ED (39)

118 IV. Zasady tworzenia typów społecznych

działają wespół dla osiągnięcia jakichś celów publicznych”¹. Wiele wszakże ludów czyni zadość temu warunkowi. Wynika stąd, że Spencer miesza w jednej rubryce wszelkie społeczeństwa mniej cywilizowane. Łatwo sobie wyobrazić, co przy takim punkcie wyjścia dzieje się z resztą klasyfikacji. Oglądamy zadziwiającą mieszaninę, w której połączone są ze sobą najrozmaitsze społeczeństwa: Grecy Homera umieszczeni są obok lenników z X wieku, a poniżej Beczuwanów, Zulusów i mieszkańców Fidżi; konfederacja ateńska zestawiona jest z francuskimi lennami XIII wieku, a niżej znajdują się Irokezi i Araukańczycy.

Pojęcie prostoty ma określone znaczenie jedynie wtedy, gdy oznacza całkowity brak części. Przez społeczeństwo proste trzeba więc rozumieć wszelkie społeczeństwo, które nie zawiera w sobie innych, prostszych od siebie społeczeństw; takie społeczeństwo, które nie tylko obecnie składa się z jednego tylko segmentu, ale także nie nosi na sobie żadnych śladów segmentacji dawniejszej. Honda, opisana przez nas gdzie indziej², odpowiada dokładnie tej definicji. Jest to agregat społeczny, który nie zawiera i nigdy nie zawierał w sobie żadnego innego, bardziej elementarnego, agregatu, lecz rozpada się wprost na jednostki. Jednostki nie tworzą wewnątrz grupy totalnej żadnych grup specjalnych i różnych od niej; pozostają do siebie w takim stosunku jak atomy. Jak widać, nie może być społeczeństwa prostszego; jest to protoplazma społeczna i tym samym naturalna podstawa wszelkiej klasyfikacji.

To prawda, że nie ma zapewne społeczeństwa historycznego odpowiadającego dokładnie tej charakterystyce. Jednakże - jak to pokazaliśmy w cytowanej książce - znamy wiele społeczeństw, które powstały wprost i bez pośrednictwa innych grup z połączenia hord. Kiedy horda staje się w ten sposób segmentem społeczeństwa, przestając być społeczeństwem całym, zmienia ona miano; nazywa się klanem, zachowując jednak te same cechy konstytutywne, klan jest bowiem agregatem społecznym, który nie rozpada się na żadne inne, bardziej ograniczone. Ktoś zwróci, być może, uwagę, iż na ogół tam, gdzie można go dzisiaj obserwować, obejmuje on wiele oddzielnych rodzin. Ale przede wszystkim z przyczyn, których nie możemy tu rozwijać, sądzimy, że powstanie tych małych grup rodzinnych jest od klanu późniejsze, a ponadto grupy te nie tworzą, ściśle mówiąc, segmentów społecznych, gdyż nie mają charakteru politycznego. Klan wszędzie, gdziekolwiek można go spotkać, stanowi ostateczną granicę podziału tego rodzaju. W rezultacie, gdybyśmy nawet nie mieli innych faktów wskazujących na istnienie hordy - a będzie okazja, aby je przedstawić - istnienie klanu, tj. społeczeństw powstałych z połączenia hord, upoważnia nas do przypuszczenia, iż istniały najpierw społeczeństwa prostsze, sprowadzające się do hordy w ścisłym tego słowa znaczeniu, oraz do uczynienia z hordy pnia, z którego wyrastają wszystkie rodzaje społeczne.

Wprowadzając to pojęcie hordy czy też społeczeństwa jednosegmentowego (jakkolwiek będziemy je rozumieć: jako rzeczywistość historyczną czy jako postulat nauki), uzyskujemy punkt oparcia niezbędny do tego, by zbudować

Ibid.

Zob. Emile Durkheim, O podziale pracy społecznej, s. 223-225.