3

194 PLAN KONTYNUACJI „BUDOWY ŚWIATA HISTORYCZNEGO”

nia jako zabiegu, który od danego skutku cofa się ku jakiejś części związku życiowego, umożliwiającej ów skutek. Z pewnością ten ostatni stosunek zawiera się w stanie faktycznym i dlatego przejście od jednego do drugiego jest poniekąd zawsze możliwe, choć nie musi wystąpić.

To, co w ten sposób odnosi się do siebie, jest ze sobą swoiście powiązane. Stosunek między przejawami życia a tym, co duchowe, panujący we wszelkim rozumieniu, dochodzi tu do głosu w postaci najbardziej elementarnej i polega na tym, że rozumienie zmierza do wyrażonej treści duchowej jako swojego celu, przy czym jednak zmysłowo dane przejawy nie zatracają się w tym, co duchowe. To, że ruch ciała i strach nie istnieją obok siebie, lecz są jednością, ma swoje oparcie w tym podstawowym stosunku ekspresji do treści duchowej. Do tego jednak dochodzi tu charakter rodzajowy wszystkich elementarnych form rozumienia, o czym teraz będzie mowa.

3. Duch obiektywny a rozumienie elementarne

Przedstawiłem znaczenie ducha obiektywnego dla możliwości poznania w naukach humanistycznych. Rozumiem przez niego rozmaite formy, w których zachodząca między jednostkami wspólność zobiektywizowała się w świecie zmysłów. W tym duchu obiektywnym przeszłość jest stale obecna. Obejmuje on swoim zasięgiem styl życia, formy obcowania aż po zespół celów, wytyczonych przez społeczeństwo, obyczaj, prawo, państwo, religię, sztukę, nauki i filozofię. Także bowiem dzieło geniusza reprezentuje pewną wspólność idei, życia uczuciowego, ideał pewnej epoki i środowiska. Z tego świata ducha obiektywnego czerpie swoje pokarmy nasza jaźń, począwszy od wczesnego dzieciństwa. Jest on również medium, w którym dokonuje się zrozumienie innych osób i uzewnętrznień ich życia. Wszystko bowiem, w czym duch zobiektywizował się, zawiera w sobie coś wspólnego dla Ja

i Ty. Każdy skwer, na którym posadzono drzewa, każdy pokój, 8-jje którym urządzono miejsca do siedzenia, są dla nas zrozu-jLiniałe od najmłodszych lat, gdyż ustalanie celów, urządzanie,

I określanie wartości jako wspólne ludziom, przypisało każdemu miejscu w przestrzeni i każdemu przedmiotowi w poko-■ ju jego funkcję. Dziecko wzrasta w pewnym ładzie i obycza-I' ju rodzinnym, dzielonym z innymi członkami rodziny, | i w tym kontekście przyjmuje polecenia matki. Jeszcze zanim | nauczy się mówić, tkwi całkowicie w medium wspólności, f tylko dlatego uczy się rozumieć gesty i wyrazy twarzy, ruchy ciała, okrzyki, słowa i zdania, że spotyka je zawsze jako takie \same i z tym samym odniesieniem do tego, co oznaczają |ji wyrażają. W ten sposób jednostka orientuje się w świecie (ducha obiektywnego.

Prowadzi to do ważnego następstwa dla procesu rozumienia. 1 Przejaw życia ujmuje jednostka; jest dla niej z reguły nie I tylko czymś określonym jako przejaw indywidualny, lecz jest | niejako nasycony wiedzą o tym, co wspólne, oraz odniesie-I' niem do sfery wewnętrznej.

i Włączenie poszczególnego przejawu życia w obręb wspólności zostaje ułatwione dzięki temu, że duch obiektywny zawiera w sobie pewien rozczłonowujący porządek. Obejmuje poszczególne jednorodne kompleksy, jak prawo bądź religia, te zaś mają trwałą i prawidłową strukturę. Tak oto imperatywy, wyrażone w paragrafach kodeksu prawa cywilnego, mające zapewnić realizacji pewnego stosunku życiowego możliwy stopień doskonałości, powiązane są z porządkiem procesowym, z sądami i instytucjami przeprowadzającymi ich decyzje. Wewnątrz takiego kompleksu zachodzi rozmaitość typowych zróżnicowań. Poszczególne przejawy życia, występujące przed podmiotem rozumienia, mogą zostać ujęte jako przynależne do pewnej sfery wspólności, do pewnego typu. I tak, odpowiednio do relacji między uzewnętrznieniem życia a tym, co duchowe, zacho-