prowadzi

Prezydent może odmówić przyjęcia dymisji Premiera jedynie gdy ten składa tzw. rezygnację czyli nie jest to konsekwencja przegłosowanego w Sejmie wniosku. Poza tym Prezydent nie ma wpływu na dokonywane w Rządzie zmiany.

Rozgraniczenie uprawnień między Prezydentem a Rządem

Rząd jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki wewnętrznej i zagranicznej.

Zasada domniemania kompetencji rządu

zasada domniemania kompetencji rządu wynika z art. 146 ust.2

art. 146 ust 2

2. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.

Rada gabinetowa

Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta

Tematem obrad mogą być sprawy szczególnej wagi ale nie należące do kompetencji Rządu.

Jest to inspirowanie Rządu do rozwiązywania pewnych problemów. Prezydent nie powinien ograniczać się do wysłuchania członków Rządu ale sam powinien posiadać inspirujące pomysły.

Prezydent a władza sądownicza

Prezydent powołuje

• sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa - Prezydent może odmówić podpisania nominacji sędziowskich jeżeli uzna, że dana osoba sprzeniewierzyła się przysiędze sędziowskiej. Prezydent nie ma prawa odmówić mianowania na stanowisko sędziego (ze stanowiska asesora na stanowisko sędziego).

• prezesów organów władzy sądowniczej:

• Prezesa Sądu Najwyższego na 7 letnią kadencję spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez zgromadzenie ogólne sędziów Sądu Najwyższego. Na pierwszym miejscu umieszcza się nazwisko sędziego, który otrzymał większe poparcie.

• Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego na 7 (???) letnią kadencję spośród kandydatów zgłoszonych przez zgromadzenie ogólne sędziów Sądu Administracyjnego.

• Prezesa i Vice-Prezesa Trybunału Konstytucyjnego spośród kandydatów zgłoszonych przez zgromadzenie ogólne sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

• Prezesa Krajowej Rady Sądownictwa

Prezydent ma prawo do występowania z wnioskiem w sprawach wymienionych w art. 188 do Trybunału Konstytucyjnego

Art. 188. 

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.

Spory konstytucyjnego mogą być toczone między centralnymi organami konstytucyjnymi państwa.

Pozostałe kompetencje Prezydenta

• Możliwość występowania z inicjatywą ustawodawczą mającą na celu dokonanie zmian ustrojowych (zmiany Konstytucji).

• Zarządzenie referendum

Art. 125. 

1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.

2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący.

4. Ważność referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6, stwierdza Sąd Najwyższy.

5. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa.

• Zarządzenie ogłoszenia ustawy w dzienniku ustaw.

• Kompetencje kreacyjne - Prezydent uczestniczy w powoływaniu innych organów:

• Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (5 osób wybieranych na 6-letnią kadencję - 2 osoby desygnuje Prezydent, 2 Sejm, 1 Senat)

• Wnioskowanie do Sejmu o powołanie Prezesa NBP

Art. 227. ust. 3

Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej na 6 lat.

• Wpływanie na powoływanie członków Rady Polityki Pieniężnej (9 członków na 6 lat)

• Kompetencje organizacyjne

• statut kancelarii

• swobodne określanie struktury organizacyjnej kancelarii

Wykład 15 5.03.2008

Systemy rządów

Parlamentarno - gabinetowy (Anglia)

Cechy systemu parlamentarno - gabinetowego

• rola parlamentu nie ogranicza się tylko do ustawodawstwa (parlament posiada funkcje kontrolne, kreacyjną <wpływanie na wybór różnego rodzaju organów>). Gdy mamy do czynienia z parlamentem dwuizbowym to uprawnienia kontrolne nad rządem są charakterystyczne dla izby pierwszej.

• rząd musi być rządem większościowym (chociaż w praktyce bywa różnie)

• mnogość partii tworzących koalicje

• rząd składa się z osób należących do parlamentu (minister jest szefem resortu i członkiem parlamentu)

• jedność rządu to przede wszystkim jedność w sensie politycznym

• istnieje gabinet cieni (w Anglii lider opozycji otrzymuje połowę uposażenia premiera, żeby opozycja była zawsze gotowa do przejęcia rządów)

• pozycja głowy państwa ma charakter reprezentacyjny (Anglia - Królowa panuje a nie rządzi, Premier ma obowiązek pisać jej wszystkie przemówienia). Ani król ani prezydent nie mogą działać bez rządu.

• występuje instytucja kontrasygnaty - żaden akt głowy państwa nie wejdzie w życie dopóki nie będzie podpisany przez właściwego ministra

• odpowiedzialność parlamentarna członków Rady Ministrów

• jest to system dość elastyczny

• dotykają go kłopoty z tworzeniem rządu

Prezydencki (USA)

Centrum władzy znajduje się w rękach prezydenta. System jest tworzony jest na podstawie jednego aktu, Konstytucji Amerykańskiej. Jest to system dość sztywny.

Cechy urzędu Prezydenta

• skupia w swym ręku całość władzy wykonawczej

• pochodzi z wyborów ale nie parlamentarnych

• formułuje gabinet (nie rząd) z członków swojej partii - powołuje wybrane osoby na sekretarzy. Senat może się sprzeciwić nominacjom w postaci weta prewencyjnego.

• jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych, może podejmować decyzję użycia tych sił w okresie pokoju i w okresie zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub obywateli USA (bliżej niesprecyzowane w Konstytucji)

• podpisuje projekty ustaw

• odpowiada za sekretarzy stanu (także słowa kierowane do Sekretarzy Stanu są uznawane za kierowane do prezydenta)

• może nie mieć większości, jeśli podda swoją decyzję pod głosowanie gabinetu wynik głosowania go nie wiąże

• stanowisk parlamentarnych nie można łączyć ze stanowiskami w gabinecie. Gabinet nie odpowiada przed parlamentem tylko przed prezydentem

• nie posiada (ani jego gabinet) inicjatywy ustawodawczej ale projekt może powstać poprzez orędzie (Prezydent sugeruje Kongresowi jakie rozwiązanie ustawodawcze jest wskazane) oraz Prezydent może zasugerować pewne rozwiązania swojej partii

• posiada wpływ na ustawodawstwo za pomocą weta

• zawieszające - do odrzucenia potrzeba 2/3 głosów

• polityczne - przed uchwaleniem prezydent wskazuje w jakim kierunku powinny iść poprawki (wykorzystywane przez wetem zawieszającym)

• kieszonkowe (pocket veto) - tylko w USA - Prezydent odwleka podpisanie ustawy do zakończenia sesji kongresu

• wygłasza orędzie, które jest obecnie źródłem nacisku na Kongres (orędzie wysyłano w formie pisemnej do czasów drugiej wojny, potem, podobnie jak za czasów dwóch pierwszych prezydentów, prezydent wygłasza swoje orędzie)

orędzie - obowiązek przekazania określonej informacji kierowanej do Kongresu o stanie państwa, jego ekonomice i budżecie.

Rodzaje orędzia

• o stanie państwa

• gospodarcze

• budżetowe

• specjalne - pojawiły się w 1946r. - Prezydent Truman zażądał ustawy o ograniczeniu strajków

Trzy koncepcje kompetencji prezydenta

• koncepcja konstytucyjna - najwęziej określa uprawnienia prezydenta - prezydent ma tylko te uprawnienia, które daje mu konstytucja

• koncepcja sługi narodu - T. Roosevelt - uprawnienia prezydenta powinny być rozszerzane odpowiednio do zapotrzebowania społecznego i konieczności publicznych powołując się na Konstytucję i rotę przysięgi prezydenckiej

• koncepcja prerogatyw - A. Jackson (183) - zakłada się pewne immanentne prerogatywy wynikające z istoty funkcji prezydenta

Generalnie Konstytucja USA nie precyzuje zbyt dokładnie uprawnień prezydenta.

Przeciwwagą dla prezydenta jest wyposażenie Senatu w kompetencje quasi-wykonawcze, które daleko wybiegają poza funkcje ustawodawcze np. prawo podejmowania decyzji co do wojny, ratyfikacja traktatów, wpływ na wybieranie Sekretarzy poprzez opiniowanie kandydatur, procedura impeachment (???). W 1848r. próbowano zastosować tę procedurę wobec prezydenta A. Jacksona w sposób polityczny ale senator z przeciwnej mu partii na pierwszym miejscu postawił uczciwość i zawetował całą procedurę. W 1974 miała miejsce próba zastosowania impeachmentu wobec R. Nixona, do procedury nie doszło bo Nixon złożył urząd a następca Nixona, G. Ford zastosował wobec Nixona prawo łaski. Wtedy zaczęto się zastanawiać czy nie należało by uruchomić procedury wobec Prezydenta Forda. Konstytucja USA nie precyzuje dokładnie kompetencji w zakresie prowadzenia polityki zagranicznej ale uznaje się, że kompetencje te posiada prezydent.

Inne cechy systemu prezydenckiego w USA

• obstrukcje parlamentarne:

• 1957 - podczas debat nad ustawą o prawach obywatelskich dyskusja trwała 35 dni a następnie 20 dni kłócono się z Izbą Reprezentantów o kształt ustawy

• 1960 - podczas debat kilkunastu deputowanych przemawiało bez przerwy przez 37 dni

Sąd Najwyższy

• składa się z 8 sędziów i przewodniczącego i mianowani są dożywotnio (ale można przejść na emeryturę)

• Sąd Najwyższy to Konstytucja - on badając kontrolę konstytucyjności decyduje o interpretacji konstytucji

• odgrywa ogromną rolę w kształtowaniu systemu prezydenckiego

Dyrektorialny (Szwajcaria)

• Parlament wybiera związkową radę wykonawczą (dyrektoriat) złożoną z 7 członków.

• Prezydent jest członkiem rządu (dyrektoriatu) i pełni funkcję ministra resortowego (co roku każdy minister staje się Prezydentem). Taka sytuacja miała miejsce do 2007r. wtedy to po raz pierwszy Rada nie wybrała ministra na którego przypadła kolej na Prezydenta ze względu na jego cechy osobiste.

• Kompetencje Prezydenta są skromne.

• Parlament składa się z dwóch Izb Rada Deputowanych -200 członków, Rada Kantonów 46 członków. Kadencja trwa 4 lata.

• Dyrektoriat ma prawo inicjatywy ustawodawczej, nie może jednak wpływać na rozwiązanie parlamentu. Jest ciałem niejednolitym, koalicyjnym.

Kanclerski (Niemcy)

Geneza

Jest to forma demokracji parlamentarnej. Jest konsekwencją władczych zapędów Kanclerza K. Adenauera, który wywierał duży wpływ na praktykę konstytucyjną powojennych Niemiec. Kanclerz wykorzystał swe kompetencje by wzmocnić pozycję szefa rządu.

