Zestaw zagadnień egzaminacyjnych z przedmiotu

Wybrane problemy ochrony ekonomicznej państw

1. Istota i płaszczyzny bezpieczeństwa ekonomicznego państwa.

2. Bezpieczeństwo ekonomiczne a system bezpieczeństwa państwa

3. Bezpieczeństwo ekonomiczne z punktu widzenia państwa, sojuszu państw, z perspektywy globalnej

4. Zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwo ekonomiczne

Bezpieczeństwo ekonomiczne kształtują zarówno czynniki (zasoby, współzależności sposób funkcjonowania) usytuowane wewnątrz kraju, jak i za jego granicami. Należy zatem, podobnie jak w bezpieczeństwie ogólnym państwa, wyróżnić: ekonomiczne bezpieczeństwo zewnętrzne (brak zagrożeń ekonomicznych ze strony zagranicznych podmiotów gospodarczych i wykorzystanie współzależności z zagranicą do realizacji celów gospodarowania) oraz ekonomiczne bezpieczeństwo wewnętrzne (stabilność wewnętrzna systemu74, efektywność mechanizmu gospodarczego i sprawność wykorzystania wewnętrznych czynników rozwoju). W zmieniającej się, trudno przewidywalnej rzeczywistości zarówno czynniki wewnętrzne, jak i zewnętrzne mogą bądź sprzyjać, bądź utrudniać osiąganie założonych wartości. Wewnętrzne i zewnętrzne czynniki rozwoju gospodarczego i gospodarki obronnej splatają się integralnie w ogólne bezpieczeństwo ekonomiczne danego podmiotu (kraju).

Dążenie do zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego polega więc zgodnie z przytoczonymi wyżej definicjami, na tworzeniu wewnętrznych optymalnych warunków rozwoju gospodarczego (na obu płaszczyznach), eliminowaniu jego zewnętrznych zagrożeń i wykorzystaniu współzależności z zagranicą zgodnie z własnymi interesami, a także, co jest ważne współcześnie, przyczynianiu się do harmonijnego, symbiotycznego rozwoju zewnętrznego otoczenia gospodarczego (np. integracja).

5. Bezpieczeństwo ekonomiczne jako stan, proces, sytuacja

Stosując kryterium czasu - podobnie jak w określaniu bezpieczeństwa ogólnego - najjaśniejszym podziałem jest wyróżnienie bezpieczeństwa ekonomicznego jako stanu i procesu.

Jako stan jest ono wynikiem odniesienia parametrów sytuacji ekonomicznej kraju w danej chwili do parametrów gospodarczego otoczenia zewnętrznego, a także do wewnętrznych mechanizmów i czynników gospodarowania. Te relacje podlegają ocenie z punktu widzenia przyjętych kryteriów bezpieczeństwa.

Bezpieczeństwo ekonomiczne stanowi proces o zmiennej dynamice i intensywności, którą wyznaczają współzależności, zgodności i sprzeczności interesów państw i systemów międzynarodowych, a także zmiany celów gospodarowania, stosowanych czynników gospodarowania i sposobów ich wykorzystania, oraz efektywności wewnętrznego mechanizmu funkcjonowania gospodarki. Bezpieczeństwo ekonomiczne w tym ujęciu może być definiowane nie tylko jako określony cel, lecz również jako następstwo toczących się procesów.

Wynikiem powyższych rozważań jest odmienne interpretowanie bezpieczeństwa (w tym bezpieczeństwa ekonomicznego) jako stanu i procesu76 i jego poszerzenie o kategorię sprzeczności. Słuszność takiego podejścia potwierdzają tezy autorów zajmujących się bezpieczeństwem systemów. Konkretyzując system do gospodarki narodowej, bezpieczeństwo ekonomiczne kraju trzeba traktować jako:

1. Stan gospodarki, w którym zapewniono zaspokojenie podstawowych potrzeb.

2. Proces zapewniający przetrwanie i rozwój systemu gospodarczego w sytuacji zagrożenia.

3. Sytuację, w której sprzeczności (wewnątrz- i międzysystemowe) nie prowadzą do wystąpienia zagrożeń, konfliktów i kryzysów.

6. Wyznaczniki i cechy bezpieczeństwa ekonomicznego państwa

7. Systematyka zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego państwa.

Stosując kryterium płaszczyzn bezpieczeństwa ekonomicznego, jego zagrożenia podzielić można na:

 zagrożenia ogólnoekonomiczne;

 zagrożenia gospodarczo-obronne.

Opierając się na wyżej zamieszczonym rozróżnieniu, gospodarczy potencjał zagrożeń, w zależności od położenia (miejsca), można podzielić na dwie grupy:

 zewnętrzny potencjał zagrożeń (Pzzew);

 wewnętrzny potencjał zagrożeń (Pzwew).

Zewnętrzny potencjał zagrożeń gospodarczych może oddziaływać kanałami powiązań gospodarczych z zagranicą - rzeczowych i informacyjnych. Miarą tego potencjału może być wielkość środków możliwych do zaangażowania w celach destrukcyjnych lub wielkość i ważność przepływów środków ekonomicznych, które mogą zostać przerwane.

Zewnętrzny potencjał zagrożeń istnieje jako wiązka odpowiadająca strukturze powiązań.

Najważniejsze spośród nich grupują się w przepływach:

 towarów i usług;

 ludzi i kapitałów;

 technologii i sztuki zarządzania.

Wewnętrzny potencjał zagrożeń gospodarczych oddziałuje poprzez współzależności wewnętrznych czynników reprodukcji gospodarczej.

Wewnętrzny potencjał zagrożeń może się wyrażać w różnych formach. Jako przykładowe można wymienić:

 niedobór środków na rozwój i potrzeby modernizacyjne gospodarki (w tym

gospodarczych podstaw bezpieczeństwa);

 głębokie deformacje działania mechanizmu rynkowego;

 wielkość i struktura niewykorzystanych czynników produkcji (bezrobocie,

nieczynne moce wytwórcze);

 deficyt budżetowy i dług publiczny;

 zbyt małe rozmiary nakładów na „produkcję” dóbr i usług publicznych, jak np.

ochrona zdrowia, bezpieczeństwo publiczne;

 destrukcyjne konflikty społeczne na tle ekonomicznym;

 niedorozwój infrastruktury techniczno-ekonomicznej gospodarki narodowej itd.

Z. Kołodziejak przedstawił następującą listę wewnętrznych czynników generujących

zagrożenia:

•  niski poziom zintegrowania gospodarki krajowej,

•  wadliwa jej struktura,

•  trudności w efektywnym wykorzystaniu postępu technicznego,

•  występowanie wąskich gardeł,

•  słaba efektywność,

•  niska elastyczność produkcji i inne.

Na płaszczyźnie ekonomiczno-obronnej przedmiotem zainteresowań są zagrożenia

gospodarki obronnej (albo szerzej gospodarczych podstaw bezpieczeństwa). Można je

podzielić - podobnie jak na płaszczyźnie ogólnoekonomicznej - na dwie zasadnicze

grupy, tj.:

1) zewnętrzne zagrożenia ekonomiczno-obronne,

2) wewnętrzne zagrożenia ekonomiczno-obronne.

W zależności od położenia źródeł (miejsca) potencjału zagrożeń ekonomiczno- -obronnych, można wyróżnić:

1) zewnętrzny potencjał zagrożeń ekonomiczno-obronnych,

2) wewnętrzny potencjał zagrożeń ekonomiczno-obronnych.

Zewnętrzny potencjał zagrożeń ekonomiczno-obronnych może istnieć w różnych

formach. Jako przykładowe można wymienić:

a) brak alternatywnych źródeł zaopatrzenia gospodarki w surowce lub produkty strategiczne pozyskiwane z zewnątrz;

b) brak trwałej współpracy (powiązań) o odpowiedniej skali z przemysłem obronnym krajów w ramach sojuszniczych ugrupowań;

c) eliminacja z międzynarodowych rynków uzbrojenia i sprzętu wojskowego;

d) struktura i charakter zagranicznych inwestycji w sektory gospodarki, które mają istotne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa państwa;

e) ograniczenia dostępu do nowoczesnych technologii produkcji i wykorzystania dóbr służących bezpieczeństwu itp.

Wewnętrzny potencjał zagrożeń ekonomiczno-obronnych może zobrazować

następująca przykładowa lista:

a) ograniczony popyt na dobra służące bezpieczeństwu, które może wytworzyć własna gospodarka;

b) niewystarczające w stosunku do potrzeb środki przeznaczone na cele związane z bezpieczeństwem (nakłady bezpośrednie i pośrednie) albo ich nieodpowiednia struktura;

c) zbyt szczupłe w stosunku do potrzeb związanych z bezpieczeństwem utrzymywanie zdolności produkcyjnych, rezerw i zapasów w gospodarce;

d) brak skutecznych uregulowań zapewnienia świadczeń różnych podmiotów gospodarczych a rzecz bezpieczeństwa;

e) nieprzygotowanie odpowiedniej infrastruktury spełniającej wymogi bezpieczeństwa i przyjęcia sojuszniczej pomocy itp.

8. Ekonomiczne funkcje państwa

Rozróżniamy cztery funkcje ekonomiczne spełniane przez państwo: prawną, alokacyjną, stabilizacyjną i redystrybucyjną.

W ramach funkcji prawnej powinien być tworzony system prawny, regulujący zachowanie się mikropodmiotów gospodarczych i instytucji. Powinien on zapewnić ochronę własności, określić przesłanki zakładania, funkcjonowania i likwidacji przedsiębiorstw, regulować stosunki między pracodawcami i pracobiorcami, sprzedawcami i nabywcami oraz określać odpowiedzialność za skutki prowadzonej działalności gospodarczej.

Funkcja alokacyjna zobowiązuje państwo do tworzenia warunków sprzyjających najbardziej efektywnemu wykorzystaniu czynników produkcji. Podstawowym mechanizmem alokacji jest mechanizm rynkowy, który powinien być chroniony przez państwo, np. przez podejmowanie działań antymonopolowych. Mechanizm rynkowy obok określonych zalet ma też wady, przejawiające się m. in. przez zewnętrzne skutki działalności przedsiębiorstw w postaci np. zanieczyszczeń środowiska naturalnego. Państwo powinno w tym wypadku nie tylko tworzyć warunki ograniczające ujemne skutki działalności przedsiębiorstw, ale także tworzyć przesłanki do likwidacji ich przyczyn. Do pozytywnych zewnętrznych efektów działalności przedsiębiorstw zaliczamy kreowanie postępu techniczno-organizacyjnego, który dynamizuje procesy społeczno-gospodarcze. Państwo powinno podejmować działania pobudzające innowacje przez częściowe finansowanie badań naukowych i wdrożeń.

