ED (36)

112 IV. Zasady tworzenia typów społecznych

)aństwami, narodami, są jedynie przypadkowymi i przej-iciowymi kombinacjami, pozbawionymi własnej rzeczywistości. Jedyną rzeczywistością jest ludzkość, a źródłem ;ałej społecznej ewolucji są uniwersalne atrybuty natury udzkiej. W rezultacie dla pierwszych historia jest tylko lastępstwem zdarzeń, które nigdy się nie powtarzają, dla irugich zaś te same zdarzenia liczą się jedynie jako ilus-racje ogólnych praw zapisanych w konstytucji człowieka kierujących całym rozwojem historycznym. Dla historyków to, co dobre dla jednego społeczeństwa, nie nadaje się ila innych społeczeństw. Warunki zdrowia są odmienne ila każdego ludu i nie mogą być teoretycznie określone; to ;prawa praktyki, doświadczenia, szukania po omacku. Dla ilozofów warunki te mogą być wyliczone raz na zawsze ila całej ludzkości. Mogłoby się więc wydawać, iż rzeczywistość społeczna musi zawsze być przedmiotem już to ibstrakcyjnej i mglistej filozofii, już to czysto opisowych nonografii. Uniknie się tej alternatywy, uznając, że mię-izy mnogością społeczeństw historycznych a jedynym, ecz idealnym pojęciem ludzkości istnieje coś pośredniego: odzaje społeczne. Idea rodzaju łączy bowiem jedność, akiej wymaga wszelkie badanie prawdziwie naukowe, : różnorodnością danych faktów, ponieważ ten sam rodzaj :echuje wszystkie jednostki, które do niego należą, lz drugiej strony, rodzaje różnią się między sobą. To >rawda, że instytucje moralne, prawne, gospodarcze itp. są lieskończenie zmienne, ale zmienność ta nie jest taka, by iniemożliwiać wszelkie podejście naukowe.

To z powodu ignorowania rodzajów społecznych Comte iwierzył w możliwość przedstawienia postępu społeczeństw

ludzkich jako postępu „[...] jednego narodu, do którego zostałyby odniesione wszystkie modyfikacje społeczne”¹. Oznacza to w istocie, że istnieje tylko jeden rodzaj społeczny, poszczególne społeczeństwa mogą się różnić od siebie tylko stopniem, w jakim posiadają zasadnicze cechy tego jedynego rodzaju, i stopniem, w jakim wyrażają ludzkość. Jeżeli natomiast istnieją typy społeczne jakościowo się od siebie różniące, można je zestawiać, ale nie można ich łączyć ze sobą, jak łączy się jednorodne odcinki geometrycznej prostej. Rozwój historyczny traci w ten sposób przypisywaną mu idealną i prostą jedność; rozdziela się, jeśli można tak powiedzieć, na wiele odłamów, które różniąc się od siebie, nie mogą być połączone w jednorodną całość. Sławna formuła Pascala, podjęta następnie przez Comte’a, okazuje się nieprawdziwa.

Ale jak tworzyć owe rodzaje?

Na pierwszy rzut oka może się wydawać, iż jedynym sposobem postępowania jest badanie każdego społeczeństwa z osobna, tworzenie jego możliwie dokładnej i pełnej monografii, porównywanie wszystkich tych monografii w celu stwierdzenia podobieństw i różnic, a następnie - zależnie od względnej ich doniosłości - zaliczanie ludów do grup podobnych lub odmiennych. Na poparcie tej metody można zauważyć, że tylko ona jest do przyjęcia w nauce opartej na

Augustę Comte, Metoda pozytywna w szesnastu wykładach, J. Emile Rigolage (skróć.), ttum. Wanda Wojciechowska, Warszawa 1961, s. 178.