Kanclerz

• posiada decydujący głos we wszystkich sprawach

• może złożyć wniosek o wotum zaufania i jeśli go nie uzyska może podać się do dymisji albo złożyć wniosek do Prezydenta o skrócenie kadencji Bundestagu i Prezydent ma 21 dnia na decyzję, chyba że Bundestag wybierze nowego Kanclerza

• kadencja Kanclerza jest związana z kadencją parlamentu

• ustala wytyczne polityki niemieckiej

• decyduje bezpośrednio o składzie rządu (mianuje i odwołuje ich Prezydent na wniosek Kanclerza)

• ponosi bezpośrednią odpowiedzialność przed parlamentem (ministrowie odpowiadają przed kanclerzem)

• wice-kanclerzem jest jeden z ministrów, najczęściej jest to szef drugiej partii tworzącej koalicję

• rząd federalny ma obowiązek zdawania sprawozdania przez parlamentem (realizowany przez Federalnego Ministra Finansów poprzez sprawozdanie z wykonania budżetu, stanu majątku państwa <pasywów i aktywów> oraz informując parlament o stanie zadłużenia państwa). Po przedstawieniu tych informacji rząd uzyskuje lub nie uzyskuje absolutorium.

Cechy systemu kanclerskiego

• parlament wybiera kanclerza na niewiążący wniosek prezydenta (jeśli kandydat prezydenta nie uzyska większości a wybrany zostanie kandydat mniejszościowy Prezydent nie jest zobowiązany go mianować, może w ciągu 7 dni rozwiązać parlament)

• parlament może obalić kanclerza bezwzględną większością głosów ustawowej liczby posłów i wybierze od razu nowego kanclerza (konstruktywne wotum nieufności)

Wykład 16 12.03.2008

RZĄD

Konstytucja posługuje się terminem Rada Ministrów. Mała Konstytucja posługiwała się terminami Rada Ministrów i Rząd.

Podstawowe pojęcia

Trzy znaczenia pojęcia rząd

rząd - całokształt zasad, które określają mechanizm sprawowania władzy państwowej.

rząd - władza wykonawcza, rozumiana jako egzekutywa

rząd - sprowadza się do Szefa Rządu, vice-premierów, ministrów - nawiązuje do składu personalnego Rady Ministrów

władza wykonawcza - wszystko to co nie jest ustawodawstwem i sądownictwem w państwie

Rada Ministrów - organ wykonawczo-zarządzający, kontrolujący i koordynujący

• jako organ wykonawczy podlega Sejmowi

• jako organ zarządzający działa w sferze samodzielnej

• jako organ kontrolujący i koordynujący

resort - synonim konkretnego ministerstwa - pewien dział administracji obejmujący zespół względnie jednorodnych zagadnień oraz organów i instytucji podporządkowanych ministrowie.

Premier ma możliwość przenoszenia kompetencji z jednego ministerstwa do drugiego.

minister - szef resortu, kierownik określonego działu administracji, członek Rady Ministrów

Ministrowie w Kancelarii Prezydenta nie są klasycznymi ministrami w rozumieniu Konstytucji.

ministerium - grupa ministerstw które pracują pod bezpośrednim kierownictwem jednego człowieka

art. 146 ust.1

Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej.

art. 146 ust. 2 - domniemanie właściwości Rady Ministrów

Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.

Zasada domniemania właściwości nie jest stosowana wobec innych organów państwowych.

Funkcje Rady Ministrów

• wykonawcza - wykonywanie ustaw - Rada Ministrów stwarza podstawy do wykonywania ustaw wcześniej uchwalonych przez Parlament

• administrowania i kierowania - pojęcie to należy rozumieć szeroko, także jako kierowanie administracją rządową

• inicjatywna (???) -

Skład Rady Ministrów

Art. 147. ust. 1

Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów.

W skład Rady Ministrów mogą być powoływani Wice-prezesi Rady Ministrów.

Prezes Rady Ministrów i Wice-prezesi mogą pełnić funkcje ministrów.

Konstytucja milczy na temat składu liczbowego Rady Ministrów.

Art. 149. ust. 1

Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy.

W zależności od tego jak Premier zechce podzielić pracę wewnątrz Rady Ministrów ministrów może być więcej lub mniej.

Liczebność kolejnych Rad Ministrów

Leszek Miller - 22 ministrów

Marek Belka - 19 ministrów

Kazimierz Marcinkiewicz - 25 ministrów (3 wicepremierów)

Jarosław Kaczyński - 28 ministrów (5 wicepremierów)

Donald Tusk - 19 ministrów

Hierarchia Rady Ministrów

Prezes Rady Ministrów

Samodzielny naczelny organ administracji rządowej o wyodrębnionym zakresie kompetencji, które to kompetencje pozwalają stwierdzić, że w składzie Rady Ministrów to on zajmuje najbardziej eksponowane w całej Radzie Ministrów.

Premier może łączyć swoją funkcję z funkcją ministra. W Polsce najczęściej używano tej możliwości w kontekście połączenia stanowiska Premiera z kierowaniem Komitetem Integracji Europejskiej.

Wice-Prezesi Rady Ministrów

Tylko w rządzie J. Olszewskiego nie występowali.

Ministrowie

Występują w dwojakiej postaci:

• członkowie rządu

• szefowie resortów

Podział ministrów

• resortowi - odpowiadający za konkretny dział administracji

• zadaniowi - wypełniają zadania postawione przez Premiera - np. przeciwdziałanie korupcji

Przewodniczący określonych komitetów

• Komitet Integracji Europejskiej

• Komitet Badań Naukowych - w niektórych Rządach funkcję tą sprawował Minister Nauki

• Centrum Studiów Strategicznych - od trzech kadencji go nie ma

Wewnętrzną strukturę rządu określają.

• kierownictwo polityczne Premiera

• ???

• ograniczona zasada kolegialności

Kolektywność Rady Ministrów.

Powoływanie Rady Ministrów

Trzy etapy powoływania Rady Ministrów

Nie można przestawiać kolejności tych etapów.

I Etap - Prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów.

Najczęściej jest to szef partii zwycięskiej (jeśli osiągnie wystarczającą większość) lub osoba stojąca na czele koalicji.

Art. 154. ust. 1 

Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów.

Desygnowany na Prezesa Rady Ministrów nie musi konsultować ani wcześniej przedstawiać kandydatów na ministrów Prezydentowi. Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów i Ministrów, w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu przyjmuje od nich przysięgę.

Art. 154 ust. 2

Prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Prezes Rady Ministrów przedstawia na posiedzeniu plenarnym program działania rządu, expose, kończąc swoje wystąpienie prośbą o udzielenie wotum zaufania. Następnie następuje dyskusja - posłowie mogą zadawać pytania. Po dyskusji następuje głosowanie nad wotum nieufności. Potrzeba większości bezwzględnej w obecności połowy ustawowej liczby posłów.

II Etap - Inicjatywa przechodzi w ręce Sejmu

art. 154 ust. 3. 

W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie ust. 1 lub nieudzielenia jej wotum zaufania w trybie ust. 2 Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ust. 1 lub ust. 2 wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków.

Rada Ministrów jest powoływana zarządzeniem ogłaszanym w Monitorze Polskim.

III Etap - Inicjatywa wraca do Prezydenta

Art. 155. ust. 1

W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przez Prezydenta Rzeczypospolitej udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Rada Ministrów otrzymuje wotum zaufania zwykłą większością głosów.

W razie niepowodzenia III etapu Prezydent nie ma wyboru, musi rozwiązać Parlament (jest to decyzja obligatoryjna)

art. 155 ust. 2

W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.

Dymisja Rządu

• na pierwszym posiedzeniu nowowybranego Sejmu

• gdy nie uzyska wotum zaufania

• na wniosek Premiera z powodów osobistych - w tym wypadku wyjątkowo Prezydent może nie przyjąć dymisji (???)

Kontrowersje:

nieotrzymania absolutorium za wykonanie budżetu - nie ma konieczności składania dymisji przez Rząd

Rola Premiera w tworzeniu Rządu

… (kilkuminutowa przerwa w notatkach )

Premierzy nie będący liderami partii:

• Jan Krzysztof Bielecki - nie był liderem partii

• Jerzy Buzek - lider AWS Maran Krzaklewski oświadczył, że nie podejmie się misji tworzenia rządu ale nie było mu obojętne kto zostanie premierem

• Marek Belka - w momencie wyboru nie był nawet członkiem SLD

• Hanna Suchocka - nie należała do pierwszoplanowego gremium Unii Demokratycznej

Zmiany w składzie Rady Ministrów

Art. 161. 

Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów.

Prezydent ma obowiązek przyjęcia rezygnacji ministra gdy:

• otrzymuje ona wotum nieufności od Sejmu

• Premier wnosi o takie odwołanie

Odpowiedzialność Rady Ministrów

• Rada Ministrów ponosi odpowiedzialność polityczną (parlamentarną). Wiąże się z niezrealizowaniem programu.

• solidarny - krytyka skierowana pod adresem całej Rady Ministrów

Art. 158. - konstruktywne wotum nieufności

1. Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę.

2. Wniosek o podjęcie uchwały, o której mowa w ust. 1, może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia jego zgłoszenia. Powtórny wniosek może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku. Powtórny wniosek może być zgłoszony przed upływem 3 miesięcy, jeżeli wystąpi z nim co najmniej 115 posłów.

Wniosek nie może być głosowany w trybie wniosku nagłego.

Konstytucja nie precyzuje jednak kiedy najpóźniej może być głosowany wniosek o wotum nieufności.

• indywidualny - krytyka skierowana pod adresem konkretnego ministra

Art. 159. 

1. Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Wniosek o wyrażenie wotum nieufności może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów. Przepis art. 158 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

2. Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów.

wotum zaufania

• Rząd otrzymuje je przy swoim powstaniu, po expose

• Premier może zwrócić się o wyrażenie wotum zaufania w dowolnym momencie, najczęściej dochodzi do tego gdy:

• jedna z partii koalicyjnych wycofuje się z rządu

• Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność Konstytucyjną i ma ona charakter indywidualny.

Wykład 17 18.03.2008

Trzy funkcje Rady Ministrów

Funkcja organu wykonawczego

• wykonywanie ustaw - Rada Ministrów odpowiedzialna jest za wykonywanie przez inne organy administracji rządowej ustaw

• stanowienie prawa - ma obowiązek stanowić prawo mające charakter wykonawczy czyli doprecyzowujące prawo i mające umożliwić jego wykonywanie.

• rozporządzenie wykonawcze - może wydać jedynie organ upoważniony w ustawie. Warunkiem wejścia w życie rozporządzenia jest jego opublikowanie w Dzienniku Ustaw i co do zasady wchodzą one w życie po upływie 14 dni od daty ich opublikowania.