Funkcja stabilizacyjna państwa związana jest z wahaniami koniunkturalnymi, charakterystycznymi dla gospodarki rynkowej. Zadaniem państwa jest dążenie do zmniejszenia amplitudy wahań koniunkturalnych.

Polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę przez realizację głównie takich celów jak: osiągniecie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia, stabilizację rynku pieniężnego (aby stopa% kredytu nie była zbyt wysoka), możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji. Są to najważniejsze cele makroekonomicznej polityki państwa.

Funkcja redystrybucyjna jest związana z korygowaniem przez państwo podziału dochodów. Mechanizm rynkowy nie zapewnia bowiem względnie równej dystrybucji dochodów.

polega przede wszystkim na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami.

Państwo przejmuje część dochodów i poprzez transfery pieniężne przekazuje je tym osobom, które mają niskie dochody.

Głównymi instrumentami realizacji tej funkcji są: system podatkowy, wydatki budżetowe, składki na ubezpieczenia społeczne oraz systemy różnego typu opłat i cen.

Głównymi formami pomocy ze strony państwa są więc różnego typu świadczenia pieniężne (transfery), w tym:

• dofinansowywane przez państwo (emerytury i renty, zasiłki inwalidzkie i chorobowe, zasiłki dla bezrobotnych),

• w całości finansowane przed państwo (zasiłki dla osób o niskich dochodach, dodatki rodzinne, dodatki mieszkaniowe)

• świadczenia w naturze (powszechna służba zdrowia i oświata)

9. Istota i przejawy interwencjonizmu państwowego

Interwencjonizm państwowy - polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych, przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego.

Zwolennicy interwencjonizmu wskazują na trzy główne jego cele:

• ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, a nawet korzystny dla gospodarki,

• pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych,

• podniesienie tempa wzrostu gospodarczego.

Do głównych narzędzi pozwalających realizować politykę interwencjonizmu należą:

1. podejmowanie przez państwo przedsięwzięć inwestycyjnych pozwalających zwiększyć zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (np. roboty publiczne);

2. dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja;

3. protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego;

4. polityka pieniężna;

5. polityka fiskalna;

6. polityka finansowa.

Zakres i wykorzystanie tych narzędzi zależy od potrzeb gospodarki, wynikających przede wszystkim ze stopnia jej rozwoju oraz aktualnego stanu koniunktury. Polityka interwencjonizmu państwowego stwarza zagrożenie inflacją, wynikające ze zwiększonych wydatków budżetu państwa (deficyt budżetowy). Źródłem jej finansowania jest najczęściej dług publiczny.

Dodatkowo Interwencjonizm państwowy poprzez regulacje i konieczność nakładania kolejnych podatków by utrzymać interwencję gospodarczą, zwiększa koszty prowadzenia przedsiębiorstw co powoduje spadek koniunktury przy jednoczesnym wzroście bezrobocia. Interwencjonizmowi często zarzuca się również ograniczanie możliwości przedsiębiorcy i jego inwencji co również powoduje osłabienie gospodarki.

Częstą konsekwencją interwencjonizmu są preferencyjne warunki dla kapitałów zagranicznych, co powoduje automatycznie gorszą sytuację przedsiębiorstw krajowych i deregulację rynku na niekorzyść firm wewnętrznych.

Podstawowym zadaniem państwa, a więc rządu, w gospodarce rynkowej jest przede wszystkim stworzenie warunków do realizacji wzrostu gospodarczego kraju oraz wzmocnienie jego pozycji w systemie gospodarki światowej. W tej sytuacji państwo pełni funkcje interwencyjne w zakresie polityki gospodarczej

10. Argumenty za i przeciw rozbudowie ekonomicznych funkcji państwa

Argumenty za

- konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego. Chodzi tutaj o stronę instytucjonalno - prawną,

- niedoskonałość rynku i konkurencji,

- występowanie negatywnych efektów zewnętrznych (przestępczość, kataklizmy, zanieczyszczenie środowiska,

- występowanie wielu zjawisk: niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych, duże wahania aktywności gospodarczej, inflacja, bezrobocie,

- istnienie dóbr publicznych, np. autostrady, </div> - istnienie dóbr niekorzystnych np. narkotyki i dóbr korzystnie społecznych np. szczepionki,

- powstawanie dużych różnic dochodowych i majątkowych, które nie są akceptowane społecznie,

- regulacja tempa wzrostu gospodarczego, zmiany strukturalne,

Argumenty przeciw

- w wyniku regulacji państwowych mogą pojawić się stany nierównowagi na rynku, a także zniekształcone informacje,

- efektywność systemu gospodarczego może zostać zmniejszona na skutek biurokracji,

- wysoki koszt interwencjonizmu przy jednocześnie niewielkiej skuteczności działań,

- ograniczenie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy,

- nie działa ku dobru obywateli, lecz w swoim interesie.

11. Przyczyny wzrostu wydatków publicznych.

Wydatki publiczne - przeznaczenie środków publicznych na cele powiązane z funkcjonowaniem państwa

Przyczyny:

a) historyczne - pętla zadłużenia, państwo zaciąga pożyczki i z reguły dane pokolenie nie jest w stanie ich spłacić, przechodzi ono na kolejne pokolenia, które na spłatę tych długów musi zaciągać kolejne kredyty i pożyczki.

b) polityczne - porzucenie dawnego modelu państwa nocnego stróża i przejście do modelu państwa opiekuńczego, które musi zapewnić darmową ochronę zdrowia, darmowe szkolnictwo, opiekę socjalną, itp.

c) ekonomiczno-społeczne - inflacja powoduje wzrost wydatków budżetu państwa, postęp techniczny również powoduje wzrost wydatków, gdyż nowoczesne produkty są drogie, postęp cywilizacyjny, czyli nowe żądania społeczeństwa zgłaszane do państwa (np. ochrona środowiska, podbój kosmosu, badania)

d) socjologiczne - społeczeństwo porównane do organizmu, które do rozwoju potrzebuje wzrastających wydatków

12. Istota zjawiska globalizacji w wymiarze ekonomicznym

Obecnie dość zgodnie pojęcie globalizacji jest definiowane jako przekroczenie pewnej wartości progowej przez procesy internacjonalizacji. Internacjonalizacja oznaczała rozwijanie się stosunków ekonomicznych między niezależnymi gospodarkami narodowymi. Globalizacja natomiast oznacza taką intensyfikację tych stosunków, że wszystkie światowe gospodarki narodowe stają się bardziej lub mniej współzależne.

Pomimo wielu wymiarów globalizacji, największe jej zaawansowanie odnotowano w płaszczyźnie ekonomicznej, z tego względu określa się ją jako etap umiędzynarodowienia gospodarki i wzrostu współzależności ekonomicznych.. Konsekwencją jest tworzenie się ogólnoświatowej (globalnej) gospodarki. Proces ten polega na niszczeniu barier granicznych, likwidacji narzędzi i sposobów ochrony przed konkurencją zewnętrzną, uwalnianiu rynku od ograniczeń dotychczasowego suwerena, jakim było państwo. Można powiedzieć zatem, iż w sferze ekonomii globalizacja jest procesem ograniczania barier dla rynkowego mechanizmu alokacji ponad granicami krajów, zaniku granic gospodarczych , jest to jakościowy skok w mobilność czynników produkcji. Według Międzynarodowego Funduszu Walutowego „ globalizacja to proces rosnących współzależności między krajami na całym świecie, w związku ze wzrostem wielkości transakcji obejmujących wymianę towarów i usług oraz przepływy kapitału, a także szybkie i szerokie rozprzestrzenienie się technologii”. Zdaniem Grzegorza Kołodki globalizacja to proces tworzenia zliberalizowanego i zintegrowanego rynku towarów i kapitału oraz kształtowanie się nowego międzynarodowego ładu instytucjonalnego służącego rozwojowi produkcji , handlu i przepływów finansowych, na skalę całego świata. Natomiast J. Mittelman podkreśla , iż przejawem globalizacji jest „przestrzenna reorganizacja produkcji i penetracja przemysłów poprzez granice , powiązania rynków finansowych, dyfuzja technologii i upodobnianie się norm, standardów wytwarzania oraz stylów konsumpcji na całym świecie”.

13. Korzyści oraz zagrożenia wiążące się z globalizacją z perspektywy państwa

Korzyści płynące z globalizacji

Zagrożenia związane z globalizacją

A/ globalizacja jest to zwieńczenie rozwoju gospodarki rynkowej, pochodną likwidacji barier dla działania gospodarki rynkowej, przejaw wolności gospodarczej; B/ globalizacja jest procesem , który prowadzi do ujednolicenia reguł i respektowania praw własności podmiotów działających ponad granicami państwa; C/ globalizacja podnosi jakościowy poziom metod wytwarzania ze względu na lepsze wykorzystanie kapitału intelektualnego i fizycznego; D/ globalizacja zwiększając natężenie konkurencji, poprawia jakość i zwiększa dojrzałość gospodarki E/ według F. Fukuyamy globalizacja zmniejsza ubóstwo, stwarzając szanse rozwoju krajom najsłabiej rozwiniętym. Globaliści uważają, że tylko w pierwszym jej okresie/ podobnie jak w okresie rewolucji przemysłowej/ rosną nierówności ; F/ korzyści z globalizacji utożsamiane są często z korzyściami płynącymi z bezpośrednich inwestycji zagranicznych, dokonywanych. Obejmują one wpływ BIZ na: postęp technologiczny, bilans płatniczy kraju, nakłady na badania i wdrożenia, na poziom umiejętności technicznych, zdolności eksportowe kraju lokalizacji BIZ, proces prywatyzacji i restrukturyzacji majątku, podnoszenie kwalifikacji siły roboczej, itp. G/ globalizacja prowadzi do integracji przedsiębiorstw przemysłowych, sieci handlowych, instytucji bankowych, centrów zarządzania i informacji, H/ globalizacja stanowi ważny czynnik rozwoju gospodarczego zarówno gospodarek narodowych jak i gospodarki światowej.

