CCF2014022508

92 2. Teoretyczno-metodologiczne problemy badań nad dyskursem

Ponieważ współczesna rzeczywistość społeczna w dużej mierze kreowana jest przez media, które ustalają modele, normy i standardy zachowania, koniecznością staje się badanie treści przekazów medialnych. Badania takie mogą być prowadzone właśnie z wykorzystaniem metody badawczej zwanej analizą dyskursu, w tym wypadku analizy dyskursu medialnego. Istnieją liczne argumenty przemawiające za tym, że wielu odbiorców mediów buduje swoje wyobrażenia o społeczeństwie, opierając się na tym, czego dowiadują się z mediów, a co następnie wpływa na ich sposób rozumienia własnego miejsca w otoczeniu i ustosunkowanie się do niego. Dziś ludzie znaczną część wiedzy o świecie czerpią nie tyle z bezpośredniego doświadczenia, ile z przekazów medialnych. Dla współczesnego człowieka rzeczywistość jest tożsama z przekazem medialnym i w związku z tym reaguje on na medialne przekazy tak, jakby były one naturalną, obiektywną, rzeczywistością. Mylenie przedstawianego przez media obrazu rzeczywistości z rzeczywistością istniejącą realnie występuje u ludzi w każdym wieku, niezależnie od tego, gdzie żyją i czym się zajmują.

Z uwagi na upowszechnienie przekonania o dyskursywnym wytwarzaniu i przetwarzaniu rzeczywistości, badania prowadzone metodą analizy dyskursu wydają się koniecznością, a ich nieobecność w polskiej pedagogice może tylko dziwić. Zwłaszcza dziś, gdy otacza nas wszechobecny medialny dyskurs, jego krytyczna analiza staje się niezbędna. Media są bowiem

[...] producentami i dystrybutorami wiedzy, która umożliwia ludziom orientację

w świecie, a dla wielu z nich są głównym źródłem informacji¹.

Analiza medialnego dyskursu pozwala odsłonić, w jaki sposób z pozoru niewinne media wyrażają polityczne, ekonomiczne i społeczne interesy różnych jednostek czy grup społecznych. Za pomocą tej metody badawczej możliwe jest demaskowanie językowej przemocy symbolicznej i ukrytych w języku, często nieuświadomionych, stosunków władzy.

Badania takie realizuje Monika Wilińska², która pokazuje, jak można wykorzystać Krytyczną Analizę Dyskursu do badania wyrażanych w mediach postaw społecznych wobec starości i osób starszych. Wyniki tej analizy pomogą zrozumieć społeczne uwarunkowania starości w Polsce oraz warunki, w jakich kształtowana jest polska polityka społeczna wobec ludzi starych.

Z kolei przedmiotem badań prowadzonych przez Celinę Czech³ jest przedstawienie wpływu ideologii neoliberalnej, a zwłaszcza kreślonej przez nią koncepcji obywatela, na proces przeformułowywania programów edukacyjnych, podręczników i pomocy naukowych służących do nauczania edukacji obywatelskiej w publicznych szkołach ponadpodstawowych na terenie Polski i Kanady.

Oczywiście poznawczy potencjał analizy medialnych dyskursów jest znacznie większy. David Howarth⁴, zakładając, że między dyskursami a systemami społecznymi istnieje wzajemny związek, twierdzi, że Krytyczna Analiza Dyskursu umożliwia badanie tych dialektycznych relacji i ujawnianie mechanizmów, za pomocą których język jest wykorzystywany przez władzę, by zwodzić i wyzyskiwać rządzonych.

B. Jabłońska, Krytyczna analiza dyskursu: refleksje teoretyczno-metodologiczne, „Przegląd Socjologii Jakościowej" 2006, nr 1, s. 64.

M. Wilińska, Krytyczna Analiza Dyskursu w praktyce: ageizm w polskich mediach [w:] Jakościowe inspiracje w badaniach edukacyjnych, red. H. Kędzierska, Olsztyn 2010, s. 57-81.

C. Czech, Krytyczna Analiza Dyskursu i jej zastosowanie na gruncie pedagogiki porównawczej, „Teraźniejszość - Człowiek - Edukacja" 2010, nr 4, s. 45-53-

D. Howarth, Dyskurs, dz. cyt., s. 17.