• uchwały - mają charakter wewnętrzny, obowiązują wyłącznie jednostki organizacyjne podległe Radzie Ministrów

• zarządzenia

Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli prawnej.

• składanie odpowiednich sprawozdań i informacji

Inicjatywa ustawodawcza Rządu

Rząd ma możliwość inicjatywy ustawodawczej jednakże częściej korzysta z inicjatywy ustawodawczej posłów bo jest to procedura szybsza.

Prawo inicjatywy ustawodawczej posiada cała Rada Ministrów, z projektem musi zapoznać się cała Rada Ministrów, każde ministerstwo może zaproponować poprawki.

Rada Ministrów ma prawo zgłaszania poprawek podczas normalnego trybu ustawodawczego.

Wyłączne prawo występowania z inicjatywą ustawodawczą przysługuje Radzie Ministrów w następujących sprawach:

• projekt ustawy budżetowej

• projekt ustawy o prowizorium budżetowym

• projekt ustawy o zmianie budżetu

• projekt ustawy o zaciąganiu długu publicznego

Projekt pilny

Art. 123. 

1. Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów.

2. Regulamin Sejmu oraz regulamin Senatu określają odrębności w postępowaniu ustawodawczym w sprawie projektu pilnego.

3. W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni.

Rada Ministrów może w pewnym momencie wycofać klauzulę pilności.

Ustawa z 11.03.2004

• Implementacja decyzji unijnych - organem upoważnionym do implementowania decyzji unijnych jest tylko Rada Ministrów

• Ustawa zobowiązuje Radę Ministrów do … podjęcia odpowiednich działań na 3 miesiące przed wejściem w życie dyrektywy Unii Europejskiej.

• Rada Ministrów jest zobowiązana do:

• informowania Sejmu

• współpracy w zakresie tworzenia prawa Unii Europejskiej

• współpracy w zakresie tworzenia prawa wykonawczego dla prawa Unii Europejskiej

• zgłaszania przez Polskę kandydatów do organów UE

Konieczność informowania Sejmu

sprawozdanie dotyczące wykonania ustawy budżetowej - do tego sprawozdania dołączana jest opinia NIK, całość musi być złożona w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Przyjęcie tego sprawozdania jest związane z udzieleniem absolutorium.

Funkcja sprawowania ogólnego kierownictwa i koordynowanie działań administracji rządowej.

Rada Ministrów

• czuwa nad wykonywaniem prawa. Rada Ministrów ma prawo uchylania każdego aktu danego ministra na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Uchylanie aktów danego ministra powinno prowadzić do jego dymisji jednakże w Polsce raczej nie praktykuje się dymisjonowania takiego ministra.

• ma prawo do kierowania działalnością wojewodów (terytorialnego organu administracji rządowej)

• przygotowuje projekt budżetu w oparciu o wytyczne Ministra Finansów (limity wydatków, jakie mogą mieć miejsce w przyszłym roku w danym ministerstwie).

• odpowiada za zapewnienie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa. Zapewnienie wewnętrznego bezpieczeństwa

Funkcja sprawowania nadzoru nad samorządem terytorialnym.

Art. 171. 

1. Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności.

2. Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.

3. Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy.

Póki co nie ma przemyślanej koncepcji podziału kompetencji między Wojewodów a Regionalne Izby Obrachunkowe. Uprawnienia i kompetencje na drodze kolejnych ustaw przechodząc z jednego organu do drugiego.

Nadzór sprawowany jest poprzez:

• Prezesa Rady Ministrów

• Wojewodów

• Regionalne Izby Obrachunkowe - wszystko co pozostaje w ramach spraw finansowych

• w razie powtarzających się naruszeń prawa przez organ stanowiący Prezes Rady Ministrów ma prawo do rozwiązania organu stanowiącego a następnie wyznacza Komisarza (osobę, pełniącą funkcję organu stanowiącego).

• w razie powtarzających się naruszeń prawa przez organ wykonawczy wojewoda zwraca się do Premiera o rozwiązanie organu wykonawczego a następnie Premier wyznacza Komisarza

• w razie przedłużającego się nie realizowania zadań przez organy samorządu terytorialnego Prezes Rady Ministrów na wniosek MSWiA może ustanowić zarząd komisaryczny do czasu, który funkcjonuje do czasu wybrania nowego organu samorządu terytorialnego

• jeżeli organ samorządu terytorialnego w określonym czasie nie uchwali budżetu … (???)

• organ stanowiący zwleka z wygaszeniem mandatu Wojewoda wzywa organ stanowiący do wygaszenia mandatu w określonym czasie a jeśli tak się nie stanie Wojewoda podejmuje samodzielnie decyzję zastępczą

Funkcjonowanie Rady Ministrów

Konstytucja nie używa określenia kolegialność.

kolegialność - musi wynikać z pewnych reguł prawa i posiadać pewne organy wewnętrzne (np. Prezydium Rządu, specjalne komisje)

znaczenie potoczne - grupa osób, które są obdarzone określonymi kompetencjami

kolektywność - nie musi wynikać z reguł prawa

grupa osób, które są związane wspólnym celem

Zróżnicowanie Rady Ministrów

Prezes Rady Ministrów

Kompetencje Premiera znacznie wykraczają poza pozycję pierwszego między równymi.

Różnice między ministrami

Ministrowie:

• resortowi

• nie strojący na czele resortów (zadaniowi, bez teki) - nie wydają rozporządzeń wykonawczych

Stałe Komitety

• Komitet Stały Rady Ministrów - jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów zarządzeniem, ma charakter opiniodawczo-doradczy w sprawach należących do zakresu działania rządu i premiera a więc jego opinie nie mają charakteru wiążącego. Na czele Komitetu Stałego stoi jeden z wice-premierów. Jest on powoływany zarządzeniem premiera. Wice-przewodniczącym Komitetu jest jeden z ministrów powoływany na wniosek wice-premiera przez Premiera. W skład Komitetu wchodzą także sekretarze stanu ministerstw oraz przedstawiciel prezydenta. Na posiedzenia są zapraszani Prezesi NBP, Rządowego Centrum Legislacji, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Do zadań stałych należą przygotowanie, uzgadnianie, przedstawianie Premierowi i rządowi projektów rozstrzygnięć oraz rekomendacji.

• Komitet Europejski Rady Ministrów - organ opiniodawczo-doradczy Prezesa Rady Ministrów i Rady Ministrów. Jego komepetncje dotyczącą spraw członkowstwa Polski w UE. W jego skład wchodzą przewodniczący, wice-przewodniczący, członkowie. W jego skład mogą wchodzić oprócz sekretarzy także podsekretarze stanu. Uzgadnia i przygotowuje projekty rozstrzygnięć w sprawach członkostwa Polski w UE.

Prezes Rady Ministrów

Art. 148. 

Prezes Rady Ministrów:

1) reprezentuje Radę Ministrów,

2) kieruje pracami Rady Ministrów,

3) wydaje rozporządzenia,

4) zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania,

5) koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów,

6) sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach,

7) jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej

Kompetencje Premiera znacznie wykraczają poza pozycję pierwszego między równymi.

Ustawa o Radzie Ministrów

Uprawnienia:

• ustala w drodze rozporządzeń zakres obowiązków poszczególnych ministerstw

• ustala w drodze rozporządzeń stanowiska specjalnych pełnomocników Premiera (w randze sekretarza stanu) do załatwienia jakiś spraw

• powołuje sekretarzy i podsekretarzy stanu (sam decyduje o ich ilości w kancelarii Premiera, a w ministerstwach ich liczba jest warunkowana potrzebami i względami politycznymi)

Dwie role Premiera:

• samodzielny organ konstytucyjny

• przewodniczący organu kolegialnego - wyposażony jest w kompetencje zwierzchnie w stosunku do członków Rady Ministrów

Premier

Art. 148. ust 7.

jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej

Art. 153. ust. 2

Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej.

Charakter prawny ministrów

Dwie role Ministra:

• organ konstytucyjny stojący na czele resortu

• jako członek organu kolegialnego

Ministrowie mogą wydawać

• rozporządzenia mające charakter wykonawczy w stosunku do ustaw

• uchwały

• zarządzenia - są aktami wewnętrznymi i dotyczą wyłącznie pracowników służb podległych danemu ministerstwu

wice-ministrowie

• sekretarz stanu - można je łączyć z funkcją posła lub senatora

• podsekretarz stanu

Problematyka Administracji Rządowej

Art. 152. 

1. Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda.

2. Tryb powoływania i odwoływania oraz zakres działania wojewodów określa ustawa.

Pod kierownictwem wojewody w województwie działają

• kierownicy zespolonych służb inspekcji i straży

• organy administracji niezespolonej - tworzone w drodze odrębnych ustaw

• wojskowe

• szefowie sztabów wojskowych, wojskowych komend uzupełnień

• dyrektorzy jednostek skarbowych

• inspektorzy skarbowi

• dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych, celnych, morskich, statystycznych

Ustawa o terenowych organach administracji rządowej wprowadza zasadę domniemania kompetencji Wojewody w zakresie wszelkich spraw administracji rządowej, które nie zostały zastrzeżone dla innych organów.

Wojewoda działa przy pomocy wice-wojewodów, powoływanych przez Premiera na wniosek Wojewody.

Wojewoda stoi na czele Urzędu Wojewódzkiego, który działa na podstawie statutu opracowanego przez Wojewodę i zatwierdzonego przez Prezesa Rady Ministrów.

Wykład 18 2.04.2008

Trybunał Konstytucyjny

Geneza Trybunału Konstytucyjnego

Na początku lat 20 w niektórych państwach europejskich pojawiają się pierwsze TK (Austria Czechosłowacja i Hiszpania). W europie wschodniej pojawiły się one dopiero w latach 90. Od tej zasady były pewne wyjątki. Pierwszym państwem które zdecydowało się na powołanie sondy konstytucyjny był Jugosławia. Drugim państwie były Czechy (1968). Kolejnym państwem były Węgry.

Inaczej sytuacja wyglądała na zachodzie:

- 1949 RFN

- 1948 Włochy (rozpoczął swoje działania dopiero po kilku latach)

W chwili obecnej system ten występuje powszechnie choć różnie się od siebie np. w Bułgarii i Rumuni nie ma skargi konstytucyjnej.

Kontrola konstytucyjności prawa

Modele kontroli konstytucyjności prawa

• charakter pozaparlamentarny

• sądowa

• Trybunały Konstytucyjne

• Sądy zwykłe

• polityczna - tylko we Francji - realizowana przez Radę Konstytucyjną

• charakter parlamentarny - obecnie nie istnieje - charakterystyczne dla państw socjalistycznych

• samokontrola - ZSRR, Polska do 1976

• naczelny organ typu prezydialnego - Polska po 10.02.1976

• specjalne komisje konstytucyjno-prawne - Rumunia - komisja w swoim składzie grupowała parlamentarzystów i profesorów prawa

Kontrola pozaparlamentarna polityczna we Francji

Rada Konstytucyjna powstała na podstawie Konstytucji V Republiki w 1958.