A/ globalizacja ogranicza rolę państwa, rodzi sprzeczność między globalnym rynkiem a państwem; B/ destrukcja instytucji państwa następuje poprzez likwidację narzędzi ochrony granicznej, ujednolicenia reguł polityki gospodarczej. KTN stają się elementem globalnej regulacji obok takich mechanizmów jak: Unia Europejska, GATT, WTO, ONZ. C/ osłabienie roli państwa w: korygowaniu mechanizmu rynkowego, zmniejszaniu rozpiętości dochodowych, w ochronie zdrowej konkurencji. D/ Globalizacja podważa państwo opiekuńcze, pewien kontrakt społeczny, obejmujący: prawo do pracy, walkę z ubóstwem, ochronę jednostki i społeczeństw przed różnymi ryzykami, promocję równych szans; E/ Globalizacja narusza jeden z podstawowych filarów państwa narodowego - rynek narodowy; F/ zbyt silny wpływ korporacji ponadnarodowych na gospodarkę danego kraju, dokonujących przejęć, fuzji, aliansów; G/ liberalizacja przepływów kapitałowych powoduje wzrost zagrożeń kryzysami finansowymi. Napływ kapitału powoduje często nadwartościowanie waluty krajowej, wzrost deficytu handlowego, finansowanego kolejnym napływem kapitału. H/zagrożenia związane z globalizacją identyfikowane są często z negatywnymi skutkami funkcjonowania BIZ w gospodarce światowej, do których zaliczyć należy: eksploatacyjny charakter BIZ, uruchamianie przez KTN produkcji importochłonnej, wykorzystywanie różnic podatkowych, bądź niepłacenie podatków, przejmowanie przedsiębiorstw itp. I/ wzrost dysproporcji dochodowych . W 1960 r. PKB na mieszkańca w 20 najbogatszych krajach świata był 18 krotnie większy niż w 20 krajach najuboższych. W 1995 r. relacja ta sięgnęła 37 krotności.

14. Strategie działania państwa w warunkach globalizacji

15. Istota i,przyczyny i rodzaje zjawiska migracji

Migracja - wędrówka ludności mająca na celu zmianę miejsca pobytu. Przemieszczanie się ludności jest całkowicie naturalnym zjawiskiem i występowało we wszystkich czasach. Nasilenie się migracji może nastąpić m.in. z przyczyn złej sytuacji gospodarczej w miejscu zamieszkania (migracje ekonomiczne) lub sytuacji politycznej nieodpowiadającej migrującym (migracje polityczne).Osobnym zjawiskiem są migracje ze wsi do miast.

Formy migracji:

1. emigracja - wyjazd,

2. imigracja - przyjazd,

3. reemigracja - powrót z emigracji czasowej,

4. uchodźstwo - ucieczka,

5. ewakuacja - zorganizowana przez państwo w celu uniknięcia spodziewanego zagrożenia,

6. repatriacja - powrót obywateli z obcego terytorium zorganizowany przez ich państwo,

7. przesiedlenie (transfer) - przesiedlenie obywateli danego państwa w ramach jego granicy,

8. deportacja - przymusowe przesiedlenie danej osoby lub grupy osób na peryferie danego państwa lub poza jego granice

Przyczyny migracji:

• ekonomiczne - zmiana miejsca pobytu ze względu na chęć poprawienia warunków życiowych.

• pozaekonomiczne:

• polityczne - migracja w wyniku wojny, ucisku władz, zmian granic politycznych, powstania nowego państwa;

• religijne - migracja z powodu prześladowań religijnych;

• społeczne - migracja ze względu na chęć zmiany środowiska społecznego;

• rodzinne - zmiana miejsca zamieszkania na skutek łączenia rodzin, zawierania małżeństw;

• inne - np. migracje na skutek klęsk żywiołowych.

Przyczyny migracji są bardzo zróżnicowane. Można je podzielić na ekonomiczne i pozaekonomiczne. Mogą one występować równolegle lub oddzielnie. Wśród przesłanek ekonomicznych najważniejszymi są: głód, bezrobocie, różnice w poziomie płac w ramach kraju i w skali międzynarodowej. W grupie przesłanek pozaekonomicznych należy wyróżnić te o podłoży politycznym, religijnym i rasowym.

Motywy migracji	„wypychajace” czynniki	„ciagnace” czynniki
Ekonomiczne i demograficzne	ubóstwo bezrobocie niskie płace wysoki przyrost naturalny brak podstawowej opieki medycznej braki w systemie edukacj	perspektywy wy6szych zarobków perspektywy poprawy standardu 6ycia rozwój osobisty lub zawodowy
Polityczne	konflikty, niebezpieczenstwo, przemoc korupcja łamanie praw człowieka	poczucie bezpieczenstwa wolnosc polityczna
Społeczne i kulturowe	dyskryminacja wynikajaca ze wzgledów etnicznych, religijnych	łaczenie rodzin migracja do kraju przodków brak zjawiska dyskryminacji

Migracje można podzielić ze względu na:

* zasięg/kierunek:

• migracje wewnętrzne - przemieszczanie się ludności w granicach danej jednostki administracyjnej (miasto, gmina, województwo, etc.) lub politycznej (państwo),

• migracje zewnętrzne - przemieszczanie się ludności z jednej jednostki administracyjnej lub politycznej do innej,

* czas trwania:

• migracje stałe;

• migracje okresowe.

ze względu na czynnik decydujący:

• przymusowe;

• dobrowolne

* cel:

• turystyka

• lecznictwo

• pielgrzymki

• zarobki

16. Korzyści i koszty migracji dla kraju emigracji/imigracji

Korzyści i koszty dla kraju emigracji

Korzysci	Koszty
Wzrost dochodów gospodarstw domowych	Zaburzenie struktury demograficznej
Poprawa sytuacji na rynku pracy	Zagrożenie dla wypłacalnosci systemu emerytalnego
Wzrost wpływów z transferów zagranicznych	Utrata dobrze wykształconej, mobilnej siły roboczej
Nowe umiejetnosci i kwalifikacje emigrantów	Wydatki poniesione na edukacje emigrantów
Inwestowanie w kraju zarobionych oszczednosci	Trudnosci z zatrudnianiem fachowców

Kraj przyjmujący imigrantów może uzyskać korzyści lub ponieść straty w zależności czy imigracja jest zaplanowana czy odbywa się w sposób niekontrolowany

Zalety:

• powiększa się podaż siły roboczej w kraju cierpiącym na jej deficyt imigracja może zapełnić wolne miejsca pracy i przyspieszyć wzrost gospodarczy. Kraj przyjmujący imigrantów może ich zatrudniać na stanowiskach których objęciem nie byli zainteresowani obywatele. Imigranci są zwykle niżej wynagradzani co przynosi określone korzyści

• emigrują ludzie młodzi- z oświaty i nauki skorzystali w kraju pochodzenia, natomiast w kraju osiedlenia będą przez dłuższy czas pracować i płacić podatki

Wady:

• spadek płac realnych-imigranci będąc grupą bardziej uległą i skłonną do pracy za niższą płacę, stanowią konkurencje dla miejscowej siły roboczej

• kraj przyjmujący imigrantów ponosi straty-przyjazd osób słabo wykształconych i niezamożnych oznacza poniesienie kosztów na naukę języka, edukację, opiekę medyczną i pomoc socjalną

17. Wpływ zjawiska migracji dla bezpieczeństwa ekonomicznego państwa

Opisanie, czym jest bezpieczeństwo ekonomiczne nie daje nam jednako odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób określić wpływ migracji na bezpieczeństwo narodowe.

Po pierwsze zjawiska migracyjne mogą doprowadzić do wyludnienia państwa, a tym samym państwo może stracić swój najważniejszy atrybut, jakim jest ludność ergo w sposób bezpośredni emigracje zagrażają bezpieczeństwu narodowemu, ponieważ mogą doprowadzić do upadku państwa, poprzez utratę atrybutu państwa, jakim jest ludność. W takim przypadku rozważanie wpływu takiej migracji na bezpieczeństwo ekonomiczne nie ma sensu, ponieważ wpływ dotyczy kategorii szerszej.

Po drugie migracje prowadzą do wzrostu różnorodności etnicznej, kulturowej i religijnej, co może spowodować narastanie konfliktów wewnątrz społeczeństwa i osłabienie spójności państwa. Może to skutkować naruszeniem bezpieczeństwa kulturowego, etnicznego, ideologicznego.

Po trzecie procesy migracyjne sprzyjają wykradaniu tajemnic państwowych, co osłabia poziom bezpieczeństwa narodowego: tajemnice wojskowe, technologiczne oraz ekonomiczne.

Może to następować poprzez emigrację ludzi pracujących w wojsku, instytutach badawczych czy zakładach o znaczeniu strategicznym. Zjawisko to występowało w latach 90. na obszarze ZSRR, skąd wyjeżdżali specjaliści z nauk ścisłych, konstruktorzy, inżynierowie itd. Ocenia się, że w tym okresie wyjechało od 10-30 tys. uczonych.

Stopień oddziaływań migracji na bezpieczeństwo narodowe, w tym bezpieczeństwo ekonomiczne, wzrasta, szczególnie ze względu na skalę zjawiska migracji. Z punktu widzenia kierunku migracji- z krajów rozwijających się do rozwiniętych- można mówić o wpływie imigracji na bezpieczeństwo ekonomiczne krajów rozwiniętych oraz wpływie emigracji na kraje rozwijające się.

Wzrost przepływów kapitałowych, obrotów towarowych następuje znacznie szybciej niż wzrost zjawiska migracji na świecie. Każdego roku populacja zwiększa się o ok. 84 miliony ludzi, 97% tego wzrostu jest ulokowane w krajach rozwijających się. Współcześnie liczba osób mieszkających w krajach, które nie są miejscami ich urodzeń oceniana jest na 180 mln osób, co stanowi 3% światowej populacji.

