156

156 PKOBT.F.MATYKA PHYSIS, BYTU i KOSMOSU

choma. W każdym bowiem momencie, na jakie można podzielić czas ^; lotu, strzała zajmuje to samo miejsce: to jednak, co zajmuje identycz-ne miejsce, znajduje się w stanie spoczynku: tak więc strzała, będąc w stanie spoczynku w każdym z momentów, jest także w spoczynku w ich całości.

„Trzeci argument powiada, że mianowicie wypuszczona strzała stoi w miejscu. Wynika to z supozycji, że czas składa się z szeregu «teraz». Jeżeli się tego nie założy, wniosek nie wyniknie. [...]. Rozumowanie Zenona jest błędne; twierdzi on mianowicie, że skoro wszystko albo zawsze znajduje się w stanie spoczynku, albo w ruchu, i że jest w spoczynku. gdy zajmuje równą sobie przestrzeń, a to, co jest w ruchu, znajduje się zaw^rsze w jakimś «teraz», wobec tego strzała wypuszczona z łuku

stoi w miejscu**'.

„Wydaje się, źe argument Zenona, wychodząc z założenia, że to wszystko, co zajmuje przestrzeń równą sobie, albo jest w ruchu, albo jest w stanie spoczynku, że nic nie porusza się w jednym momencie, i że to, co się porusza, zajmuje zawsze w każdym momencie przestrzeń równą sobie, przebiega w ten sposób: Lecąca strzała w każdym momencie zajmuje przestrzeń rówmą sobie i tak jest przez cały czas jej lotu. To jednak, co w jakimś momencie zajmuje przestrzeń rów^fną sobie, nie porusza się, poniew<aż nic nie porusza się w jednym momencie. A więc) lecąca strzała, jak długo jest w ruchu, nie porusza się przez cały czas ^: sw^-ego lotu’*¹.

Czwarty argument, nazwany «stadioncm», dowodzi natomiast, że i względna jest prędkość, a więc w^rzględny jest sam ruch, którego , prędkość jest istotną właściwością. Dowód względności wyklucza obiektywność, a więc i realność ruchu².

Prawdopodobnie piątym argumentem³ jest argument zawarty J we fragmencie 4. w którym czytamy:

,.To, co się porusza, nic porusza się ani w miejscu, w którym jest. ani w miejscu, w którym nic jest”⁴

Nie porusza się w miejscu, w którym jest, ponieważ jeżeli jest w miejscu, w którym się znajduje, jest nieruchome: nie porusza się w miejscu, w którym nie jest, ponieważ go tam nie ma; ruch zatem jest niemożliwy.

3. Dialektyczne argumenty przeciw wielości

Podobną metodę zastosował Zenon do wykazania niemożliwości tego. że byt jest wieloraki, to znaczy, że istnieje wielość bytów'⁵. Główne argumenty miały w^rykazać, że do zaistnienia wielości potrzebnych jest wiele jednostek (wielość jest przecież wielością jednostek). Argument jednak wykazuje, że takie jednostki (mimo że powszechne doświadczenie zdaje się o nich świadczyć) są nie do pomyślenia, gdyż ich przyjęcie prowadzi do nieprzezwyciężalnych sprzeczności. A więc są absurdalne i dlatego nie mogą istnieć.

Sens tego argumentu dobrze ukazuje następujące starożytne świadectwo:

„Zenon z Elci polemizując z tymi, którzy ośmieszali naukę jego mistrza Parmenidesa, według której byt jest jeden, i podejmując jej obronę, usiłuje dowieść, że jest niemożliwe, aby wielość istniała rzeczywiście. Jeżeli bowiem rzeczywiście istnieje wielość - powiada - to skoro stanowi ją wielość jednostek, jest konieczne, aby istniały ow*e liczne jednostki, z których właśnie wielość jest utworzona. Jeśli się więc dowiedzie, że jest niemożliwe, aby istniało wiele jednostek, to w sposób oczywisty okaże się niemożliwe istnienie wielości, ponieważ wielość tworzą jednostki. Jeżeli jest niemożliwe, aby istniała wielość, i jeżeli - z drugiej strony - konieczne

1

' Arystoteles, Fizyka Z 9, 239 b 30 nn. (= Diels-Kranz. 28 A 27); K. Leśniak, jj ³ Simplikios. In Arist. Phys., 1015, 19 nn. Inne teksty i ich interpretacje zob. w; Zcller-Reale, s. 383 nn.

2

Zob. teksty i interpretacje w: Zcller-Reale, s. 391 nn.

3

Por. H. D. P. L.ee. Zeno of Flea, Cambridge 1936 (2 wyd. 1967), s. 42 i 66.

4

Wielu badaczy nic traktuje tego argumentu za argument niezależny, a jedynie ^?Ą odmianę argumentu trzeciego. Zobacz jednak także F.pifaniusz, Adv. hae.re.y., III, H. w: Diels. Doxographi Graeci. s. 590. 20.

5

Szczegółowe przedstawienie argumentów' i przegląd różnych interpretacji zob. ^•eUer-RcaJe. s. 354-375.