Składa się z 3 członków, w jej skład mogą wchodzić byli Prezydenci. Skład odnawia się co 3 lata o 1/3.

Funkcje

• sprawdzanie przebiegu referendum wyborów prezydenckich

• doradcze wobec Prezydenta

• bada zgodność prawa z Konstytucją - wypowiada się o aktach uchwalonych ale jeszcze nie promulgowanych (nie podpisanych) przez prezydenta. Jeśli stwierdzi, że akt jest niekonstytucyjny prezydent nie może go podpisać.

Kontrola pozaparlamentarna sądowa sprawowana przez sądy zwykłe

USA - kontroli podlegają ustawy stanowe i federalne, akty władzy wykonawczej (Prezydenta).

Prawo do kontroli aktów prawnych wynika z ustawy o ustroju sądów powszechnych. Ustawa nie wspomina jednak o Sądzie Najwyższym. Przyjmuje się, że uprawnienie do kontroli dla Sądu Najwyższego wynika z „ducha Konstytucji”.

Sprawa Maverick vs. Magison (???)

Sąd Najwyższy wypowiada się najczęściej w sprawach aktów dotyczących praw obywatelskich. Kompetencja Sądu Najwyższego nie ogranicza się do badania aktów kongresu. Sąd Najwyższy może badać również akty Prezydenckie. Uprawnienie to uzyskał na podstawie precedensu z 1953r związanego z Wojną w Korei - hutnicy, którym nakazano aktem prezydenckim powrót do pracy zaskarżyli ten akt do Sądu Najwyższego.

Kontrola konkretna, nieabstrakcyjna. Do Sądu Najwyższego sprawa trafia gdy strona pozwana nie ma już innej możliwości obrony swych praw. Sędziowie nie są związani wyrokiem, w tym sensie, że jeśli zdarzy się sprawa identyczna to stosuje się rozwiązanie z wyroku ale jeśli tylko podobna to nie trzeba go stosować.

Orzeczenie Sądu Najwyższego mają charakter sygnalizacyjny w stosunku do kongresu, który może dokonać nowelizacji aktu. Orzeczenie Sądu Najwyższego zawiesza moc obowiązywania aktu prawnego.

Polska

Kontrola sprawowana jest przez Trybunał Konstytucyjny, organ władzy sądowniczej (a więc nie jest to sąd). W !982 wprowadzono do Konstytucji Trybunał Konstytucyjny w tym samym rozdziale co Trybunał Stanu i Najwyższą Izbę Kontroli.

Wprowadzając Trybunał Konstytucyjno zastanawiano się nad ostatecznością jego rozstrzygnięć. Nie chciano się na to zgodzić żeby nie łamać konstytucyjnej zasady o nadrzędności władzy organu przedstawicielskiego (Sejmu). Był to oczywiście pretekst aby nie wprowadzić mechanizmu, który pozwalałby kontrolować działania państwa min. w sferze wolności i praw obywatelskich np. w drodze skargi konstytucyjnej (koncepcje jej istnienia także odrzucono).

Ustawa z 1985r

Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego były o wiele skromniejsze niż obecnie. Badano zgodność aktów normatywnych z „aktami ustawodawczymi”. Nie zdecydowano się na ostateczność orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustaw. Takie orzeczenie o niekonstytucyjności musiało być zaakceptowane lub odrzucone przez Sejm ale nie sprecyzowano terminu w jakim Sejm ma się nim zająć. Jeśli chodzi o akty normatywne stojące poniżej ustawy w zasadzie uznano ostateczność orzeczenie o niekonstytucyjności ale pozostawiono furtkę - Rada Ministrów mogła w ciągu 30 dni zażądać ponownego rozpatrzenia sprawy przez Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie. Powszechną praktyką było uchylanie aktu prawnego w momencie skierowania go do rozpatrzenia przez Trybunał - władze zapobiegały w ten sposób stwierdzeniu niekonstytucyjności, które mogłoby stać się powodem do roszczeń ze strony obywateli.

1989

Trybunał Konstytucyjny zyskuje w spadku po Radzie Państwa, która czyniła to od 1956r, prawo do podawania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw. Uprawnienie to było sprzeczne z Konstytucją, ze względu na to, że nastawało na niezawisłość sądów, ale do 1997r nikt nie wystąpił o zbadanie jego zgodności z Konstytucją.

W odniesieniu do ustawy z 1985r uchwalono, że jeśli Sejm w ciągu 6 miesięcy nie zajmie stanowiska w sprawie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego to staje się ono wiążące.

1.8.1997

Z chwilą uchwalenia nowej konstytucji została uchwalona nowa ustawa o TK (1 sierpnia 1997r.) W świetle art. 177 (tej ustawy???) TK składa się z 15 sędziów ( wcześniej było ich 12 - zwiększenie liczby argumentowano przypisaniem nowych zadań; pojawiła się skarga). Orzeczenia te nie zawsze miały charakter ostateczny (art. 238).

Kadencja Sędziego TK trwa 9 lat bez względu na to, kiedy nastąpił wybór. Wyboru dokonuje Sejm na wniosek Prezydium Sejmu bądź grupy 50 posłów. Wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów. Kandydat musi mieć kwalifikacje do zajmowania stanowiska Sędziego Sądu Najwyższego bądź NSA. Zasada ta ma gwarantować fachowość Trybunału Konstytucyjnego podczas gdy Konstytucja mówi że mają być to osoby „wyróżniające się wiedzą prawniczą”.

Art. 195. 

1. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji.

2. Sędziom Trybunału Konstytucyjnego zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.

3. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w okresie zajmowania stanowiska nie mogą należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Wygaśnięcie mandatu sędziego powodują

• wydalenie dyscyplinarne

• skazanie prawomocnym wyrokiem sądu

• zrzeczenie się stanowiska

• stwierdzenie przez komisję lekarską o niezdolności do wykonywania funkcji

Na status sędziego wpływają również

immunitet

po zakończeniu 9 letniej kadencji sędzia wraca na poprzednie stanowisko lub przechodzi w stan spoczynku

Organy

• Prezes

• Powołuje go Prezydent z dwóch kandydatów, przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK

• Reprezentuje Trybunał na zewnątrz

• jest odpowiedzialny za sprawne funkcjonowanie Trybunału

• Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK

• wybiera kandydatów na stanowisko Prezesa i Wice-prezesa

• przyjęcie projektu budżetu TK

• tworzenie sprawozdań o działaniu TK

Właściwość TK

Jest to organ władzy sądowniczej.

Kompetencje

Art. 188. 

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.

Kontrola materialna i formalna

• materialna oznacza badanie czy dany akty nie narusza konstytucji, umowy międzynarodowej, ustawy przez treść normy zawartej w danym akcie

• formalna dokonuje oceny czy dany akt został wydany przez konkretny organ, czy nie zostały przekroczone kompetencje

Kontrola abstrakcyjna i konretna

• abstrakcyjna; gdy określone w konstytucji podmioty występują z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności z konstytucją aktów prawnych

• kontrola konkretna ma miejsce w określonych sprawach (pytania konstytucyjne, skarga)

Kontroli nie podlegają akty prawa miejscowego, które podlegają kontroli organów nadrzędnych i sądów administracyjnych.

Przedmiotem kontroli nie mogą być akty które utraciły swą moc oraz akty konkretno indywidualne

Konstytucja nie zawiera żadnego elementu czasowego (hmmm..???)

Przesłanki skargi

• służy obronie praw i wolności ustanowionych w Konstytucji

• prawo do wniesienia przysługuje tylko podmiotowi, którego prawa lub wolności zostały naruszone

Nie ujęte zakresem skargi

• prawo azylu

• prawo ubiegania się o status uchodźcy

• prawa i wolności ustanowione wyłącznie w ustawach bądź wynikające z umów międzynarodowych

Art. 79 nie jest objęte prawo azylu i prawo ubiegania się o status uchodźcy. Nie są objęte również prawa i wolności ustanowione w ustawach i wynikające z umów międzynarodowych.

W skardze konstytucyjnej można podnieść wyłącznie zarzut że ostateczne orzeczenie sądu bądź organów administracji zostało wydane na podstawie aktu niezgodnego z konstytucją. Wadliwość musi mieć charakter merytoryczny.

Orzekanie o zgodności z konstytucją celów i zgodności działalności partii politycznych

TK bada zgodność celów lub działania partii politycznych z konstytucją. Warunkiem zarejestrowania partii jest przedstawienie statutu partii. Rejestracji dokonuje Sąd Okręgowy w Warszawie. W zależności od tego jak cele partii są ujęte Sąd Okręgowy bada te cele przed dokonaniem rejestracji partii. Kompetencją TK jest badanie celów działalności a nie metody działalności partii. Przed wpisaniem do ewidencji sąd czytając wniosek może mieć wątpliwości co do konstytucyjności celów partii wówczas sąd okręgowy występuje do trybunału, jeżeli TK orzeknie że cele te są nie zgodne z konstytucją odmawia się wpisania partii do ewidencji. W drugim przypadku kontroli poddaje się cele partii już działającej (bada się najczęściej w przypadku gdy jakaś partia ma utajnione struktury, w tej sytuacji działa się już nie same cele lecz działalność). W przypadku badania zgodności celów lub działania partii politycznych z konstytucją TK orzeka w składzie pełnym.

Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych

Art. 189. 

Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

Spór

• pozytywny - dwa lub więcej organów uznaje się za właściwe do rozstrzygnięcia sprawy

• negatywny - dwa bądź większa liczba organów uznaje się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia problemu

Orzekanie (stwierdzenie) w sprawie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta

Art. 131. ust. 1

1. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.

Jeżeli głowa państwa nie może przejściowo sprawować swoich obowiązków, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu i powierza mu tymczasowe wykonywanie obowiązków. W sytuacji gdy prezydent nie jest w stanie powiadomić Marszałka Sejmu, decyzję o przekazanie Marszałkowi tymczasowych funkcji Prezydenta podejmuje TK na wniosek Marszałka Sejmu. Marszałek występuje z wnioskiem o niemożności sprawowania funkcji przez prezydenta. W rozprawie tej musi uczestniczyć Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, I prezes SN i prokurator generalny. W tej kwestii też jest wydawane postanowienie. Decyzja zapada przy pełnym składzie TK. Marszałek wchodzi w pełne obowiązki i kompetencji sejmu poza możliwością skracania kadencji Sejmu.