Obserwujemy zjawisko wzrostu liczby mieszkańców przede wszystkim miast, z 34% do 41% w okresie od 1980 do 1999 roku w krajach rozwijających się, co wynika z braku możliwości znalezienia zatrudnienia w rolnictwie. Brak pracy w tej gałęzi związany jest ze spadkiem opłacalności produkcji rolniczej z powodu dotowania żywności w krajach rozwiniętych oraz z powodu zmian klimatycznych.

W zasadzie dwie kwestie związane z migracjami wpływają na bezpieczeństwo ekonomiczne, a mianowicie transfery środków finansowych do kraju pochodzenia oraz zjawisko drenażu mózgów.

Emigracja prowadzi do napływu środków finansowych, które są transferowane z kraju pobytu do kraju pochodzenia emigrantów. Zjawisko to znajduje swój konkretny finansowy wymiar w pozycji bilansu transferów jednostronnych w bilansie obrotów bieżących. Środki te stanowią istotne środki zwiększenia popytu w krajach rozwijających się i często stanowią jedyne źródło utrzymania dla rodzin emigrantów oraz możliwość inwestowania. Obserwujemy, ze wartość transferów przekracza wartość ODA (oficjalnej pomocy rozwojowej) w odniesieniu do poszczególnych kontynentów. Na przykład w przypadku Ameryki Południowej wartość transferów wynosiła w 2002 roku 26 mld $ a wartość pomocy rozwojowej 5, 3 mld $, w przypadku Afryki i Bliskiego Wschodu transfery wynosiły 18 mld $, a pomoc rozwojowa wynosiła 14.1 $.

18. Istota i konsekwencje międzynarodowego podziału pracy

Miedzynarodowy podział pracy(MPP)- jest szczególną, rozwiniętą formą społecznego podziału pracy. Stanowi historycznie ukształtowane formy powiązań gospodarczych między poszczególnymi krajami, określa ich miejsce w produkcji światowej, czyli decyduje o międzynarodowej specjalizacji produkcji. Gospodarki krajowe specjalizują się w wytwarzaniu pewnego zbioru produktów, którymi są towary, usługi, technologie. Część produktów jest sprzedawana za granicę, część nabywana za granicą.

Międzynarodowy podział pracy ulega ciągłym przemianom; zmienia się zakres i charakter międzynarodowej specjalizacji produkcji. zmianie podlegają również wzajemne stosunki między krajami. Poszczególne kraje stopniowo rezygnują z produkcji pewnych towarów na rzecz większej specjalizacji w produkcji innych dóbr lub usług. Zmieniają w ten sposób swoje miejsce w MPP. Pewne związki mięzy poszczególnymi krajami lub grupami krajów rozluźniają się, więc na ich miejsce powstają nowe więzi gospodarcze. Jednakże granice międzynarodowego podziału pracy są nieostre. zwykle mamy do czynienia z wieloma krajami produkującymi i sprzedającymi za granicą podobne produkty. Rzadko zdarza się sytuacja, gdy w wytwarzaniu danego produktu specjalizuje się wyłącznie jeden kraj.

19. Korzyści wiążące się z handlem międzynarodowym

Handlujące ze sobą państwa, w ramach tej samej transakcji chcą odnieś jak największe korzyści, i je odnoszą ponieważ handel umożliwia im wymianę własnych towarów na, takie towary, jakich potrzebują. W niektórych krajach można wyprodukować coś, czego nie można w innych. Decydują o tym warunki naturalne, które określają rodzaj wymienianych towarów oraz wyznaczają parterów w wymianie.

W wyniku wymiany handlowej państwa odnoszą korzyści absolutne i względne (porównawcze)

Korzyści absolutne występują wtedy, kiedy jakiś kraj może wyprodukować dany towar w sposób efektywniejszy niż inne kraje. Przewaga wynikająca z uwarunkowań naturalnych oraz posiadania wydajniejszych urządzeń oraz bardziej wykwalifikowanych pracowników, umożliwia produkcje towarów po niższych kosztach niż gdzie indziej.

Większość państw nie ma takiej przewagi, jednak mimo to prowadzą handel międzynarodowy. Dzieje się tak ze względu na korzyści względne.

Dany kraj osiąga te korzyści, produkując określony towar wtedy, gdy koszty alternatywne (utraconych możliwości), potrzebne do jego wytworzenia, są niższe od kosztów, które miałyby inne kraje.

20. Rodzaje oraz instrumenty polityki handlowej

Rodzaje polityki handlowej

• polityka wolnego handlu polegająca na powstrzymywaniu się państwa od stosowania wszelkich barier ograniczających dostęp zagranicznych towarów i przedsiębiorstw do rynku krajowego oraz rezygnacji ze środków wspierania własnego eksportu

• polityka protekcjonistyczna polegająca na ochronie rynku krajowego przed zagranicznymi towarami i stosowanie różnego rodzaju środków wsparcia eksporterów

NARZĘDZIA (INSTRUMENTY) POLITYKI HANDLOWEJ

Przez narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej (polityki handlowej) państwa, rozumie się najczęściej elementy mechanizmów ekonomicznych funkcjonujących w kraju i wykorzystywanych przez państwo do oddziaływania na podmioty gospodarcze. Z punktu widzenia regulacji handlu zagranicznego można je podzielić na dwie grupy:

• służące do oddziaływania na wszystkie podmioty gospodarcze w danym kraju (należą tu: kurs walutowy, stopa procentowa, polityka budżetowa, pieniądz, ceny);

• służące państwu do oddziaływania na podmioty gospodarcze uczestniczące bezpośrednio w wymianie handlowej (środki polityki handlowej).

Ogólny podział środków polityki handlowej jest następujący:

Środki taryfowe	Środki nie taryfowe
		Parataryfowe	Pozataryfowe
cła; inne środki taryfowe.	opłaty wyrównawcze; podatki importowe; depozyty importowe; subsydia eksportowe; cła antydumpingowe.	ograniczenia ilościowe; koncesje i licencje; bariery techniczne; zakaz importu; dobrowolne ograniczenie eksportu ograniczenia dewizowe.

21. Istota dumpingu oraz procedury antydumpingowe

Zgodnie z ustaleniami GATT i kodeksu antydumpingowego mianem dumpingu określa się wprowadzanie do sprzedaży w obcym kraju towaru po cenie niższej od jego ceny na rynku krajowym. Oznacza to zaniżanie ceny eksportowej w stosunku do ceny tego dobra w normalnym obrocie na rynku krajowym. Zdarza się, że producenci w celu zdobycia pozycji na rynku i zbycia produktów zaniżają cenę eksportową poniżej normalnego poziomu, a nawet poniżej kosztów produkcji. Tego rodzaju praktyki są uznawane za konkurencję nieuczciwą.

Dumping jest stosowany przez producentów zagranicznych po to by wyprzeć producentów rodzimych z danej gałęzi produkcji. Po osiągnięciu pozycji monopolistycznej na światowym rynku zazwyczaj podnoszą ceny, co rekompensuje straty jakie wcześniej ponieśli.

Procedury antydumpingowe to stosowany w Unii Europejskiej mechanizm obronny przeciwko nieuczciwym praktykom handlowym.

Postępowanie antydumpingowe może być rozpoczęte na podstawie pisemnej skargi złożonej przez osobę fizyczną lub prawną, a także stowarzyszenie nie posiadające osobowości prawnej, występujące w imieniu przemysłu Unii. We wniosku powinny być zawarte:

• dowody o wystąpieniu dumpingu, szkodzie poniesionej przez przemysł Wspólnoty oraz o istnieniu związku przyczynowego pomiędzy importem a szkodą,

• dane o autorze wniosku i jego produkcji, lista produktów zagrożonych importem po cenach dumpingowych,

• dane o produktach sprzedawanych po rzekomo dumpingowych cenach, a także o krajach i podmiotach zajmujących się takim eksportem oraz o unijnych odbiorcach ich towarów.

• Dumping to sprzedaż towaru za granicę po cenie niższej od ceny uzyskanej za ten sam towar na rynku krajowym. Od poprzednich barier handlowych różni się tym, że jest czynnikiem zakłócającym handel międzynarodowy wskutek postępowania przedsiębiorstw ( a nie władz państwowych).

• TYPY (RODZAJE) DUMPINGU:

a) dumping sporadyczny (rzadko i przejściowo stosowany);

b) dumping łupieżczy: najbardziej szkodliwy, bo oznacza eksport po cenie niższej od kosztów produkcji celem wyeliminowania konkurentów oraz uzyskania monopolistycznej pozycji rynkowej;

c) dumping stały, zwany międzynarodową dyskryminacją cenową (może być uzasadniony z punktu widzenia danej firmy i korzystny dla konsumentów).

• W odpowiedzi na dumping stosowanie ceł antydumpingowych i innych restrykcji handlowych oraz wszczynanie postępowania antydumpingowego, zgodnie z regułami GATT/WTO (zwłaszcza praktykowane przez USA i UE wobec eksporterów z Japonii, jak też z krajów nowo uprzemysłowionych i postsocjalistycznych; zazwyczaj to dość skuteczna metoda ograniczania importu i ochrony rynku krajowego przed konkurencją zagraniczną).

22. Rodzaje ceł oraz konsekwencje ich stosowania

Cło, najstarszy i bardzo szeroko stosowany środek polityki handlowej, jest opłatą pobieraną przy przekraczaniu przez towar granicy celnej danego kraju. Wskazanie w definicji, że proces pobierania odbywa się na granicy celnej, jest istotne dlatego, że w niektórych przypadkach nie pokrywa się ona z zasięgiem władzy suwerennej danego kraju.

1.podział według kierunku ruchu towarów:

• Cło importowe - jego zadaniem jest ochrona produkcji krajowej oraz zwiększenie dochodów państwa.

• Cło eksportowe - jest nakładane głównie na surowce, w celu zachęcania do ich przetwarzania w kraju. Powoduje ono wzrost cen produktów krajowych za granicą. Mogą powodować pogorszenie bilansu handlowego poprzez zmniejszenie eksportu. Stosuje się je jedynie w krajach rozwijających się o monokulturowym charakterze gospodarki, może wówczas zastępować podatki, których pobieranie wymagałoby tworzenia kosztownego systemu podatkowego.

• Cło tranzytowe - była to opłata nakładana na obcych kupców przejeżdżających przez dany kraj. Jest ono stosowane bardzo rzadko, ponieważ brak ceł przewozowych może stać się czynnikiem skłaniającym do wyboru tranzytu przez dany kraj, co może przynieść duże wpływy z udostępnienia sieci transportowej oraz środków transportu. W wielu krajach, w tym także w Polsce, dochody te stanowiły znaczną część wpływów budżetowych.

