Choroby lasu0040 jpeg

Jaki jest udziat grzybów w kształtowaniu stanu zdrowotnego lasu?

Grzybów było w bród...

- cytat znany wszystkim

Wiemy, że w lasach zbliżonych do naturalnych, a także w ekosystemach ustabilizowanych, bez zakłóceń zewnętrznych, wszystkie organizmy żyją w stanie równowagi wynikającej z ciągłej konkurencji i walki o byt. Rośliny, grzyby, owady i inne zwierzęta wzajemnie kontrolują stany populacji, nie dopuszczając do nadmiernego rozwoju jednej z nich. Jedne produkują, inne są konsumentami, inne wreszcie przetwarzają związki organiczne na mineralne, przyswajalne przez rośliny. Grzyby w tym systemie obiegu materii i przepływie energii w ekosystemie leśnym są bardzo ważnym elementem, gdyż z ich aktywnym udziałem następuje m.in. degradacja biologiczna szczątków roślin i zwierząt i powstawanie próchnicy glebowej. Jednak w drzewostanach gospodarczych, a zwłaszcza w drzewostanach powstałych na gruntach porolnych, nie ma wielu gatunków grzybów⁷, zwłaszcza pożytecznych organizmów⁷ saprotroficznych - naturalnych elementów⁷ typowego „odwiecznego” lasu. Brak również wielu mikroskopijnych grzybów żyjących w⁷ glebie, które są konkurentami grzybów chorobotwórczych i organizmów pasożytniczych. Dominują natomiast grzyby pasożytnicze wywołujące choroby o znaczeniu gospodarczym.

Choroby nieinfekcyjne często mijają z chwilą ustąpienia czynnika stresowego lub wykonania zabiegów⁷ o charakterze hodowlanym. Opisane zostały wcześniej przykłady drzewostanów⁷ rosnących w⁷ skrajnie ubogich warunkach glebow⁷o-wilgotnościowych czy też wzrastających na glebach skażonych przez imisje przemysłowa. Jakkolwiek ich wartość hodowiana, w porównaniu z drzewostanami rosnącymi w⁷ warunkach optymalnych, jest mała, jednak drzewa takie corocznie przyrastają, kwitną, wydają nasiona - realizują zatem swój genotyp. Tylko z gospodarczego punktu widzenia są one traktowane jako negatywne i chore - spełniają natomiast wiele innych, środowiskotwórczych i ochronnych funkcji. Po nawożeniu drzewostanów⁷, po regulacji stosunków⁷ w⁷odnyeh czy po obniżeniu poziomu imisji przemysłowych drzew^ra takie są w stanie odtworzyć utracone organy, a ich aktywność niejednokrotnie powraca do stanu wyjściowego. Inne są mechanizmy choroby infekcyjnej, zwłaszcza że w⁷ wielu przypadkach choroba nieinfekcyjna poprzedza chorobę powodowaną przez patogeny grzybowe, a efekty jej oddziaływania stają się swoistym źródłem stresu dla drzewa lub bodźcem dla sprawcy.

Podstawowym paradygmatem fitopatologii jest to, że w⁷ chorobie infekcyjnej uczestniczy w⁷ równym stopniu atakowany organizm, jak i spraw⁷ca infekcji, tworząc przez to specyficzny, wzajemnie w⁷arunkujący się układ biologiczny. Układ ten wynika zarówno z destrukcyjnego oddziaływania enzymów⁷ czy toksyn patogena, jak i wzbudzanej ak-

Owocnik czyrenia sosnowego - wskaźnik Dwa okazy - dorodny dąb i żółciak zgnilizny białej jamkowatej drewna    siarkowy

tywności gospodarza i jego reakcji obronnych. Charakter tych reakcji określony jest genotypem sprawcy i genotypem gospodarza, zaś przebieg - aktywnością wielu procesów indukowanych w trakcie infekcji i choroby.

Przebieg procesu chorobowego, zapoczątkowanego infekcją pojedynczych komórek rośliny, jest wypadkową aktywności biochemicznej sprawcy i gospodarza. To właśnie jest istotą wszystkich procesów chorobowych z udziałem organizmów patogenicznych i odińżnia je od reakcji traumatycznych rośliny w przypadku uszkodzenia. Tempo i przebieg reakcji odpornościowych określa stopień „niegościnności” zaatakowanej tkanki i jej odporności na infekcję. Wrażliwość czy odporność rośliny na patogen wymaga zatem pewnej genetycznie uwarunkowanej zgodności genotypu sprawcy i gospodarza. Prowadzone w wielu ośrodkach światowych badania z zakresu selekcji odpornościowej sosny i świerka na patogeny korzeni nie wykazały zróżnicowania poszczególnych pochodzeń. Uważa się zwykle, że populacje lokalne są bardziej odporne niż populacje in-trodukowane.

Aktywność przebiegu choroby jest modyfikowana wpływem środowiska zewnętrznego, zwłaszcza kształtowaniem się elementów' pogody. Globalne ocieplenie klimatu ostatnich lat, a zwłaszcza cieple, bezśnieżne zimy, sprzyjają rozwojowi grzybów' w okresie całego roku. Interesujące przy tym jest to, że wpływ anomalii pogodowych, suszy czy ni-

81