Funkcja Sygnalizacyjna

TK nie może dokonywać oceny zgodności ustaw z innymi ustawami (kontrola pozioma). W praktyce TK został upoważniony do przedstawienia właściwym organom prawotwórczym uwag o stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie. Tego rodzaju wystąpienia sygnalizacyjne nie mają charakteru wiążącego wobec organu, do którego zostały skierowane. Realizowana jest na podstawie art. 4 ustawy o TK. Nie przeprowadza się nad nim głosowania. Informację tę TK przedstawia na corocznym posiedzeniu na którym zapraszani są wszyscy najwyżsi przedstawiciele władzy.

Wykład 19 9.04.2008

Badanie zgodności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją.

Art. 13. 

Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Postępowania może zażądać Prokurator Generalny. W postępowaniu powinni uczestniczyć przedstawiciele partii politycznej.

Jeśli nie można stwierdzić kto jest osobą upoważnioną do reprezentowania partii Trybunał Konstytucyjny uznaje za taką osobę która faktycznie kieruje działalnością partii.

Trybunał Konstytucyjny orzeka na podstawie statutu partii i ustawy o działalności partii politycznych.

Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym

Podmioty uprawnione do zgłaszania skargi art. 191

• w sposób generalny

• Prezydent

• Marszałek Sejmu, Senatu

• Prezes Rady Ministrów

• grupę 50 posłów

• grupę 30 senatorów

• Prezesa NSA

• I Prezesa Sądu Najwyższego

• Prokuratora Generalnego

• Prezesa NIK

• Rzecznika Praw Obywatelskich

• szczegółowo - gdy akt normatywny mający podlegać zaskarżeniu dotyczy spraw objętych zakresem działania danego podmiotu

• organy stanowiące samorządu terytorialnego

• ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych

• kościoły i inne związki wyznaniowe

Podmiot musi udowodnić, że akt objęty wnioskiem dotyczy spraw objętych zakresem działania tego podmiotu.

• indywidualnie - Krajowa Rada Sądownictwa - w zakresie aktów dotyczących niezależności sądów

Podmioty uprawnione do ….(???)

• Marszałek Sejmu

• Marszałek Senatu

• Prezes Rady Ministrów

• I Prezes Sądu Najwyższego

• Prezes NIK

Pytanie prawne może postawić każdy sąd, jeśli pytanie nawiązuje do rozstrzygnięcia (???).

Postępowanie

• można wzywać świadków

• można posiłkować się opiniami biegłych

• można posługiwać się dokumentami

• postępowanie jest jawne - może nie występować w dwóch przypadkach

• sprawa dotyczy bezpieczeństwa państwa

• sprawa dotyczy tajemnicy państwowej

III Składy orzekające

• Pełny skład - co najmniej 9 sędziów

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

• stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta

• stwierdzenie zgodności z Konstytucją przed podpisaniem ustawy

• wnioski dotyczące umów międzynarodowych przed ratyfikacją

• szczególna zawiłość - na wniosek samego składu orzekającego lub Prezesa TK

• skład 5-osobowy

• zgodność ustaw lub ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją

• zgodność ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała zgody wyrażonej w ustawie

• skład 3- osobowy

• zgodność innych aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami

• zażalenia na nie nadanie biegu wnioskom o sprawdzenie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, ustawami.

• skargi konstytucyjne

Orzeczenia mają moc obowiązującą i mają charakter ostateczny.

17.10.1997 - Konstytucja weszła w życie.

Art. 190. ust. 1 i 2

1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

Orzeczenia TK wchodzą w życie natychmiast chyba, że Trybunał Konstytucyjny postanowi inaczej.

Termin wejścia w życie orzeczenia nie może przekroczyć

• 18 miesięcy gdy chodzi o ustawę

• 12 miesięcy gdy chodzi o inny akt normatywny

Termin wyznacza się z uwagi na

ewentualne koszty

Konsekwencje orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego

Art. 190. ust. 4 

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

Orzeczenie TK stanowi podstawę do wznowienia postępowania.

TRYBUNAŁ STANU

Wiąże się z odpowiedzialnością konstytucyjną piastunów władzy wykonawczej. Odpowiedzialność ta wiąże się z deliktami konstytucyjnymi czyli takimi naruszenia Konstytucji lub ustawy, które nie są naruszeniami kodeksu karnego, kodeksu karnego skarbowego, …. (???).

Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu

• konstytucyjna - do 10 lat od popełnienia

• prawno-karna - za popełnienie zwykłego przestępstwa pospolitego

Historia odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu

W okresie międzywojennym minister Gabriel Czechowicz został podstawiony przed TS za 40 krotne zwiększenie kwoty do dyspozycji Rady Ministrów i sfinansowanie z tego funduszu kampanii BBWR.

Odpowiedzialność konstytucyjna narodziła się w Anglii pod nazwą impeachment. Później procedura ta została przeniesiona do USA - miały miejsce próby uruchomienia tej procedury wobec Prezydentów Andrew Jacksona, Woodrowa Wilsona, Richarda Nixona.

Na świecie odpowiedzialność konstytucyjna realizowana jest przed różnymi organami.

• Belgia - Sąd Najwyższy

• Anglia - Izba Lordów

• Włochy - Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Stanu działa na mocy ustawy bardzo podobnej do ustawy z okresu międzywojennego. W ustawie międzywojennej szerszy jest jedynie katalog kar.

Odpowiedzialność jest zróżnicowana

• podmiotowo - w związku z pełnionym stanowiskiem lub zakresem urzędowania

• Prezydent

• Prezes Rady Ministrów

• Członkowie Rady Ministrów

• Prezes NBP

• Prezes NIK

• Członkowie KRRiTV

• Kierownicy Ministerstw

• Naczelny dowódca sił zbrojnych

• Posłowie i Senatorowie - w zakresie określonym w art. 107

• przedmiotowo

• Prezydent

• delikty konstytucyjne

• przestępstwa pospolite

• …

• Prezes Rady Ministrów, Członkowie Rady Ministrów - - jedynie za przestępstwo pospolite związane z zajmowanym stanowiskiem, ale TS może uznać swoją niewłaściwość

• …

• Posłowie i Senatorowie (???) - Na wniosek Marszałka wniosek o postawienie przed TS głosuje odpowiednia Izba

Cechy czynów podlegających odpowiedzialności konstytucyjnej

• nie stanowiące przestępstwa

• popełnione przez osoby w zakresie swojego urzędowania lub w związku z pełnionym stanowiskiem

• mające charakter zawiniony

• naruszające Konstytucję lub ustawy

Skład Trybunału Stanu

Przewodniczący - I Prezes Sądu Najwyższego

16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów

Są oni wybierani na okres kadencji Parlamentu.

Skład Trybunału Stanu ma charakter-prawno społeczny. Zastępcy Przewodniczącego oraz połowa składu muszą legitymować się kwalifikacjami sędziowskimi. Wybierani do Trybunału Stanu nie mogą znajdować się w stanie oskarżenia w procesach karnych.

W skład TS mogą wchodzić

• obywatele polscy

• nie karani

• nie będący pracownikami administracji rządowej

Wykład 20 16.04.2008

Postępowanie przed Trybunałem Stanu

W sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej piastunów władzy wykonawczej

III Fazy

1. Postępowanie przygotowawcze - powstępowanie wstępne, w Sejmie - nabiera cech śledztwa, prowadzi się je na podstawie Ustawy o Trybunale Stanu, Regulaminu Sejmu lub Zgromadzenia Narodowego oraz przepisów Kodeksu Postępowania Karnego

Etapy postępowania przygotowawczego

• Uprawniony podmiot musi złożyć wniosek wstępny kierowany na ręce Marszałka Sejmu

• Skierowanie wniosku przez Marszałka do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (z tą chwilą rozpoczyna się prowadzenie śledztwa). Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej powinna wezwać osobę, której dotyczy wniosek.

Na tym etapie udział obrońcy jest fakultatywny.

Osoba objęta wnioskiem ma prawo do składania wyjaśnień, powoływać się na świadków, może żądać od Komisji aby ta wezwała kogoś na świadków lub okazała odpowiednie dokumenty. Komisja może zwracać się do NIK lub prokuratury w celu przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w jakiejś sprawie.

• Podjęcie przez Komisję uchwały zawierającej wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej (postawienie w stan oskarżenia jeśli dotyczy Prezydenta) lub o umorzenie postępowania.

Wniosek musi spełniać wszelkie wymogi formalne gdyż staje się aktem oskarżenia.

• Podjęcie przez Sejm lub Zgromadzenie Narodowe o postawienie w stan oskarżenia, wybranie grup oskarżycieli i skierowanie sprawy do Trybunału Stanu lub umorzenie postępowania

Większości wymagane do postawienia przed Trybunał Stanu

• 2/3 (374) głosów ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego -

• 3/5 (276) głosów ogólnej liczby Posłów - Premier, Członkowie Rady Ministrów, … (???)

• Bezwzględna większość - (???)

Zgromadzenie Narodowe wybiera dwóch oskarżycieli, którzy powinni posiadać uprawnienia do zajmowania stanowiska sędziego. Jeśli oskarżycieli wybiera Sejm to przynajmniej jeden powinien posiadać takie kwalifikacje.

2. Postępowanie przed Trybunałem Stanu - ma co do zasady charakter dwuinstancyjny

Obejmuje okres od wpłynięcia aktu oskarżenia aż do momentu orzeczenia. Sprawa jest rozpatrywana wyłącznie w ramach uchwały Zgromadzenia Narodowego lub Sejmu.

Właściwość Trybunału Stanu

• naruszenie Konstytucji i popełnienie przestępstwa pospolitego przez Prezydenta

• delikt Konstytucyjny i popełnienie przestępstwa pospolitego mającego związek z zajmowanym stanowiskiem

Orzekanie

W I instancji - Przewodniczący i 4 sędziów

W II instancji - Przewodniczący i 6 sędziów z wyłączeniem Sędziów orzekających w I instancji

Nie ma możliwości wniesienie kasacji, orzeczenie TS jest prawomocne.

Stosowane kary

• utrata czynnego i biernego prawa wyborczego we wszystkich wyborach odbywających się w Polsce na okres od 2 do 10 lat

• zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk w przedsiębiorstwach państwowych, organizacjach na okres od 2 do 10 lat

• utrata odznaczeń, orderów i tytułów honorowych

• pozbawienie mandatu poselskiego jeśli postępowanie dotyczy posła lub senatora z art. 107

• złożenie z urzędu jeśli osoba postawiona przed TS takowe piastuje jeśli postępowanie dotyczy deliktu konstytucyjnego

• TS może poprzestać jedynie na uznaniu winy

• kary z kodeksu karnego jeśli sprawa dotyczy przestępstwa pospolitego…

3. Postępowanie wykonawcze

Rozdział funkcji orzekania i ścigania.