2. podział według sposobu określania wysokości ceł:

• Cło ad valorem - określone w procentach w stosunku do wartości towaru.

• Cło specyficzne - ustalone w stosunku do ilości towarów.

• Cło kombinowane - ustalone w zależności od wartości i ilości towarów.

3. podział według charakteru ekonomicznego:

• Cło fiskalne - zapewniają państwu odpowiednie dochody. Obecnie rola fiskalna ceł nie jest dominująca. (w 1999 roku wpływy z ceł wynosiły w Polsce 5,566 mld zł, co stanowi 4,4% całości wpływów)

• Cło ochronne - jego celem jest ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną.

• Cło ekspansywne - ma na celu utrzymanie wysokich cen na rynku wewnętrznym.

4. podział według rodzaju taryfy celnej:

• maksymalne

• Cło optymalne - wielkość cła pozwalająca na maksymalizację osiąganych korzyści przez wprowadzający go kraj.

• minimalne

5. podział według zróżnicowania traktowania:

• dyskryminacyjne - ustalone na poziomie wyższym od ogólnego

• preferencyjne - zapewnia szczególnie korzystne warunki wymiany

Bezpośrednim efektem stosowania ceł jest przede wszystkim wzrost cen tych towarów importowanych, na które je nałożono. Niektóre skutki tego rodzaju wzrostu cen można sobie wyobrazić na podstawie ogólnej znajomości praw ekonomicznych. Skutkiem takim może być przede wszystkim spadek popytu na towary obłożone cłem, a zatem także spadek ich sprzedaży. Jeżeli nie są one wytwarzane przez producentów krajowych, może to doprowadzić do spadku ich konsumpcji lub zmniejszenia produkcji dóbr finalnych, do wytworzenia których są niezbędne.

W przypadku gdy towary obłożone cłem są wytwarzane także przez przemysł krajowy, wzrost cen towarów zagranicznych może prowadzić do wzrostu produkcji ich krajowych odpowiedników. Taki wzrost produkcji może spowodować zwiększenie zatrudnienia w danej gałęzi, co z kolei może wpływać na ogólny poziom aktywności gospodarczej w danym kraju.

Wpływ cła na gospodarkę trudny jest do jednoznacznej oceny. Poszczególne podmioty oceniają bowiem cła w zależności od tego, czy przynoszą im one straty, czy zyski.

Do podmiotów, którym wprowadzenie ceł importowych przynosi najczęściej straty, należą zagraniczni producenci. W konsekwencji są oni zmuszeni zmniejszyć sprzedaż lub obniżyć ceny. Wprowadzenie ceł nie jest też na ogół korzystne dla konsumentów krajowych. Muszą na ogół płacić wyższe ceny za niektóre dobra importowane lub ich krajowe odpowiedniki, a niekiedy są zmuszeni do rezygnacji z ich zakupów.

Podmiotami, które odnoszą korzyści z wprowadzenia ceł, będą przede wszystkim przedsiębiorstwa krajowe produkujące towary obłożone cłem. Jest to bowiem najczęściej jednoznaczne z podniesieniem cen produktów oferowanych przez konkurentów zagranicznych i zmniejszeniem ich udziału w sprzedaży na rynku krajowym. To z kolei pozwala producentom krajowym bądź przechwycić tę część popytu, zwiększając produkcję, bądź też podnieść ceny.

23. Cele oraz rodzaje polityki fiskalnej

Aktywna polityka fiskalna - polega na świadomej interwencji państwa w politykę fiskalną, każdorazowym podejmowaniu decyzji odnośnie wykorzystywania określonych instrumentów polityki fiskalnej, czyli zwiększaniu lub zmniejszaniu wydatków budżetowych na konkretne cele; dokonywaniu zmian w systemie opodatkowania czy zmian dotyczących subwencjonowania przedsiębiorstw.

Pasywna polityka fiskalna - polega na wykorzystywaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury, czyli takich instrumentów, które samoczynnie, bez ingerencji państwa, wpływają na zmiany poziomu dochodu narodowego i inne wielkości ekonomiczne (np. popyt, zatrudnienie). Są to podatki od dochodów ludności, przedsiębiorstw, podatki pośrednie, świadczenia społeczne (np. zasiłki dla bezrobotnych), programy pomocy dla rolnictwa. (Podatki te hamują spadek ogólnego popytu ludności i przeciwdziałają presji inflacyjnej.) Instrumenty te mają za zadanie utrzymywać dotychczasową sytuacje gospodarczą, a więc nie zapewniają warunków zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

Polityka fiskalna - działania rządu w zakresie kształcenia poziomu wydatków państwowych i podatków podejmowane w celu regulowania ogólnego poziomu popytu.

Dwie formy polityki fiskalnej:

1. Ekspansyjna - polega, na:

• Zwiększaniu wydatków lub zmniejszaniu podatków

Zwiększa to popyt globalny i prowadzi do zwielokrotnionego wzrostu dochodu narodowego dzięki efektom mnożnikowym.

2. Restrykcyjna - polega na:

Zmniejszaniu wydatków państwowych i/lub podnoszeniu podatków

Cele polityki fiskalnej:

Polityka fiskalna polega na wykorzystaniu różnych instrumentów, które służą:

1. Zaspokojenie popytu państwa na pieniądz. Jest to cel fiskalny, który jest sensem polityki fiskalnej.

2. Realizacji statutowych zadań władz publicznych za pomocą zgromadzonych środków pieniężnych,

3. Realizacji celów polityki pozafiskalnej państwa, ale przy wykorzystaniu elementów polityki fiskalnej.

Polityka pieniężna (monetarna) ma za zadanie:

1. Obronę wartości pieniądza.

2. Regulowanie podaży pieniądza krajowego.

3. Zachowanie bezpieczeństwa walutowego kraju względem zagranicy.

Szczegółowe cele polityki fiskalnej to:

1. Tworzenie warunków pełnego (pełniejszego) wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki.

2. Tworzenie warunków gromadzenia oszczędności pieniężnych przez optymalizację obciążeń podatkowych.

3. Ograniczanie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego.

4. Walka ze skutkami bezrobocia i planowanie procesu tworzenia nowych miejsc pracy.

5. Korekta nadmiernego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie będącego skutkiem bezwzględnie działającego mechanizmu rynkowego.

6. Łagodzenie negatywnych skutków ubocznych działalności podmiotów rynkowych, które kierują się przede wszystkim motywem zysku.

24. Czynniki wpływające na efektywność polityki fiskalnej

Efektywność polityki fiskalnej zależy od kilku czynników, m.in. od:

1. dokładności prognoz gospodarczych (odnoszą się do tego jak będzie kształtował się popyt globalny)

2. możliwość przewidywania efektów działań fiskalnych (by umieć przewidzieć wpływ zmian wydatków państwowych i podatków na inne odpływy i dopływy do obiegu)

3. rozkład czasowy efektu (nie wystarczy zdolność przewidywania efektywności polityki fiskalnej, ale trzeba umieć przewidzieć w jakim czasie się pojawia; jeśli opóźnia się dużo to polityka fiskalna ma charakter destabilizujący)

4. stopień w jakim polityka fiskalna wywołuje niepożądane efekty uboczne

25. Przyczyny i źródła deficytu budżetowego

DEFICYT BUDŻETOWY - wydatki przewyższają dochody . Może być efektem zamierzonym .

Przyczyny deficytu budżetowego :

1. niezaplanowane wydatki

2. rzeczywiste dochody niższe od zaplanowanych

3. niski poziom produktu krajowego lub zmniejszający się

4. nieodpowiednia stopa podatkowa

5. niesprawność aparatu egzekwującego podatki

6. luki w prawie podatkowym

7. zasięg szarej strefy

26. Rodzaje wydatków budżetowych

WYDATKI BUDŻETOWE -to środki wydatkowane w ramach gospodarki budżetowej państwa .

I. Kryterium przedmiotu wydatkowania :

1. wydatki na działalność niezbędną do funkcjonowania państwa i są to wydatki na administrację

publiczną , wojsko , policję , sądownictwo

2. wydatki socjalno-kulturalne - oświata , kultura , nauka , służba zdrowia

3. wydatki na obsługę długu publicznego

4. wydatki na gospodarkę - roboty publiczne , dotacje do przedsiębiorstw , subwencje exportowe

II. Kryterium celu :

1. Bieżące - służące finansowaniu bieżącej działalności państwowej i są wydatki na utrzymanie administracji państwowej : policja , oświata , emerytury , zasiłki dla bezrobotnych

2. Inwestycyjne - są przeznaczone na tworzenie majątku trwałego w formie nowych szkół , szpitali , teatrów , administracji państwowej

27. Przyczyny kryzysu finansów publicznych w Polsce

Kryzys finansów publicznych utrwalił się w Polsce na skutek przyjęcia i utrzymywania wadliwego systemu wydatków publicznych. Są to w pewnej części wydatki niepotrzebne lub nieuzasadnione co do wysokości (np. w administracji publicznej, w wojsku, w publicznych mediach), natomiast w innej - niewystarczające dla pełnej realizacji zadań państwa (np. w zakresie ubezpieczeń społecznych, ochrony zdrowia, oświaty). Wad tych nie da się jednak usunąć przepisami ustawy o finansach publicznych. Do tego potrzebne są zmiany licznych ustaw, z których wynikają tytuły prawne dla dokonywania wydatków publicznych na określone cele i w określonej wysokości. Natomiast w ustawie o finansach można zawrzeć przepisy, na podstawie których należy w taki sposób planować i dokonywać wydatków publicznych, aby były one racjonalne i efektywne.

28. Dług publiczny a bezpieczeństwo finansowe państwa

29. Działania państwa zapobiegające nadmiernemu zadłużaniu

30. Kierunki reformy finansów publicznych w Polsce

W nowej ustawie o finansach publicznych znalazły się normatywne ustalenia dotyczące: 1) zasad dokonywania wydatków publicznych w tym wydatków budżetowych, 2)przeznaczenia i form prawnych wydatków budżetowych

3) zasad prognozowania i planowania wydatków budżeto­wych

4) kontroli dokonywania wydatków budżetowych i środków dyscyplinujących, zapewniających pra­widłowe dokonywanie wydatków publicznych.

