193

193

II. Struktura parlamentu: zasada dwuizbowości

W puństwach o strukturze regionalnej dwuizbowość zbliża się do dwuizbowości federalnej, zwłaszcza jeżeli regiony, na które podzielone jest państwo, mają dużą dozę samodzielności czy wręcz przyznana im została autonomia. Za przykład może tu służyć Hiszpania, gdzie Senat jest reprezentacją terytorialną, w której składzie uwzględniono w szczególny sposób wspólnoty (regiony) autonomiczne. Z tego punktu widzenia bardzo interesująca jest również ewolucja dwuizbowości belgijskiej. W wieku \IX belgijski Senat był typową izbą wyższą o feudalnej genezie - do pewnego momentu mianowany był nawet przez monarchę, później następowała stopniowa demokratyzacja prawa wyborczego. Gdy Belgia zaczęła się regionalizować, a potem icderalizować stosownie do podziałów językowo-etnicznych, druga izba znalazła nowe zadania. Senat, który jest obecnie wyłaniany według skomplikowanych reguł, może uchodzić za reprezentację poszczególnych wspólnot etnicznych i regionów.

186.    Dwuizbowość to nie tylko złożona struktura parlamentu; z istnieniem dwóch członów parlamentu związane jest określenie ich wzajemnych relacji oraz podziału kompetencji. Tradycyjna dwuizbowość odzwierciedlona jest nadal w okre-■deniach „izba niższa”, „izba wyższa", jest to jednak o tyle nieprawidłowe, że współcześnie trudno byłoby znaleźć w Europie demokratyczne państwo, w którym owa

izba wyższa” miałaby rzeczywiście więcej kompetencji od „izby niższej” (należy ■dnak wspomnieć casus USA). Stąd dla określenia izby typu polskiego Senatu wła-ciwym terminem jest „druga izba”.

Izby parlamentu mogą być równouprawnione - do podjęcia decyzji państwowych potrzebna jest wówczas zgoda obu izb i ich jednorodne działanie. Najbardziej typowym zjawiskiem jest jednak obecnie słabsza, podporządkowana pozycja izby '•lugiej, która de facto staje się izbą niższą. Kompetencje drugiej izby są zazwyczaj "graniczone: w systemie parlamentarnym uczestniczy ona w procesie ustawodaw-/\m, ale raczej wyjątkowo bierze udział w procesie powoływania rządu czy egze-uowania jego politycznej odpowiedzialności. Funkcja kontrolna parlamentu,

■ zwłaszcza uprawnienie parlamentu do wyrażenia rządowi wotum nieufności, skupia c aa ogół w izbie pierwszej. Niekiedy izby drugie mają również kompetencje dr) a > ydowania o obsadzie innych organów państwowych, nie są to jednak uprawnienia zasadniczym znaczeniu. W ramach funkcji ustawodawczej druga izba jest z reguły ' vm sensie słabsza, że pierwsza izba dysponuje różnymi możliwościami przełama-i icj stanowiska.

187.    W tradycji polskiej typowe było nadanie parlamentowi struktury dwu-"wej. Zarówno Konstytucja marcowa, jak i Konstytucja kwietniowa przewidywały

> nie Sejmu i Senatu, obie też przyznawały Sejmowi pozycję izby znacznie sil-■ is/.ej. Po II wojnie światowej problem Senatu uczyniono przedmiotem podstawo-¹ o sporu w referendum z 1946 roku - jak tez wiadomo, w tej kwestii wyniki referen-im uległy najdalej idącym fałszerstwom. Niemniej oficjalne stanowisko polityków i .ktryny uznawało zasadę jednoizbowości parlamentu. Dyskusje nad przywróce-! drugiej izby zapoczątkowano juz w latach osiemdziesiątych, tyle ze propozycja i uncji Senatu, zgłoszona w czasie obrad Okrągłego Stołu, była dosyć niespodzie-•iii.i i wynikała raczej z potrzeb kompromisu politycznego niż z przemyśleń modę-