Wniosek wstępny może złożyć

• 140 członków Zgromadzenia Narodowego - aby przed TS odpowiadał Prezydent

• Prezydent lub grupa 115 posłów - aby przed TS odpowiadały podmioty wymienione w ustawie

• przez komisję śledczą - aby przed TS odpowiadały podmioty z wyjątkiem Prezydenta, Premiera, Członków Rady Ministrów (?)

Wniosek nie jest aktem oskarżenia.

organizacja wymiaru sprawiedliwości

Art. 175. ust. 1

Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

Wymiar sprawiedliwości sprawują 4 rodzaje sądów.

Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy jest organem wymiaru sprawiedliwości wyłącznie w tych sprawach, które należą do jego właściwości.

Art. 183. ust. 1 i 2

1. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania.

2. Sąd Najwyższy wykonuje także inne czynności określone w Konstytucji i ustawach.

Sąd Najwyższy oprócz funkcji kontroli judykacyjnej spełnia także inne funkcje.

Sąd Najwyższy działa na podstawie ustawy z dnia 23.11.2002 - Ustawy o Sądzie Najwyższym.

Sąd Najwyższy jest sądem kasacyjnym w sprawach rozpatrywanych przez Sądy Powszechne lub Sądy Wojskowe.

Skład

• I Prezes

• Prezesi

• Sędziowie Sądu Najwyższego

Izby

• Izba Pracy

• Izba Ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych

• Izba Cywilna

• Izba Karna i Wojskowa

Organy

• I Prezes - powołuje go Prezydent na 6 letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie ogólne sędziów SN

• Prezes Sądu Najwyższego

• Zgromadzenie ogólne sędziów SN

• Zgromadzenie ogólne sędziów Izby

• Kolegium

Kompetencje

• sprawowanie nadzoru w zakresie wymiaru sprawiedliwości

• zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych poprzez rozpatrywanie kasacji oraz innych środków odwoławczych

• podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne

• rozstrzyganie w innych sprawach określonych w ustawie

• rozpatrywanie protestów wyborczych, stwierdzanie ważności wyborów oraz referendów

• opiniowanie aktów prawnych na podstawie których orzekają sądy

Sądy powszechne

Organy władzy sądowniczej, którym Konstytucja przypisuje prawo sprawowania wymiaru sprawiedliwości.

Art. 177. 

Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów.

Wyjątki od zasady powszechności sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy powszechne

• wykroczenia wśród wojskowych są sądzone przez Sąd Wojskowy

• Sądy Wojskowe i Administracyjne orzekają wyłącznie w sprawach określonych w ustawach

• funkcjonowanie specjalnych komisji ds. naruszenia dyscypliny finansów publicznych

• tryb doraźny na czas wojny

Sądy Rejonowe

• panuje zasada domniemania właściwości sądów rejonowych

Sądy Okręgowe

• są tworzone na obszarze właściwości co najmniej 2 sądów rejonowych

• rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów rejonowych

• Organy - Prezes i Kolegium

Sądy Apelacyjne

• są tworzone dla obszarów właściwości co najmniej 2 sądów okręgowych

• Organy - Prezes i Kolegium

Sądy administracyjne

Sprawują kontrolę działalności administracyjnej, zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego, organów wykonawczych, zarządzeń wójta, burmistrza, prezydenta.

Kontrolują akty normatywne terenowych organów administracji rządowej.

Naczelny Sąd Administracyjny - powstał w 1980, rangę organu konstytucyjnego zyskał w 1997

Sądy administracyjne działają na podstawie

• ustawy z 25.07.2002 - Prawo o ustroju Sądów Administracyjnych

• Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi

• Ustawa wprowadzająca ustawy Prawo o ustroju SA i Prawo o postępowaniu przed SA

Skład

• Prezes

• wice-prezesi

• sędziowie

Organy

• Prezes NSA - powoływany przez Prezydenta na 6 letnią kadencję w podobnej procedurze jak Prezesa SN

• Zgromadzenie ogólne sędziów NSA

• Kolegium NSA

Izby

• Finansowa

• Gospodarcza

• Ogólno-administracyjna

Sędziowie powoływani przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa

Kompetencje

• rozpatrywanie skarg na:

• decyzje administracyjne

• postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym na które służy zażalenie

• postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym

• postępowania zabezpieczające na które służy zażalenie

• inne czynności z zakresu administracji publicznej

• akty prawa miejscowego (wydawane przez terenowe organy administracji rządowej lub organy samorządu terytorialnego)

• akty organów samorządu terytorialnego nie będące aktami prawa miejscowego

• rozstrzygnięcia nadzorcze wojewody, naczelnych izb obrachunkowych … (???)

• bezczynność organu

• orzeczenia głównej komisji orzekającej … (???)

Orzekanie

I instancja - Wojewódzki Sąd Administracyjny

II instancja - Naczelny Sąd Administracyjny - organ kasacyjny

Skargę do sądów administracyjnych można wnieść jeśli wyczerpano całą możliwą drogę odwoławczą. Rzecznik Praw Obywatelskich może wnieść skargę w każdej części postępowania. Skargę wnosi się poprzez organ, którego działalność lub bezczynność są przedmiotem skargi. Sąd Administracyjny uwzględnia skargę i uchyla decyzję objętą skargą albo oddala skargę. NSA uchyla orzeczenie w całości lub części i przekazuje sprawę do rozpatrzenia … (???).

Sądy Wojskowe

Ustawa z 21. . 1997 - Ustawa o działaniu sądów wojskowych

Sądy te wchodzą w skład sił zbrojnych

Skład

Szef Sądu

…

I Instancja - Sądy Garnizonowe

II Instancja - Sądy Okręgu wojskowego

Zasady postępowania sądów

Zasada niezawisłości sądów

Oznacza odrębność przedmiotu wykonywanej przez nich działalności, samodzielność struktur. Niezawisłość sędziów jest odrębnym rodzaje niezawisłości, niezawisłością osobistą.

Prawo Prezydenta do powoływania sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

Niezawisłość

pozytywna - podejmowanie bezstronnych orzeczeń

negatywna - mamy gwarancje że sędzia jest uwolniony od wszelkich nacisków z zewnątrz (nie ma instrumentalnych rozwiązań wywierania nacisku na sędziów).

Wykład 21 23.04.2008

Zasada instancyjności

Art. 176. ust 1.

Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.

Obowiązuje od 1951r.

Środkiem odwoławczym od orzeczenia sądu I instancji jest apelacja a środkiem zaskarżenia orzeczeń sądów II instancji jest kasacja. Kasacja przysługuje stronie będącej przedmiotem sporu (nie ma ograniczeń jak wcześniej). Kontrola kasacyjna jest kontrolą pod kątem zgodności z prawem. Konsekwencją jest uchylenie bądź podtrzymanie orzeczenia. Uchylenie powoduje przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez sąd I instancji.

Gdy w I instancji orzekał sąd rejonowy w przypadku apelacji orzekają sądy okręgowe.

Gdy w I instancji orzekał sąd okręgowy w przypadku apelacji orzekają sądy apelacyjne.

Kasacje rozpatruje Sąd Najwyższy.

Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

Art. 182. 

Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa.

Ławnicy biorą udział w zasadzie we wszystkich sprawach I instancji.

Zasada jednolitości sądów

Art. 174. 

Sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.

Wyraża się w tym, że

• sądy wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej

• struktura sądów na terenie całego państwa jest jednolita

Zasada prawa do sądu

Art. 45. ust. 1

Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

Jest to podmiotowe uprawnienie jednostki. Oznacza to, że jednostka, człowiek, wykorzystując swoje prawo podmiotowe może zobowiązać właściwe organy państwowe do przewidzianych w ustawie działań, rozpatrzenia sprawy i wydania orzeczenie.

Zasada jawności

• pozytywne - prawo do jawnego rozpatrzenia sprawy

Art. 45. ust. 1

Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd

• negatywny - wyłączenie jawności może wystąpić ze względu na…

Art. 45. ust. 2

Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.

Zasada

Art. 42. ust. 1

Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.

Odpowiedzialności podlega tylko ten kto dopuścił się przestępstwa zagrożonego karą, jeśli w momencie popełniania przestępstwa czyn ten był penalizowany.

Zasada prawa do obrony

Art. 42. ust. 2

Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.

Prawo do obrony może być wykonywane

• z urzędu

• przez własnego pełnomocnika

Zasada domniemania niewinności

Art. 42. ust. 3

Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

Zasada ta ma charakter normy prawa procesowego i została ukształtowana jako podmiotowe prawo obywatela, każdego wobec którego toczy się postępowanie karne.

Zasady tej nie należy utożsamiać z zasadą domniemania nieskazitelności charakteru.

Prasa ferująca wyroki przed orzeczeniem sądu łamie Konstytucję.

Krajowa Rada Sądownictwa

Art. 186. 

1. Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

2. Krajowa Rada Sądownictwa może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Art. 187. 

1. Krajowa Rada Sądownictwa składa się z:

1. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa

Naczelnego Sądu Administracyjnego i osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

2) piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych,

3) czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów.

2. Krajowa Rada Sądownictwa wybiera spośród swoich członków przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących.

3. Kadencja wybranych członków Krajowej Rady Sądownictwa trwa cztery lata.

4. Ustrój, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady Sądownictwa oraz sposób wyboru jej członków określa ustawa.

Organ ten został wprowadzony do polskiego systemu w 1989r.

Celem jej powstania było zagwarantowanie

• niezawisłości sądów i sędziów

• nieusuwalności sędziów ze stanowiska

Krajowa Rada Sądownictwa posiada możliwość występowania do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją aktów mających związek z niezawisłością i niezależnością sądów i sędziów.

27.07.2001 - ustawa

Kompetencje

• rozpatruje i ocenia kandydatury do pełnienia urzędu sędziowskiego na stanowiskach sędziego SN, NSA, w sądach powszechnych, wojskowych i administracyjnych I instancji

• przedstawia Prezydentowi wnioski o powołanie sędziów

• rozpatruje wnioski dotyczące przeniesienia sędziów w stan spoczynku

• rozpatruje wnioski dotyczące pozostania na stanowisku jeśli sędzia ukończy 65 lat

• rozpatruje wnioski dotyczące sędziów będących w stanie spoczynku, którzy chcą wrócić do orzekania

• wyraża opinie w sprawie odwołania prezesa lub wice-prezesa sądu powszechnego lub wojskowego

• jest odpowiedzialna za uchwalenie zbioru zasad etyki postępowania zawodowego sędziów oraz czuwa nad stosowaniem tych zasad etyki w praktyce

• opiniuje propozycje w sprawie wynagrodzeń sędziowskich

• opiniuje projekty wszystkich aktów prawnych dotyczących sądownictwa oraz sędziów

• opiniuje programy szkolenia aplikantów sędziowskich, zasady ocen asesorów sądowych

Skład

miałem restart

Kadencja KRS wynosi 4 lata, uchwały zapadają bezwzględną większością głosów w głosowaniu jawnym.

