ED (38)

116 IV. Zasady twonenia typów społecznych

zasadzie, w celu stwierdzenia, czy jakiś fakt występuje powszechnie w obrębie danego rodzaju, nie będziemy musieli obserwować wszystkich społeczeństw tego rodzaju. Wystarczy obserwacja kilku z nich, a w wielu wypadkach dobra obserwacja tylko jednego, tak jak dobrze przeprowadzone doświadczenie wystarcza do ustalenia prawa.

Powinniśmy tedy wybierać dla naszej klasyfikacji cechy najbardziej zasadnicze. To prawda, tylko że nie można ich poznać, zanim wyjaśnianie faktów nie jest dość zaawansowane. Te dwie części nauki związane są ze sobą i wzajemnie warunkują swój postęp. Wszelako bez wchodzenia zbyt daleko w badanie faktów, nietrudno jest się domyślić, gdzie szukać cech charakterystycznych typów społecznych. Wiemy mianowicie, że społeczeństwa składają się z połączonych ze sobą części. Ponieważ charakter każdego połączenia zależy nieuchronnie od charakteru, liczby elementów składowych oraz sposobu ich połączenia, właśnie te cechy winniśmy brać za podstawę i, jak się dalej okaże, od nich zależą ogólne fakty życia społecznego. Z drugiej strony, skoro należą one do porządku morfologicznego, możemy nazwać morfologią społeczną tę część socjologii, której zadaniem jest tworzenie i klasyfikacja typów społecznych.

Zasadę owej klasyfikacji można nawet dokładniej sprecyzować. Otóż wiadomo, że częściami składowymi wszelkiego społeczeństwa są społeczności prostsze od niego. Lud jest wytworem połączenia ze sobą dwóch lub wielu istniejących wcześniej ludów. Gdybyśmy zatem znali istniejące kiedyś prostsze społeczeństwa, w celu dokonania naszej klasyfikacji musielibyśmy jedynie śledzić sposób, w jaki to społeczeństwo składa się w całość, a jego składniki są połączone ze sobą.

Spencer zrozumiał, że metodyczna klasyfikacja typów społecznych nie może mieć innej podstawy.

„Widzieliśmy - mówi on - że ewolucja społeczna poczyna się od małych skupień prostych, że postępuje ona drogą zespalania ich w agregaty większe i że te ostatnie, gdy stężeją, znowu łączą się z podobnymi sobie w znaczniejsze jeszcze skupienia. Nasza klasyfikacja przeto zacząć się musi od społeczeństwa pierwszego, czyli najprostszego porządku”¹.

Aby zastosować w praktyce tę zasadę, trzeba, niestety, zacząć od ścisłego określenia, co rozumie się przez społeczeństwo proste. Otóż definicji takiej Spencer nie tylko nam nie daje, ale uważa ją za prawie niemożliwą². Prostota w jego rozumieniu polega, w gruncie rzeczy, na pewnej bezkształtności organizacji. Niełatwo jest powiedzieć dokładnie, do jakiego momentu organizacja społeczna jest dostatecznie rudymentarna, by można ją było uznać za prostą. To kwestia oceny. A więc formuła, którą Spencer daje na ten temat, jest tak bardzo płynna, że stosować się może do wszelkich społeczeństw. „Jedynie więc - mówi on - musimy tu za społeczeństwo proste uważać takie społeczeństwo, które tworzy pojedynczą całość pracującą, niepodległą żadnej innej całości i którego części, przy pomocy lub bez pomocy ośrodka kierowniczego,

9 - Zasady metody socjologicznej

Herbert Spencer, Zasady socjologii, t. 2 [tom ten obejmuje cz. 2 {Indukcje socjologii) i cz. 3 {Usądzenia domowe) Zasad\, tłum. Józef Karol Potocki, Warszawa 1889, cz. 2, s. 99.

„Nie możemy powiedzieć we wszystkich wypadkach z dostateczną ścisłością, co stanowi społeczeństwo proste [...]” (ibid.).