CCF20100108026

40 Alina Nowicka-Jeżowa

Janicjusza i potwierdza domniemanie głębszych, a być może wspólnych na szym poetom humanistycznym, motywów weryfikacji schematu biografii laickiej, apotcozująccj autokrcację i cnoty polityczne

Jan Dantyszek, Vita Ioannis de Curiis Dantisci („lam tandem tibi, terra, valc! mihi dicere mens est...”)¹'*

Autobiografia Dantyszka kontynuuje tradycję clcgn pożegnalnej. Do omawianego schematu autor wprowadza nowy element retorycznej disposilio. generalne przewartościowanie oraz wynikającą zeń decyzję o zmianie drogi życiowej (z kariery świeckiej na duchowni}), komplikuje więc wzorzec sformułowany przez Janicjusza, akcentując w duchu humanistycznym suwerenność wyboru i możliwość realizacji nowej koncepcji życia Przewartościowanie nic oznacza jednak zaznaczmy z naciskiem deprecjacji poprzedniego modus vivendi. Poeta pozostaje dumny ze swych dyplomatycznych osiągnięć, z tego że „nie był nicpożytcczny" („quod non fucrim fortassis inutilis", w. 71), akceptuje więc podstawową tezę antropologii humanistycznej, że o wartości życia człowieka decyduje czyn spełniony dla dobra państwa, tj. wspólnoty włączonej w uniwersalny ład, w kosmiczny porządek miłości.

Ideałem moralnym jest tu cnota znajdująca wyraz w stosunkach między ludzkich, a jej przejawem są postawy uprzejmości, pokojowego stosunku do otoczenia. Wobec tego opis stanu poety nawróconego nic przedstawia praktyk ascetycznych, nie dociera do głębszych rejonów ducha, lecz poprzestaje na umiarkowanym programie religijno-społccznym:

Bez swej wiedzy biskupstwem polem obdarzony Z nadzieją odpoczynku opuściłem dwór,

Bogu się całkowicie oddałem na służbę.

Zmieniając sposób życia wiedzionego wprzód

Postanowiłem nigdy nic dawać nikomu

Przyczyn do walki ze mną w spokoju m chciał żyć.

I zresztą zawsze rad bym był wszystkim pomagać.

Nigdy nie szkodzić, z nikim nie wdawać się w spór

w T)—ft>

Opis ten przekształca się w exkonatio, a właściwie kazanie raczej banalne — na temat Dekalogu: ¹

r.»u złotego wieku dr xr tpxis..

41

Czyń dobrze, |Wifc i żyjesz. bólu nic udawaj.

Nic chciej cud/egn. komu co należne, daj!

Czyń wszystkim lo, co (gajinic*/. by lobie czyniono'

Dla biednych bądź łaskawy, nic odpychaj próśb.

A nikomu nie /anlroiO, tlawy nie raip ludzkiej.

Nie wierz, gdy /le języki mówię o kim zlc,

Prml wszystkim /•* pr/yka/ań bożych nie lekceważ

w III—lit

l*ozo$luji|t: n i |(iuncic humanistycznego aktywizmu. nic zrywa |>oeta po odejściu do I id/hiirku więzi przyjacielskich z osobistościami swego czasu, wśród których znajduje się tez „magnus Cortcsius illc, qui niundi rejierit regli a" Viui contcmphtwa w biskupim Tusculum nic staje się pustelniczą samotnią ..I isiowanie" pozwala jkkJirżymywać kontakty międzyludzkie, gwarantuje więź obywateli i'uropuv łitlerarum, zabezpieczając zarazem leciwego poetę przed zgiełkiem spotkań dworskich i trudami podróży:

/ książętami i ludźmi wybitnymi żyłem.

Z uczonymi, / zacnymi, unikając złych.

Stad przyjaźni zawarłem liczne i mam druhów,

Od których często wiek otrzymuję pism.

Nie pi/ykr/.j sobie ze mnij królowie, książęta Am ludzi uczonych lak \zcroki krąg Prócz lego równic/ inni. mc znani mi wcale. O swej sympatii świadczą. śląc mi nieraz lisi.

»• i>—z*. «i—*i

Związek Vtta Ioannis Dani iści z biografistyką humanistyczną nie może więc budzić wątpliwości. Analogicznie jednak do elegii Janicjusza dostrzegamy tu refleksje przeciwne wierze w możliwość osiągnięcia w wyniku autokrcacji pełni życia i trwałej harmonii, refleksje przeciwne też nadziei, że owocem życia człowieka służącego ojczyźnie jest wzrost dobra i dobrobytu, a nagrodą tego życia uznanie społeczne i szczęście osobiste. Również obraz kresu nie odzwierciedla przekonania, żc życic godne i szczęśliwe zamknie przyjazna w swej biologicznej oczywistości i spokojna śmierć, a wierna czynowi Sława przedłuży na wieczność istnienie w pamięci kultury²:

Nie chcę dlu/ej tu bawić, gdzie oszczercy górą.

Gdzie cnota zbrodnią, prawa pozbawiony wstyd.

Gdzie myśl jjrzewrotna włada i gwałt wszystkim rządzi

I gdzie sędziego-Boga gniew nadchodzi już.

1

Utwór wydany w: J. Dantyszek: Carmina. Wyd. S. Skimina. Kraków 1950. Przekład F.. Jędrkicwicza zamieszczony jest w Antologii poezji polsko-lacińikiej..., s. 234 239.

2

Przekonanie to deklarowane jest dobitnie w konwencjonalnych cpicediach, m.in w« wspomnianych utworach Kochanowskiego na cześć Jana Tarnowskiego.