Dewey Rozdz Lekcja a kształcenie (7)

jaśnia, jednoczy to, co było odosobnione, a wskutek tego zagadkowe. Małe dziecko uogólnia, podobnie jak młodzieniec czy człowiek dorosły, chociaż nie dochodzi do tych samych uogólnień. Jeśli zapoznaje się z korytem rzeki, jego wiedza uogólnia się o tyle, że w różnych dostrzeganych przez siebie szczegółach widzi ono skutki jednej siły — w danym przypadku wody dążącej w dół na skutek ciążenia —- lub kolejne stadia jednej historii tworzenia. Nawet gdyby zapoznało się tylko z jedną rze-ką, jej poznanie w taki sposób byłoby wiedzą uogólnio-

^ną.

Czynnik formułowania świadomego stwierdzania^ i mieszczący się w uogólnieniu, powinien być także-stałą I ^funkcją, a nie pojedynczym aktem formalnym. Defini-\ ęja, określenie, oznaczą w istocie przejście pojęcia z nie-I jasności do określoności. Ostateczne słowne określenie "powinno być tylko punktem kulminacyjnym stałego wzrostu wyrazistości. Reakcja przeciw gotowym werbalnym definicjom i regułom nie powinna odchylać się jak wahadło do przeciwnej ostateczności, mianowicie nie powinna prowadzić do zaniedbywania wszelkiego formułowania znaczenia, zarysowującego się wyraźnie na podstawie rozpatrywania poszczególnych faktów. Tylko jeśli od czasu do czasu dokonuje się uogólniającego ujęcia sprawy, może umysł dojść do jakiejś konkluzji, czyli do miejsca wypoczynku; a tylko wówczas, gdy dochodzi się do jakiejś konkluzji, pozostaje w umyśle pewien zasób, który będzie można zużytkować w przyszłym pojmowaniu.

3. Jak wskazują ostatnie słowa, zastosowanie i uogólnienie znajdują sie blisko siebie. Można osiągnąć mechaniczną wprawę przydatną w przyszłości bez jakiegoś wyraźnego uświadomienia sobie zasady, a nawet jej świadome sformułowanie może być przeszkodą w działaniu rutyny i wykonywaniu bardzo wy specj al izo wa-

nych zajęć. Bez poznania jednak zasady ogólnej, bez świadomego uogólnienia, nie można przenosić nabytej zdolności na sprawy nowe i odmienne! Istotną wartością O uogólnienia jest to, że oswobadza ono znaczenie od lo- I kalnych ograniczeń, a raczej uogólnienie jest znaczeniem w ten sposób oswobodzonym; jest to znaczenie / uniezależnione od cech przypadkowych, tak iż może być zastosowane w nowych svtuaciach. Nainewnieisza Dróba \

ugumusci jesi zastosowanie.

Prawdziwym celem ćwiczeń, w których stosuje się za- / sady i reguły, jest zatem nie tyle wbicie w pamięć lub y wyrobienie biegłości ile raczej danie możności należyte-

go wniknięcia w jakąś ideę lub zasadę. Traktowanie za- \ stosowania jako oddzielnego, ostatecznego etapu jest ) bardzo szkodliwe. W każdym sądzie używa się jakiegoś ^w

znaczenia jako podstawy oceny i interpretacji pewnego faktu; przez to zastosowanie samo znaczenie zostaje rozszerzone i wypróbowane. Jeśli znaczenie ogólne traktuje się jako coś zupełnego, zamkniętego w sobie, to zastosowanie uważa się za zewnętrzny intelektualny użytek, który należy zrobić ze znaczenia tylko ze względów praktycznych.- Zasada jest wtedy czymś jednym, za-mkniętym w sobie; użytek z niej jest czymś innym, od niej niezależnym. Jeśli nastąpi taki rozwój, zasady kostnieją i sztywnieją; tracą swą zewnętrzną żywotność, swą samorodną siłę.

Prawdziwe pojęcie jest ideą — w ruchu,- która szuka sobie ujścia albo zastosowania w interpretacji szczegółów i kierowaniu działaniem tak naturalnie, jak naturalnie woda spływa na dół. Krótko mówiąc, jak do tego,