CCF20100108022

32 Alina Nowicka Jeżowa

humanistycznego renesansu, czerpiąc podniety z pa nogi ryki i pnrcnciyki' Zgodnie z zaleceniami poetyk pancgiryki utrwalały dokonania wybitnych osobistości, czyniąc z nich przykład działań na rzecz państwa w określi mej historycznie rzeczywistości. Utwory parenctyc/nc przedstawiały wzoru- najbardziej cenionych zaangażowań politycznych (np. księcia, senatora, wodza, dworzanina)^{1 2 3 4} oraz rozważały uwarunkowania społeczne i polityczne życia ludzkiego. Teksty biograficzne upodabniały się do utworów pochwalnych i pouczających przez wyrazistą refleksję aksjologiczny oraz aktywistyczną koncepcję cnoty jako czynu służącego dobru społecznemu¹ Podobnie jak panegiryka i parenetyka, teksty te nawiązywały wyraziście do tradycji an tycznej.

Eksponując związki elegii autobiograficznej z. konwencją wypowiedzi pochwalnych i pouczających per exemphvn vitae, nic należy jednak zapominać o rozwiniętej na gruncie chrześcijańskim tradycji alternatywnej autobiografii duchowej, która czerpała inspiracje z Wyznań św. Augustyna, a na progu renesansu znalazła swych kodyfikatorów w Daniem i Pctrarcc W obrębie elegii tradycja ta łączyła się w sposób naturalny z Trisiianu Owidiusza. Konfrontacja obu paradygmatów, zaznaczająca się w elegiach „o sobie samym”, wydaje się wielce pouczająca dla badacza kultury humanistycznego renesansu. Aby ją dostrzec i opisać, poddajmy „powolnej lekturze” analityczny treści antropologiczne tekstów najbardziej znanych: EU-yii VII z Trutiów Janicjusza oraz elegii Życie Jana Daniyszka. Tok analizy odbiegać będzie od „klasycznej” interpretacji filologicznej, gdyż ma na celu rozpoznanie tych treści utworów, które są inspirowane nowymi, nic podlegającymi tradycji antycznej, ideami kultury renesansowej.

Klemens Janicjusz, Elegia VII Tristium liber I („Si tjiii eris olim nostri studiosus ob idque...”)

lilcgin znana pod lytulcm O sobie samym do potomności po wsiała w Kraku wic w końcu I VII r , wydana /ostała w tomiku Tristium liber unus, Yariarum etegiarum liber unus, lipigrummutum liber unus w Krakowie 1542 rⁿ

Podręczniki historii literatury niezmiennie cltwulą szczerość Janicjusza w pr/edstawinmu swoich losów, jako tez wierność humanistycznym hasłom w rodzaju homo sum et nil humonum olienum a me esse pulo. Pozostawiając te hasła na boku, spójrzmy na tekst elegii jako na konstrukcję literacką, która w komunikatywnej lormie curriculum yitae ujmuje traktat o życiu godnym i spełnionym dzięki wierności indywidualnemu powołaniu oraz wynikającym zeń obowiązkom stanu. Wypowiedź na temat: „Jak stałem się poetą jak stałem się człowiekiem" rozwija się tu w perspektywie koncepcji życia jako drogi prowadzącej przez kolejne formy kształtowane, a następnie przezwyciężane ku dojrzałemu i zintegrowanemu człowieczeństwu osiąganemu wraz z realizacją ideału humaniias.

Idegia przekonuje, że pierwszą formę nowo narodzonego człowieka wyznacza geografia i historia miejsca, w którym przyszedł on na świat. W początkowych wersach czytamy o czasie narodzenia:

Siedemnastego był to zaś dzień listopada,

Kiedy w samo południe zobaczyłem świat,

W dzień, w którym po małżonce, co mu była zmarła.

Złożył przez rok noszona żałobę nasz król,

Ko Barbarze, krwi zacnej trcnczyńskkgo wilka,

(idy ku żalowi wszystkich porwała ją śmierć.

*■ 15—M

Dowiadujemy się też o miejscu:

Nad żnińskimi bagnami jest wrieś Januszkowo Od jakiegoś Januszka nazwano ją lak Tędy pono wygodną mieli kiedyś drogę Nasi królowie z Gniezna jadący do Krus.

w. s-s

⁶ K. Janicki: Carmina. Dzieła wszystkie. Przet. F.. Jędrkicwicz. oprać J. Krokowski. J. Mosdorf. Wrocław 1966. Przekład F.. Jędrkic wieża zamieszczony jest także w Antologii poezji polsko-tacińskiej 1470 1543. Wstępem opatrzyła i oprać. A. Jcticz. Wyd. 2. zmienione. Szczecin 1985, s 248 - 253.

J Darii;

1

* Spośród wielu wymienimy biografie: G. Boccaccio: TrattateUo in łaude di Danie, 1351    1355; F. V i 11 a n i: Vitae [...J, koniec XJV w.; G. V a sari: I'ile Je' pii i eccelleaii pinori.

2

scuiiori ed architettori, 1550 ora2 autobiografie: Ii. S. Piccołomini: Commentarii rerum memorabilaim [...], B. Cellini: La vita, powsl. 1558. W literaturze polskiej: I K allimach: De viia ei moribus Gregorii Sanocensis, 1476; $. Orzechowski: Żywot i imieri Jana Tarnowskiego, powst. 1561. wyd. 1773; R. lieidenslein De nta loannis Zamość ii, powsl. 1606; S Reszka: Stanisłai Hosii W ta, 1587. żywoty” są leź włączone do dziel hiMonogra-. licznych Marcina Bielskiego. Macieja Stryjkowskiego, Josta Ludwika Decjusza. Autobiografię literacką reprezentują: A. Trzecieski [7J: Żywot i sprawy poćciwego ślachcica polskiego Mikołaja Reja, 1567—1568; Sz. Starowolski: Scriptorum Polonkorum Hekatontas [ |. 1625, M. Stryjkowski: Sam o sobie i przygodach swoich h> zwiedzaniu rozmaitych kram świata,

3

1582.

4

Koronnymi przykładami są tu: Erazm z Rotterdamu: Enchiridioa mi/itis christiani, 1501; N. Machiavelli: U Prmcipe, powsl. 1512 1520; B Casliglionc: II Cortegiann, 1528; W. Goślicki: De optinto senatora, 1568; J. Kochanowsk i: Wiór pań mężnych, wyd. 1585—-1586; J D Solikowski: Lukrecja rzymska i chrześcijańska, 1570.

^ł Opis zasadniczych konotacji filozoficznych formuły antropologicznej, która dominuje w tych traktatach, znajdzie czytelnik w monografii E. G a r i n a: Filozofia Odrodzenia we Włoszech Przcł. K. Ż.aboklicki. Warszawa 1961.