Oceniając te rozwiązania, należy przede wszystkim dostrzec to, że odnoszą się one niemal wyłącznie do wydatków budżetu państwa i budże­tów jednostek samorządu terytorialnego. Skąpo prezentują się natomiast przepisy, które dotyczą wydatków publicznych w całości, a więc także poza budżetem państwa i budżetami jednostek samorządu terytorialnego. Pod tym względem nowa ustawa niczego więc nie wnosi. Nadal nie zauważono, że na finanse publiczne państwa należy patrzeć całościowo, ponieważ or­ganizacyjnie tworzą one sektor finansów publicznych.

Ustawa o finansach publicznych nie wprowadza również żadnych nowych rozwiązań prawnych dotyczących klasyfikacji wydatków budże­towych oraz ich form prawnych, a także rozwiązań odnoszących się do dokonywania i kontroli wydatków budżetowych.

Nowością są natomiast przepisy, które przewidują inne niż dotych­czas planowanie wydatków budżetowych. Ustawa wprowadza bowiem Wieloletni Plan Finansowy i wieloletnią prognozę finan­sową jednostek samorządu terytorialnego. Ponadto, prze­widuje nowe ujęcie tzw. budżetu zadaniowego, który tym razem określa mianem „układu zadaniowego” oraz „skonsolidowanego planu wydatków”.

Nowa ustawa nie zmienia natomiast mechanizmu dokonywania wydatków budżetowych oraz kontroli ich dokonywania. Godny docenienia jest wysiłek włożony w poprawienie mechanizmu przyznawania, wykorzystywania i kontroli wydatków finan­sowanych ze środków europejskich.

Nowa ustawa wyróżnia się m.in. tym, że kładzie silny nacisk na zasadę planowości finansów publicznych. Nakazuje prowadzenie gospo­darki finansowej państwa na podstawie budżetu państwa, a gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego - na podstawie budże­tów tych jednostek. Ponadto, poświęca sporo uwagi planom finansowym jednostek sektora finansów publicznych, regulując m.in. to, co plany te mają zawierać, oraz nakazując ich zamieszczanie w ramach załączników do ustawy budżetowej. Ustawa wprowadza wreszcie urządzenia służą­ce wieloletniemu planowaniu finansowemu: Wieloletni Plan Finansowy Państwa (WPFP) oraz wieloletnią prognozę finansową jednostki samo­rządu terytorialnego (WPF).

31. Klasyfikacja działań zaliczanych do szarej strefy.

Do szarej gospodarki włącza się:

1. Działania, które przynoszą dochody podmiotom, ale nie są zgłaszane do Urzędu
   Skarbowego i nie są odprowadzane podatki

2. Działania z pogranicza prawa

3. Działalność nielegalną, przestępczą a nawet mafijną

32. Przyczyny i konsekwencje istnienia szarej strefy

Przyczyny szybkiego rozwoju szarej strefy:

• Wysokie podatki skłaniające osoby fizyczne i przedsiębiorstwa do unikania podatków

• Wysokie składki na ubezpieczenie społeczne zachęcające pracodawców prywatnych, zwłaszcza prowadzących działalność w niewielkim zakresie do nielegalnego zatrudniania pracowników

• Wysoki poziom bezrobocia i słaby system zabezpieczenia społecznego sprzyjają podejmowaniu nielegalnej pracy

Negatywne aspekty istnienia szarej strefy:

1. Podstawowe wskaźniki dotyczące gospodarki, takie jak poziom i dynamika PKB, inflacja, zatrudnienie są zniekształcone, nie ma więc podstaw do prowadzenia racjonalnej polityki gospodarczej

2. Nieuczciwa konkurencja dla podmiotów działających oficjalnie (legalnie), które wyższe koszty gdyż płacą podatki składki na ubezpieczenie społeczne

3. Mniejsze wpływy z podatków do budżetu  większy deficyt budżetowy

4. Wyższa stopa procentowa, gdyż w warunkach niskiej ściągalności podatków alternatywną formą finansowania wydatków publicznych stanowią obligacje państwowe zaś rosnącej podaży obligacji towarzyszy wyższe ich oprocentowanie zapewniające dodatkowy popyt na te papiery.

5. Osłabienie funkcjonowania systemu zabezpieczenia społecznego, ze względu na to, że pracownicy nie zatrudnieni legalnie nie są obciążeni składkami na ubezpieczenie społeczne

6. Pogłębienie się zróżnicowania dochodów i wynikających stąd konsekwencji ekonomicznych i społecznych.

33. Sposoby przeciwdziałania szarej strefie wykład

34. Rodzaje ryzyka bankowego????? - trzeba to sprawdzić!!!!!!!! Może być źle

Ryzyko jest nieodłącznym elementem każdej działalności gospodarczej. Ryzyko bankowe ma charakter szczególny.

Szczególny charakter ryzyka bankowego wynika z dwóch powodów:

1. Trudności przewidywania realnych terminów zapadalności aktywów i wymagalności pasywów oraz stóp procentowych i kursów walutowych.

2. Konieczność rozmyślnego wyboru wysokiego poziomu ryzyka w celu realizacji niezbędnego zysku. Ryzyko jest niezbywalnym elementem zarządzania bankiem.

Rodzaje ryzyka:

1. ryzyko płynności

2. ryzyko kredytowe

3. ryzyko stopy procentowej

4. ryzyko walutowe

5. ryzyko przestępcze

r. stopy % - powstaje wówczas, gdy w operacjach aktywnych i pasywnych zmiany w % nie są zsynchronizowane.

r. walutowe - może pogorszyć wynik osiągany przez bank, jeżeli jest on zobowiązany do wykonania zlecenia klienta po innym kursie, niż to było w momencie powstania umowy.

35. Zakres działania Komisji Nadzoru Bankowego

Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) - centralny organ administracji państwowej sprawujący nadzór nad rynkiem finansowym. Powstała 19 września 2006 r. na mocy ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym^[1]. Przejęła kompetencje Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, a od 1 stycznia 2008 r. przejęła także kompetencje Komisji Nadzoru Bankowego. Nadzór nad działalnością Komisji sprawuje Prezes Rady Ministrów.

Zadania Komisji

• Sprawowanie nadzoru nad rynkiem finansowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym

• Podejmowanie działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku finansowego, ubezpieczeniowego i emerytalnego

• Podejmowanie działań mających na celu rozwój rynku finansowego i jego konkurencyjności

• Podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie funkcjonowania rynku finansowego

• Udział w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w zakresie nadzoru nad rynkiem finansowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym

• Stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między uczestnikami rynku finansowego, w szczególności sporów wynikających ze stosunków umownych między podmiotami podlegającymi nadzorowi Komisji, a odbiorcami usług świadczonych przez te podmioty

Zakres nadzoru

Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje nadzór w następującym zakresie:

• nadzór bankowy,

• nadzór emerytalny,

• nadzór ubezpieczeniowy,

• nadzór nad rynkiem kapitałowym,

• nadzór nad instytucjami pieniądza elektronicznego,

• nadzór uzupełniający,

Komisja Nadzoru Finansowego nie obejmuje swoim nadzorem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, SKOK, Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego oraz ubezpieczenia zdrowotnego w Narodowym Funduszu Zdrowia. Podlegają one nadzorom właściwych ministrów.

36. Struktura systemu bankowego w Polsce

W polskim systemie bankowym, podobnie jak w innych systemach bankowych, charakterystycznych dla gospodarki rynkowej, wyodrębnia się, zatem również dwa szczeble:

• bank centralny,

• banki komercyjne.

Podstawowymi elementami systemu bankowego w naszym kraju są, zatem:

• Narodowy Bank Polski, będącym bankiem centralnym,

• Komisja Nadzoru Bankowego,

• Bankowy Fundusz Gwarancyjny,

• sektor bankowy obejmujący banki komercyjne i banki spółdzielcze.

Polski bank centralny - Narodowy Bank Polski - jest bankiem państwowym i pełni podstawową rolę w naszym systemie bankowym, realizując trzy istotne funkcje:

• banku emisyjnego,

• banku banków,

• banku gospodarki narodowej.

Bank centralny, pełniąc wspomniane funkcje, jest, zatem regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, z drugiej zaś strony jest bankiem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu. Organami Narodowego Banku Polskiego są:

• Prezes NBP,

• Rada Polityki Pieniężnej,

• Zarząd NBP.

Drugim - po banku centralnym - szczeblem systemu bankowego w krajach o gospodarce rynkowej, są banki komercyjne. Banki komercyjne są instytucją, kontrolowaną przez organy nadzoru bankowego, które zajmują się pośrednictwem między oszczędzającymi a inwestorami, przyjmując depozyty od ludności, które następnie przeznacza na płynne, obwarowane określonym ryzykiem kredyty.

Istotą działalności banku jest, zatem przyjmowanie środków pieniężnych, które podlegają zwrotowi oraz udzielanie pożyczek i kredytów na własny rachunek.

We współczesnym systemie bankowym, bank komercyjny jest przedsiębiorstwem, którego przedmiotem działalności jest obrót pieniądza. W warunkach gospodarki rynkowej banki muszą realizować dwa główne cele:

• dążenie do maksymalizacji zysku,

• zapewnienie bezpieczeństwa środków deponentów.

Bank komercyjny pełni trzy podstawowe funkcje:

• kredytową,

• pieniężną,

• lokacyjną.

Funkcja kredytowa banku komercyjnego urzeczywistnia się poprzez udzielanie osobom fizycznym i prawnym pożyczek i kredytów.

Funkcja pieniężna realizowania jest dzięki tworzeniu przez banki komercyjne zdecentralizowanego pieniądza bankowego.

Funkcja lokacyjna banku komercyjnego realizowana jest poprzez przyjmowanie i lokalizo-wanie pieniądza rezerwowego i oszczędnościowego.

37. Bank Centralny -funkcje oraz instrumenty polityki pieniężnej

Funkcje Banku Centralnego:

1. BC posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego.

2. BC pełni funkcję banku banków tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek.

3. BC pełni funkcję banku państwa tzn. prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje rezerwę państwową.

4. Stabilizuje rynki finansowe tzn. wspomaga pożyczkami banki i inne instytucje finansowe w sytuacji, gdy panika finansowa mogłaby zagrozić stabilności finansowej danego kraju.