Rzecznik Praw Obywatelskich

Jest to instytucjonalna gwarancja ochrony prawa dotyczącego człowieka i obywatela.

W momencie uchwalenia (1987 ???) ustawy RPO nie był organem konstytucyjnym. Do Konstytucji włączony został dopiero nowelą z 7.04.1989.

Nad tą instytucją debatowano od początku lat 60-tych. Wprowadzono model RPO oparty na wzorze szwedzko-fińskim.

24.08.1991 - zmiana ustawy o RPO.

Mimo ścisłych związków Sejmem RPO nie jest organem Sejmu. Jest niezawisły, odpowiada przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie. RPO mieści się w kategorii naczelnych konstytucyjnych organów państwowych. RPO jest organem ochrony prawa.

RPO powołuje Sejm większością 3/5 głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy 35 posłów. Kadencja RPO trwa 5 lat licząc od daty dnia złożenia ślubowania. Ta sama osoba może być rzecznikiem maksymalnie przez dwie kadencje. RPO po upływie kadencji ma prawo do powrotu na zajmowane wcześniej stanowisko lub równorzędne, jeśli nie ma przeszkód prawnych.

Sejm można odwołać Rzecznika gdy:

• jest trwale niezdolny do sprawowania stanowiska stwierdzonych orzeczeniem lekarskim

• złożył dymisję

• sprzeniewierzenie się złożonemu ślubowaniu

Kompetencje

• stoi na straży wolności praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych aktach normatywnych

Podejmuje działania na wniosek

• organów samorządowych

• z własnej inicjatywy

• obywateli

• Rzecznika Praw Dziecka

Rzecznik na skutek wniosku może

• podjąć sprawę

• wskazać wnioskodawcy przysługujących mu środków działania

• przekazać sprawę według właściwości

• nie podjąć sprawy

O decyzji co zrobić musi powiadomić wnioskodawcę i osobę, której dotyczy wniosek.

RPO może (art. 13 ustawy o RPO)

• zwrócić się do Sejmu o to by Sejm zlecił NIK przeprowadzenie kontroli i zbadanie określonej sprawy. NIK rzadko odmawia kontroli, ewentualnie kontrolę przeprowadza w następnym roku.

• nawet bez uprzedzenia badać sprawę

• może żądać akt sprawy

• zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii

• itd.

Na skutek swoich działań RPO może:

• powiadomić wnioskodawcę o nie stwierdzeniu naruszenia praw człowieka i obywatela

• skierować sprawę do odpowiedniego organu lub instytucji

• żądać wszczęcia postępowania

Rzecznik za zgodą Sejmu może ustanowić swoich pełnomocników terenowych co dotychczas nie nastąpiło.

Rzecznik Praw Dziecka

Powołuje go Sejm bezwzględną większością głosów. Nie ma sprecyzowanej większości do odwołania ale przyjmuje się tą samą co przy uchwalaniu.

Wykład 22 30.04.2008

KRRiTV

Historia

29.12.1992r - ustawa

29.12.1992r - ustawa na podstawie, której działa KRRiTV

Jej powołanie w 1993 było wyrazem pluralizmu w dziedzinie środków masowego przekazu.

29.12.2005r - nowela

29.12.2005 - Ustawa o przekształceniach …

• Liczba 9 członków powoływanych po 3 przez Sejm, Senat i Prezydenta, została zmieniona na 5 (2 Sejm, 2 Prezydent, 1 Senat).

• osłabienie kompetencyjne - rozdzielenie kompetencji do nadawania częstotliwości między Przewodniczącego KRRiTV i Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej.

23.03.2006 - Trybunał Konstytucyjny, uznał że artykuł 6 ustawy nowelizującej z 2005 jest sprzeczny z artykułem 214 Konstytucji.

KRRiTV jest wg. ustaw niezależna od władz wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej.

Działalność

Sprawozdanie

KRRiTV corocznie do końca marca przestawia sprawozdanie ze swej działalności Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi. Jeśli Sejm i Senat sprawozdanie odrzuci, a decyzję taką zaakceptuje Prezydent to członkowie KRRiTV tracą mandat. Sprawozdanie ma dotyczyć

• problemów jakie spotyka KRRiTV podczas pełnienia misji, która wynika z art. 213 ust. 1

• problemów w funkcjonowaniu KRRiTV

Art. 213. ust. 1

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji.

Członkowie KRRiTV ponoszą odpowiedzialność

• polityczną - na skutek odrzucenia sprawozdania

• konstytucyjną - przed Trybunałem Stanu

Skład

• 6 letnia kadencja (licząc od dnia powołania)

• 5 osób - powoływanych przez Sejm (2), Senat (1), Prezydenta (2)

• nie ma możliwości ubiegania się o ponowny wybór

W skład KRRiTV mogą wchodzić osoby

wyróżniające się wiedzą i doświadczeniem w dziedzinie środków masowego przekazu

nie posiadające udziałów lub akcji spółek albo w inny sposób uczestniczące w podmiocie będącym tzw. nadawcą lub producentem radiowym lub telewizyjnym

nie łączące członkostwa z działalnością zarobkową z wyjątkiem pracy naukowo-dydaktycznej w charakterze nauczyciela akademickiego lub działalności twórczej

W okresie członkostwa w KRRiTV ulega zawieszeniu członkostwo w stowarzyszeniach, związkach zawodowych, kościelnych.

Utrata mandatu przez członka KRRiTV następuje, gdy członek

• zrzeknie się funkcji na skutek choroby uniemożliwiającej na stałe wykonywanie czynności członka

• naruszy ustawę (orzeczone przez Trybunał Stanu)

• gdy popełni przestępstwo z winy umyślnej

• gdy złoży fałszywe oświadczenie lustracyjne

• …

Na czele KRRiTV stoi Przewodniczący, którego ze swego grona wybierają członkowie KRRiTV. Na wniosek przewodniczącego jest wybierany wice-przewodniczący.

Przewodniczący

• reprezentuje Radę na zewnątrz

• wykonuje zadania powierzone w ustawie (nadaje tzw. koncesje od nadawania programów radiowych i telewizyjnych)

• wymierza kary administracyjne za naruszenie ustawy (np. art. 53 ustawy)

• na osobę kierującą programem

• na osobę kierującą działalnością nadawcy

Odwołanie od kary przysługuje do sądu okręgowego gospodarczego.

• wezwania do zaprzestania emisji programu naruszającego ustawę

Artykuł 6 ust. 2 - ustawy

…

powołuje członków do spółek Telewizja Polska i Polskie Radio. Minister Skarbu Państwa ma prawo do mianowania po jednym członku w tych spółkach.

Rady Programowe składają się z 15 członków (10 delegowanych przez ugrupowania parlamentarne, 5 osób z dorobkiem i doświadczeniem w dziedzinie kultury i mediów delegowanych przez KRRiTV).

KRRiTV wypowiada się w formie rozporządzeń. Ma prawo podejmowania uchwał. Koncesje na nadawanie wydawane są w formie decyzji Przewodniczącego na skutek uchwały Rady.

Najwyższa Izba Kontroli

Celem kontroli jest zapewnienie zgodności między przebiegiem a wynikiem działania.

Postacie kontroli

Ze względu na kryterium podmiotu i znaczenia

• społeczna - wykonywana przez organizacje społeczne, związki zawodowe, samorząd w miejscu pracy). Kontrola społeczna jest nieograniczona, zarówno co do ujęcia podmiotowego (kogo kontroluje) jak i ujęcia przedmiotowego (co kontroluje). Brak formalizmu w przypadku kontroli społecznej wynika z braku ustawo określonych kryteriów.

• państwowa - wykonywana przez organy państwowe:

• wewnętrzna

• zewnętrzna - nie podporządkowana jednostkom kontrolowanym

Ze względu na zakres

• wstępna - przedstawienie organowi dokumentacji jeszcze przed rozpoczęciem działania. Wadą takiej kontroli jest możliwość komplikowania działalności jednostki.

• faktyczna - sprawdzanie funkcjonowania, w jego trakcie

• następcza - kontrola zachodząca po wykonaniu określonego działania

Kontrola w sensie strocto oznacza kontrolę działań rządu przez parlament.

Kontrola w wąskim znaczeniu oznacza wyodrębnienie funkcji państwa i powierzenie kontroli wybranemu organowi np. NIK, Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Regionalnym Izbom Obrachunkowym.

Kontrola NIK nazywana jest często „kontrolą państwową”.

Historia

7.02.1919

Dekret o Najwyższej Izbie Kontroli Państwa. Dekret obowiązywał do 3.06.1921r, kiedy uchwalono ustawę o NIK.

3.06.1921

Organ niezależny od rządu, powiązany funkcjonalnie z parlamentem. Prezesa mianował Prezydent na wniosek Rady Ministrów. W świetle Konstytucji z 1935r. NIK mógł przedstawić wniosek o udzielenie absolutorium za wykonanie budżetu dla Rady Ministrów (wcześniej mógł także przedstawić wniosek o nieudzielanie absolutorium).

1940

Dekret Prezydencki o zmianie ustawy

Próba dostosowania NIK do warunków panujących podczas wojny.

Po Wojnie

przy Prezydium …

przy Radzie Państwa (do 1949r)

9.03.1949

Ustawa o kontroli państwowej. Izba niezależna od rządu, podległa bezpośrednio Radzie Państwa.

1952

Dekonstytucjonalizacja NIK.

22.11.1952

Ustawa o ministerstwie kontroli państwowej. Model ten utrudniał Sejmowi wykonywanie konstytucyjnych obowiązków kontroli władzy wykonawczej.

12.1957

Nowelizacja Konstytucji - wprowadzenie NIK do Konstytucji. NIK działa na zasadzie kolegialności (aby nie wykorzystywać NIK do walki politycznej).

13.12.1957

Nowa ustawa o NIK. Podległość Izby Sejmowi, nadzór nad Izbą miała Rada Państwa.

NIK ma kontrolować wykonywanie budżetu państwa, zabezpieczenie własności społecznej i dyscypliny państwowej.

2x.03.1976

Kolejna zmiana zasad kontroli państwowej. Działalność NIK ma służyć Radzie Ministrów, Sejmowi i Radzie Państwa. Organy te mogły zwracać się o kontrolę. Zgodę na nią musiał wyrazić Premier. Prezes NIK został członkiem Rządu. Przestaje działać zasada kolegialności NIK. Zmiany w systemie organizacji. Zamiast delegatur miejscowych wprowadzono okręgowe wydziały(???) kontroli z dyrektorami na czele.

NIK staje się w pewnym sensie częścią aparatu administracji państwowej.

8.10.1980

Nowelizacja ustawy o NIK. Przywrócono bez żadnych ograniczeń podległość NIK Sejmowi. Wprowadzono zasadę kolegialnego działania NIK. Kontrola fakultatywna (organizacje i związki spółdzielcze w zakresie wykonywania zadań zleconych przez państwo) lub obligatoryjna (działalność naczelnych centralnych i terenowych oddziałów administracji rządowej w tym przedsiębiorstwa, zakłady państwowe). Kontrola podejmowana na wniosek Sejmu. NIK zyskał prawo wydawania zarządzeń doraźnych w celu zabezpieczenia przed niebezpieczeństwem. Postępowanie nie ma charakteru kontradyktoryjnego (nie ma możliwości odwoływania się od orzeczeń). Kolegium Izby ma charakter urzędniczo-społeczny.

1989

Od 1989r. kontrola była podejmowana na wniosek Sejmu, Prezydenta, Prezesa Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy.

1994

Ustawa 24.12.1994 - NIK został nazwany naczelnym organem kontroli państwowej.

Wykład 23 14.05.2008

Działa na zasadach kolegialności.

Kontrole NIK

• obligatoryjne - kontrolowanie działalności

• organów administracji rządowej

• NBP

• państwowych osób prawnych

• inne państwowe jednostki organizacyjne

• fakultatywne

• samorządowe osoby prawnej i inne samorządowe jednostki organizacyjne

• inne jednostki organizacyjne i indywidualne przedsiębiorstwa w zakresie w jakim podmioty te wykorzystują środki i majątek państwowy, komunalny (w tym także korzystające z subwencji, dotacji, wykonujące zadania z tytułu ubezpieczeń publicznych, otrzymujące zamówienia publiczne)

Kryteria kontroli

• w przypadku kontroli obligatoryjnej

• legalności - zgodności z prawem

• rzetelności

• gospodarności

• celowości

• w przypadku kontroli fakultatywnej:

a) samorządowe osoby prawnej i inne samorządowe jednostki organizacyjne

• legalności

• gospodarności

• rzetelności

b) inne jednostki organizacyjne i indywidualne przedsiębiorstwa

• legalności

• gospodarności

NIK kontroluje także:

• wykonanie budżetu państwa.

• realizację ustaw

Izba działa na podstawie planów kontroli. Są one uchwalane przez kolegium NIK działające w tym wypadku z własnej inicjatywy. Kolegium ma możliwość uwzględnienia w planach kontroli zleceń Sejmu, Komisji, Prezydenta, Prezesa Rady Ministrów.

analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej

opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów

informacje o wynikach kontroli zleconych przez Sejm lub jego organy

przedkłada Sejmowi informację o wynikach kontroli zleconych przez …

przedkłada Sejmowi szereg mniej ważnych dokumentów (art. 7 ustawy)

Struktura organizacyjna Izby

Prezes NIK

Odpowiada przed Sejmem za działalność NIK, powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów. Powołanie odbywa się bezwzględną większością głosów, tak samo wyrażenie zgody w Senacie. Senat ma 30 dni na podjęcie uchwały wyrażającej zgodę lub jej brak na daną kandydaturę. Jeżeli w tym terminie Senat nie uchwali uchwały przyjmuje się, że nie ma nic naprzeciw tej kandydaturze. Wybierany jest na kadencję 6 letnią, może ubiegać się o reelekcję.

Prezes może być odwołany w czterech przypadkach

• zrzecze się stanowiska

• zostanie stwierdzona dłuższa niezdolność do sprawowania obowiązków

• został skazany prawomocnym wyrokiem za popełnie przestępstwa

• Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz pełnienia funkcji kierowniczych …

Prezes NIK cieszy się immunitetem.

Zasada incompatibilitas.

Nie może być członkiem partii.

Bierze udział w posiedzeniach Sejmu, od roku 2001 nie ma prawa brania udziału w posiedzeniach Rady Ministrów.

Kolegium

• Prezes jako przewodniczący

• Wice-Prezesi - od 2 do 4 powolywanych przez Marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIK.

• Dyrektor generalny - powoływany przez Prezesa za zgodą Marszałka Sejmu

• 14 członków kolegium

• przedstawiciele nauk prawnych bądź ekonomicznych

• 7 - doradcy Prezesa NIK bądź…

Kadencja Kolegium trwa … lat.

• 16 depertamentów

• 8 kontrolnych

• 4 funkcyjne

• 2 wspomagajace

• nie więcej niż 14 delegatur

NIK jako organ

• zatwierdzający

• sprawozdanie z działalności NIK

• ocenę wykonania budżetu

• uchwałodawczy

• opinię w sprawie absolutorium dla rady ministrów

• wniosków w sprawie rozpatrzenia problemów wskazanych przez Sejm itd.

• wystąpienia przedstawiające zarzuty wobec najwyższych organów w państwie

• opiniujący

• sprawy przedstawione przez Prezesa

• inne sprawy wniesione przez odpowiednią część Kolegium

Tutaj to się mocno pogubiłem co i kiedy:

Postępowanie ma charakter kontradyktoryjny. Nie kończy się ono możliwości złożenia skargi na wynik kontroli. Można złożyć jedynie zastrzeżenia do protokołu. Składa się je w ciągu 14 dni od otrzymania protokołu kontroli dyrektorowi odpowiedniej jednostki organizacyjnej (???).

Można odmówić podpisania protokołu w ciągu 7 dni od dnia otrzymania protokołu podając uzasadnienie dla niepodpisania. Zastrzeżenia do wystąpienia pokontrolnego można składać w ciągu…

Prawo wyborcze

Wybory i kadencja

Art. 96. 

1. Sejm składa się z 460 posłów.

2. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

Art. 97. 

1. Senat składa się ze 100 senatorów.

2. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.

Art. 98. 

1. Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

2. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu.

3. Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje się odpowiednio.

4. Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach określonych w Konstytucji zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje również kadencja Senatu.

5. Prezydent Rzeczypospolitej, zarządzając skrócenie kadencji Sejmu, zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów.

6. W razie skrócenia kadencji Sejmu stosuje się odpowiednio przepis ust. 1.

Art. 99. 

1. Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat.

2. Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat.

Art. 100. 

1. Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy.

2. Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu.

3. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa.

Art. 101. 

1. Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy.

2. Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyborów na zasadach określonych w ustawie.

Wybory trwają od chwili ich zarządzenia aż do momentu ogłoszenia ich ważności przez Izbę Administracji, Pracy i czegoś jeszcze Sądu Najwyższego.

Prawo wyborcze podmiotowe i przedmiotowe

Ordynacje wyborcze stanowią o tzw. pojęciu prawa wyborczego w znaczeniu przedmiotowym.

Prawo wyborcze w znaczeniu podmiotowym - określone w obowiązujących normach uprawnienia ogółu obywateli w wyborach do organów przedstawicielskich.

Pojęcie systemu wyborczego

system wyborczy - całokształt zasad zawartych w normach prawa wyborczego.

• w znaczeniu wąskim - zasady ustalania wyniku wyborów

• w znaczeniu szerokim - system wyborczy to ogół zasad dotyczących trybu przygotowania i przeprowadzania wyborów oraz zasad podziału mandatów

Funkcje wyborów

Podstawowy instrument sprawowania władzy przez zbiorowego suwerena jakim jest naród lub ogół mieszkańców np. gminy, podstawowy mechanizm wpływu społeczeństwa na władzę, gospodarkę itd.

• identyfikacja podstawowych problemów społecznych, gospodarczych, ekonomicznych oraz poszukiwanie sposobu ich rozwiązywania.

• dyferencjacji wyborów - różnicują się poglądy wyborców, krystalizują się odmienne postawy w sprawach państwa

• rozwiązywania napięć społecznych

• polityczno-programowa (ideologiczna) - formułowanie programów wyborczych przez partie, w których zawarte są informacje o najważniejszych działaniach w celu rozwiązaniu problemów uznanych przez partię za najważniejsze w danym momencie.

• integracyjna - wokół programów skupiają się wyborcy

• w akcie głosowania uwidaczniają się preferencje programowe i personalne

• kreacyjna - kształtowanie składu personalnego i politycznego wybieranych organów kolegialnych

• zwierciadła narodu - w państwie demokratycznym organy przedstawicielskie powinny w sposób dość wierny odzwierciedlać strukturę społeczeństwa

• wyłonienia stabilnej większości rządzącej

• petryfikacyjna - oddziaływanie na kształt systemu partyjnego

• kreowania elit politycznych - ma szczególne znaczenie dla liderów partyjnych

• legitymizująca - daje ona określonym osobom prawny i moralny tytuł do sprawowania władzy

• kontrolna - wybory są zawsze pewną formą rozliczenia zapowiedzianych w programach wyborczych działań

Zasady konstytucyjne prawa wyborczego

Zasady te tworzą pewien katalog.

Art. 96. ust. 2

Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

Art. 97. ust. 2.

Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.

Wybory Prezydenckie:

Powszechne, bezpośrednie, równe, tajne, odbywają się bezwzględną większością głosów.

Zasada powszechności

Określa krąg obywateli posiadających bierne i czynne prawo wyborcze, spełniających pewne cenzusy.

Czynne prawo wyborcze

Art. 62. 

1. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

2. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

Bierne prawo wyborcze

Art. 99. 

1. Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat.

2. Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat.

Od 1997 prawo do zgłaszania kandydatów utraciły organizacje inne niż partie polityczne.

W wyborach prezydenckich:

Każdy obywatel polski, który skończył 35 lat, korzysta z pełni praw wyborczych.

Kandydata może zgłosić grupa co najmniej 100tys obywateli mających prawa wyborcze.

Prawa wyborcze nie przysługują

ubezwłasnowolnionym z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego

osoby pozbawione praw publicznych na podstawie orzeczenia sądu

osoby pozbawione praw wyborczych na podstawie orzeczenie Trybunału Stanu

Cenzusy

• płci - do 1918 w Polsce (chyba)

• wykształcenia - wybory do Senatu pod rządami Konstytucji Kwietniowej

• majątkowy

• koloru skóry

• inne

Zasada równości

• znaczenie formalne - każdy wyborca posiada jeden bądź taką samą liczbę głosów

• znaczenie materialne - siła każdego głosu jest taka sama, w równej mierze wpływa na wynik wyborów

Równość w znaczeniu materialnym zależy od:

• ostatecznie ustalonej normy przedstawicielstwa

• stała norma przedstawicielstwa - 460 posłów od 1952r

• sposobu wyznaczania okręgów wyborczych

• Ordynacja z 1991 -> 40 (???) okręgów, w których wybiera się co najmniej 7 posłów

• systemu wyborczego

• większościowy

• proporcjonalny

• mieszany - musi on być kombinacją systemu większościowego i proporcjonalnego w stosunku 50% do 50%. Stosowany jest obecnie np. w wyborach na Ukrainie.

²⁾ w brzmieniu ustalonym przez pkt 2 obwieszczenia, o którym mowa w przypisie 1).

80

---