5. BC uczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytów w gospodarce.

Instrumenty wykorzystywane przez BC do kontroli podaży pieniądza:

1. Zmiana stopy rezerw obowiązkowych

2. Zmiana stopy redyskontowej

3. Operacje otwartego rynku

Ad 1.

Stopa rezerw obowiązkowych - minimalna relacja rezerw w gotówce do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku.

Wskaźnik ten wprowadzono aby:

• Zabezpieczyć wypłacalność banków komercyjnych i utrzymanie płynności

• Umożliwić regulowanie podaży pieniądza w gospodarce poprzez kontrolowanie zdolności kreowania pieniądza bankowego (kredytu) przez banki komercyjne.

Podniesienie stopy rezerw obowiązkowych:

• Ogranicza możliwość ekspansji kredytowej banków.

• Obniża potencjalne zyski banków komercyjnych (ze względu na obniżenie rozmiarów kredytu).

• Mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników.

• Zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych.

Konsekwencje w skali makro:

Podniesienie stopy rezerw obowiązkowych oznacza zmniejszenie podaży pieniądza co w konsekwencji doprowadza do zmniejszenia dopływu pieniądza do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych i powoduje ograniczenia wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych. Ostatecznie doprowadza do spadku aktywności gospodarczej.

Zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych przez Bank Centralny umożliwia przeznaczenie większych kwot na kredyty przez banki komercyjne, podaż pieniądza w obiegu wzrasta, dzięki uzyskanym kredytom rosną dochody oraz popyt przedsiębiorstw i gospodarstw domowych co prowadzi do wzrostu aktywności gospodarczej.

Podniesienie stopy rezerw obowiązkowych zmniejsza możliwości udzielania kredytu, co przy danej wielkości wkładów bankowych obniża zyski banku. Aby temu przeciwdziałać banki będą skłonne do podnoszenia ceny kredytu i może skłaniać banki do obniżenia ceny kredytu.

Ad.2

Stopa redyskontowa - Stopa procentowa pobierana przez Bank Centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw weksli lub innych papierów wartościowych.

Weksel - pisemne zobowiązanie wystawcy dokumentu sporządzone na specjalnym blankiecie skarbowym do bezwzględnej zapłaty w oznaczonym terminie określonej sumy pieniędzy osobie wymienionej w tym dokumencie. Jeżeli weksel jest realizowany przed terminem płatności to bank nabywa (dyskontuje) taki weksel, za kwotę mniejszą od umieszczonej na dokumencie. Stopa dyskontowa jest stopą procentową, wg której banki komercyjne skupują weksle handlowe od swoich klientów przed terminem ich płatności.

Jeżeli bank handlowy zamierza zaciągnąć pożyczkę w Banku Centralnym, może to uczynić sprzedając Bankowi Centralnemu weksle handlowe wykupione wcześniej od klientów. Bank Centralny skupuje weksle po określonej cenie, którą wyznacza stopa redyskontowa. Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w Banku Centralnym. Wzrost stopy redyskontowej zmniejsza wartość redyskontowych weksli i podnosi koszt kredytu. Prowadzi to do spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową. Spadek stopy redyskontowej powoduje spadek kosztu kredytu co skłania banki komercyjne do sprzedawania większej ilości weksli Bankowi Centralnemu. Wzrastają rezerwy banków komercyjnych, co umożliwia rozszerzenie działalności kredytowej, rośnie podaż pieniądza w gospodarce, kredyty docierają do podmiotów gospodarczych co prowadzi do wzrostu popytu i rozkręcenia koniunktury gospodarczej.

Ad.3

Operacje otwartego rynku - kupno lub sprzedaż papierów wartościowych (weksle skarbowe, obligacje) na otwartym rynku.

Sprzedaż papierów wartościowych przez Bank Centralny prowadzi do zmniejszenia ilości pieniądza w obiegu, czyli do zmniejszenia podaży pieniądza. Skupując papiery wartościowe Bank Centralny zwiększa podaż pieniądza na rynku.

38. Rodzaje polityki pieniężnej

Polityka pieniężna (monetarna) stanowi, obok polityki fiskalnej, zasadniczy filar makroekonomicznej polityki państwa (Włudyka, 2007).

W zamierzeniu oddziałuje na stopy procentowe i kursy walutowe, a bardziej ogólnie na warunki na rynkach finansowych i ich powiązania z gospodarką realną

Polityka Banku Centralnego może mieć cechy polityki:

1. Ekspansywnej - polega na:

• Obniżaniu stopy rezerw obowiązkowych

• Obniżaniu stopy redyskontowej

• Skupie papierów wartościowych

Działania te maja na celu zwiększenie płynności banków komercyjnych i zwiększenie podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności podmiotów gospodarczych.

2. Restrykcyjnej - polega na:

• Podniesieniu stopy rezerw obowiązkowych

• Podniesieniu stopy redyskontowej

• Sprzedaży papierów wartościowych

Prowadzi to do zmniejszenia płynności banku ograniczenia podaży pieniądza i zmniejszenia aktywności podmiotów gospodarczych.

39. Zadania Bankowego funduszu Gwarancyjnego

W skład polskiego systemu bankowego wchodzi również Bankowy Fundusz Gwarancyjny [BFG], utworzony na mocy Ustawy o BFG z dnia 14 grudnia 1994 r. Podstawowym zadaniem Bankowego Funduszu Gwarancyjnego jest gwarantowanie depozytów oraz udzielanie zwrotnej pomocy finansowej w przypadku powstawania sytuacji zagrożenia wypłacalności na warunkach określonych w Ustawie. Fundusz ma również obowiązek gromadzenia i analizowania informacji o sytuacji finansowej banków w celu odpowiednio wczesnego wykrycia potencjalnych zagrożeń.

System gwarantowania depozytów w Polsce ma charakter powszechny i obowiązkowy - obejmuje wszystkie banki i oddziały banków zagranicznych. Banki mogą ponadto tworzyć umowne (dobrowolne) systemy gwarantowania depozytów, mające charakter uzupełniający wobec systemu obowiązkowego.

Do głownych zadań Bankowego Funduszu Gwarancyjnego należą:

1. zwrot deponentom środków zgromadzonych na rachunkach bankowych do wysokości określonej Ustawą o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym w przypadku upadłości banku

2. udzielanie pomocy bankom w sytuacji utraty przez bank płynności i podjęcia samodzielnej sanacji

3. udzielanie pomocy finansowej bankom będących w dobrej sytuacji finansowej, które włączają w swoje struktury lub stają się inwestorem strategicznym dla zagrożonych banków

4. gromadzenie oraz analiza informacji na temat sytuacji sektora bankowego.

W celu prowadzenia działalności gwarancyjnej BFG dysponuje śrdkami finansowymi gromadzonymi przez banki w specjalnym, wyodrębnionym funduszu. W przypadku ogłoszenia upadłości przez którykolwiek z banków pozostałe są zobowiązane do dokonania wpłat na rzecz BFG, który otrzymane w ten sposób środki przeznacza na wypłaty dla deponentów. Na prowadzenie działalności gwarancyjnej BFG może wykorzystać także środki własne lub zaciągnąć pożyczke w NBP.

Oprócz prowadzenia działalności gwarancyjnej BFG zobowiązany jest do prowadzenia działalności pomocowej wobec banków. BFG ma możliwość przekazywania bankom w celu uzdrowienia ich sytuacji finansowej lub bankom na przejęcie banku zagrożonego zwrotnej pomocy finansowej w formie pożyczek, gwarancji lub poręczeń. Zgodnie z Ustawą o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym banki zobowiązane są do wnoszenia rocznych opłat do BFG na prowadzenie przez niego działalności pomocowej. Ta forma działalności BFG przyczynia się do eliminacji z rynku podmiotów bez ogłaszania ich upadłości.

Bankowy Fundusz Gwarancyjny prowadzi działalność kontrolną nad prawidłowością wykorzystania pomocy finansowej, celowością wykorzystania przyznanych środków, realizacją programów postępowania naprawczego oraz dokonuje analizy sytyuacji finansowej podmiotów, którym została udzielona pomoc.

40. Kierunki zmian demograficznych i ich konsekwencje dla gospodarki

41. Etapy integracji europejskiej

Etapy integracji europejskiej:

Etap I

1945-1957 Zwycięstwo koncepcji Wspólnot Europejskich

1949 powstaje Rada Europy z siedzibą w Strasburgu.

• - organizacja międzyrządowa, która ma na celu (między innymi) ochronę praw człowieka, wspieranie europejskiej różnorodności kulturalnej i spójności demokratycznej oraz zwalczanie problemów społecznych, takich jak ksenofobia i nietolerancja

• - jej dziełem jest Europejskia Konwencja Praw Człowieka, a w jej następstwie powołany Europejski Trybunał Praw Człowieka

1947 Unia celna Benelux

1947 Plan Marshalla (1948-51), powołanie OEEC (przekształcona później w OECD)

1949 powstaje NATO

1950 9 maja Przemówienie Roberta Schumana

Od tej daty, dzień 9 maja jest obchodzony jako „Dzień Europy”.

1951 18 kwietnia

Belgia, Francja, Niemcy (Republika Federalna), Luksemburg, Holandia i Włochy - podpisują Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS) - Traktat Paryski

1957 25 marca

Traktaty ustanawiające: Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej zostają podpisane w Rzymie.

Traktaty Rzymskie wchodzą w życie 1 stycznia 1958 r

Etap II

1958-1969 Tworzenie instytucji i unii celnej

1960 Utworzenie EFTA

1965 Traktat o fuzji łączy organy wykonawcze trzech Wspólnot i ustanawia jedną Radę i Komisję

1968 wprowadzona zostaje Wspólna Taryfa Celna

Etap III

1970-1985 Rozwój instytucjonalny i terytorialny

1973 Dania, Irlandia oraz Wielka Brytania przystępują do Wspólnot Europejskich

1974

• - pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego

• - utworzenie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

1981 Grecja przystępuje do Wspólnot Europejskich

1986 Hiszpania i Portugalia przystępują do Wspólnot Europejskich

Etap IV

1986-1992 Tworzenie Wspólnego Rynku i UE

1989 6 czerwca pierwsze wolne (częściowo) wybory w Polsce

9 listopada upada mur berliński

1990 Układ z Schengen - zniesienie kontroli na granicach pomiędzy Państwami Członkowskimi Wspólnot Europejskich

3 października Zjednoczenie Niemiec

1991 Węgry, Polska i Czechosłowacja podpisują Układy Europejskie, dotyczące stowarzyszenia ze Wspólnotami

1992 7 lutego (wchodzi w życie 1 listopada 1993 r.)

Traktat o Unii Europejskiej zostaje podpisany w Maastricht

Współpraca międzyrządowa w dziedzinach: polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych oraz Unia Gospodarcza i Walutowa, połączone z istniejącym systemem instytucjonalnym. tworzą Unię Europejską (UE). Nazwa EWG zostaje zmieniona na „Wspólnotę Europejską” (WE).

Etap V

1993-2007 Rozwój Unii Europejskiej

1993 1 stycznia utworzenie Wspólnego Rynku

1995 Austria, Finlandia i Szwecja przystępują do Unii Europejskiej

1998 Rozpoczyna się proces przystąpienia do UE nowych krajów kandydujących: Cypru, Malty i 10 krajów Europy Środkowej i Wschodniej

1999 1 stycznia waluty 11 krajów UE zastąpuje euro. Europejski Bank Centralny (EBC) odpowiada za politykę pieniężną UE. 1 stycznia 2002 nastąpiło wprowadzenie do obiegu banknotów i monet euro

2000 Rada Europejska zgromadzona w Lizbonie opracowuje „Strategię Lizbońską” 2002 Rada Europejska zgromadzona w Kopenhadze wyraża zgodę na przystąpienie do UE 10 krajów kandydujących w dniu 1 maja 2004 r. Przystąpienie Bułgarii i Rumunii jest zaplanowane na 2007 r.

1 maja 2004 Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry przystępują do Unii Europejskiej

1 stycznia 2007 Rumunia i Bułgaria przystępują do UE

42. Konsekwencje uczestnictwa w Jednolitym Rynku Europejskim dla państw Europy Środkowo-Wschodniej

43. Zagrożenia związane z postępującą integracją europejską

44. Istota i czynniki określające bezpieczeństwo energetyczne państwa

45. Zasady, priorytety i kierunki działań w zakresie polityki energetycznej

46. Efektywność energetyczna gospodarki

47. Geneza i zasady funkcjonowania strefy euro

Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW) - jeden z elementów współpracy w ramach Unii Europejskiej, ustanowiony w 1992 roku Traktatem z Maastricht. Jej głównym przedsięwzięciem jest utworzenie wspólnej waluty europejskiej euro oraz przeniesienie polityki pieniężnej na szczebel wspólnotowy.

Budowa Europejskiego Systemu Walutowego

W 1972 roku utworzony został mechanizm tzw. węża w tunelu^[6]. Szerokie pasmo wahań ustalono na 4,5%, zaś dopuszczalny przedział wahań pomiędzy poszczególnymi dwiema walutami określono na 2,25%^[6]. Jednocześnie zapoczątkowano budowę systemu instytucjonalnego wspólnej polityki kursowej - w 1973 powołany został Europejski Fundusz Współpracy Walutowej^[6]. 18 grudnia 1978 Rada Europejska, na wniosek Francji i RFN, podjęła decyzję o utworzeniu Europejskiego Systemu Walutowego^[4]. System zaczął obowiązywać 13 marca 1979^[4]. Powołany został umową zawartą pomiędzy bankami centralnymi państw członkowskich EWG^[4]. Istotę systemu stanowiły trzy elementy^[7]:

• Mechanizm Kursów Walutowych (ERM) - w ramach niego dopuszczalne wahania kursów określono na +/- 2,25%, zaś dla lira włoskiego na +/-6%^[6]. Szersze pasmo wahań uzyskały także kraje dołączające do ERM - Hiszpania (1989), Wielka Brytania (1990) i Portugalia (1992)^[8];

• ECU - europejska jednostka walutowa ustalona jako ważony średni koszyk walut państw EWG^[7]. Procentowy udział danej waluty zależał od udziału państwa w handlu wewnątrz EWG oraz w wytwarzaniu PKB Wspólnoty^[7]. ECU stało się jednostką rozliczeniową w operacjach finansowych, nie weszło jednak nigdy do obiegu^[7];

• wsparcie kredytowe - mechanizm w ramach Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej^[7].

Raport Delorsa i Traktat z Maastricht

W czerwcu 1988 roku szczyt UE w Hanowerze zapoczątkował prace komitetu pod przewodnictwem Przewodniczącego Komisji Europejskiej Jacques'a Delorsa. Zadaniem komitetu było zaproponowanie wprowadzenia ścisłej unii gospodarczo-walutowej.

Raport Delorsa przewidywał wprowadzenie unii w trzech etapach. Na jego podstawie Szczyt Unijny w Madrycie zdecydował 1 czerwca 1989 o rozpoczęciu pierwszego etapu unii gospodarczo-walutowej 1 lipca 1990 roku.

W grudniu 1989 roku szczyt w Strasburgu zwołał konferencję międzyrządową w celu ustalenia, niezbędnych do utrzymania unii gospodarczo-walutowej, poprawek do Traktatu. Wspomniana konferencja doprowadziła do powstania Traktatu o Unii Europejskiej, ostatecznie podpisanego w Maastricht w 1992 roku. Traktat postanowił o wprowadzeniu unii w trzech etapach:

• Zgodnie z planem pierwszy etap rozpoczął się 1 lipca 1990 roku. Zniesiono wszelką kontrolę wymiany walut i tym samym wprowadzono pełną swobodę przepływu kapitału. Wzmocniono kooperację pomiędzy bankami centralnymi dotyczącą unii monetarnej, jak również wprowadzono zakaz uprzywilejowanego dostępu instytucji publicznych do wsparcia finansowego banku.

• Drugi etap rozpoczął się 1 stycznia 1994 roku. Powstał Europejski Instytut Walutowy (EMI - European Monetary Institute), odpowiedzialny za pogłębienie współpracy pomiędzy niezależnymi bankami centralnymi krajów członkowskich. 16 grudnia 1995 roku ustalono nazwę nowej waluty Euro. W czerwcu 1997 roku Rada Europejska uzgodniła Pakt Stabilności i Wzrostu oraz nowy mechanizm wymiany walut (ERM II). Ustanowiono też system TARGET - system automatycznych przeliczeń walut narodowych na euro. 3 maja 1998 roku postanowiono o 11 krajach, które oficjalnie utworzą unię gospodarczo-walutową 1 stycznia 1999 roku. W czerwcu roku 1998 powstał Europejski Bank Centralny.

• Etap trzeci zamrażając narodowe kursy wymiany wobec euro rozpoczął się 1 stycznia 1999 roku. Powołano do życia Europejski System Banków Centralnych (ESCB - the European System of Central Banks), który przejął obowiązki Europejskiego Instytutu Monetarnego i odpowiedzialność za politykę walutową Unii Europejskiej. 1 stycznia 2001 do unii gospodarczo-walutowej przyłączyła się Grecja. W styczniu 2002 do obiegu wprowadzono monety i banknoty euro.

Do unii walutowej nie przystąpiły Dania, Szwecja i Wielka Brytania.

48. Makroekonomiczne kryteria konwergencji

Kryteria konwergencji to zbiór wymogów, które muszą spełnić kraje członkowskie Unii Europejskiej po to, by wprowadzić u siebie wspólną walutę euro. Ponieważ sformułowano je w Traktacie z Maastricht (podpisanym w 1992 r.), często nazywa się je „kryteriami z Maastricht”.

Traktat sprecyzował cztery kryteria uczestnictwa kraju w unii ekonomicznej i walutowej:

• • wysoki stopień stabilności cen, czyli inflacja nie wyższa niż o 1,5 punktu procentowego od średniej z trzech krajów UE o najniższej inflacji;

• stabilność finansów publicznych, co oznacza nie większy od 3% PKB deficyt sektora publicznego (lub stały, znaczący spadek deficytu, zbliżający go do poziomu kryterium), oraz nie większy od 60% PKB poziom długu publicznego (lub zadowalający, poważny spadek relacji długu do PKB, zbliżający go do poziomu kryterium);

• stabilność kursu walutowego, co oznacza przestrzeganie co najmniej przez dwa lata przedziału wahań kursowych dozwolonych przez Mechanizm Kursów Walutowych (obecne dozwolone wahania kursu wynoszą +/-15%);

• trwałość osiągniętej konwergencji, potwierdzona zbieżnością długoterminowych stóp procentowych (stopy procentowe 10-letnich obligacji skarbowych powinny być nie więcej niż o 2,0 punkty procentowe wyższe od odnotowanych w trzech krajach UE o najniższej inflacji).

49. Koszty i korzyści związane z przystąpieniem do unii walutowej

Unia walutowa - korzyści i koszty

Przystąpienie do unii walutowej wiąże się z kosztami i korzyściami.

Korzyści:

• Eliminacja ryzyka kursowego i obniżenie ryzyka makroekonomicznego - obniżenie stóp procentowych pozwoli zwiększyć inwestycje i PKB

• Eliminacja kosztów transakcyjnych - szacowane na 0,1-0,2% PKB.

• Eliminacja wahań kursowych - stabilizacja warunków sprzyja kreacji handlu. Ale: (i) bardzo nieprecyzyjne szacunki (ii) trade creation vs. Trade diversion.

• Większa przejrzystość cen - pozwala lepiej alokować zasoby.

Koszty:

• Ryzyko przegrzania gospodarki (boom-bust cycle) - obniżenie stóp procentowych może doprowadzić do wzrostu popytu, boomu kredytowego, wzrostu inflacji, utraty konkurencyjności i spowolnienia.

• Wzrost cen w momencie przystąpienia - przeciętnie niewielki (0,1-0,3 pkt. proc.) ale skoncentrowany wśród często kupowanych towarów i usług.

• Utrata niezależnej polityki pieniężnej - krajowa polityka pieniężna oraz płynny kurs walutowy pozwalają amortyzować wstrząsy.

Te mechanizmy znikają wraz z przystąpieniem do unii walutowej.

50. Przyczyny kryzysu oraz reforma strefy euro

35

---