elemrent4

222 / POSTAWA DZIECKA

Kriegsfibel Bertolta Brechta — właśnie jako gatunek Lehrstiick, czyli „sztuki dydaktycznej” — nieuchronnie odnawia wewnętrzne napięcie właściwe każdej próbie „zabawy edukacyjnej” czy „edukacji za pomocą obrazów”. Z jednej strony zabawa i obraz uruchamiają odrębne delectatio, które ma „zaszczepić” w ciele czytelnika sam sens lectio; z drugiej strony obraz, gest i delectatio zawsze będą mogły, w tym czy innym momencie, rozsadzić lectio — język zorganizowany w przekaz, dyskurs wiedzy — przez tę właściwą wyobraźni żarłoczność, która już u Platona wzbudziła nieufność pedagoga. Napięcie to funkcjonuje w długim trwaniu historii elementarzy: narzędzia lectio i przymusu, gdy „abc” harmonizuje z „edukacją chrześcijańską” — bądź obowiązek nauki czytania, zaczynając od credo — nawet we Francji porewolu-cyjnej, gdy abc harmonizuje z „edukacją moralną” (ryc. 34—35)^. Zestawienie delectatio i zabawy, gdy „abc” zakłada „acb” albo „cba” pozwala rozsadzić, zdemontować wszystkie cząsteczki zorganizowanego języka.

Ale czy nadmiernie się delektując rytmiką elementów znaczących — „fa fe fi fo fu phe pho phi phe pha” (ryc. 36) — dziecko nie zaprzepaści aby doktryny filozofów? Czy poprzez nadmierną zabawę materiałem brzmieniowym — „vou lez-vou fai re da da tout de suitę [...1 sa ta ga va za ja na ra ma” (ryc. 37) — narzędzie edukacji nie zostanie aby wciągnięte w dadaistyczną zabawę? To nie przypadek, kolaże Maksa Ernsta, Raoula Hausmanna czy Kurta Schwittersa, montaże fotograficzne Mana Raya czy Vitez-slava Nezvala w latach dwudziestych często powtarzały, do granic nonsensu, samą formę tego wtajemniczenia w znaki, jakim jest abecadło (ryc. 38—39) ". A zatem Brecht przyjmuje i długie

Robert Reinick. ABC-Buch fur kleine und grosse Kinder Leipzig 1876. Toma Seideman-Freumi. Huna, wir lesen! Hueea. wir schreiben! Spieifibel nr i Madei. Baden 1930; tegoż. Spilefibel nr 2 Berlin 1931.

36    Zob. Segolerte Le Men, Les Abecedaires fmnęais lUustres. ciz. cyt, s. 141 -199

37    Zob. Hannę Bergius, Montage und Ptetamechanik, Az. cyt. a. 22 37: Juan Bordes. l.n infannia de las vcmguardias. Sus profesows des de Rousseau a la Rahhaus. Madrid 2007; Santa De Puinauf, Au commmcement eto.it I alphabet. L'avantgarde Internationale en ąuete de !a langue universeIle. 1909—1919, .Les Cahiers du Musóe national d'art moderno' 102/2007—2008,37 —63 trwanie tradycji, i jej niedawną awangardową rozsypkę. Odrzuca oczywiście słowo „abecadło” w jego nostalgicznym znaczeniu, jakie chce mu nadać Stefan George, tytułując Die Fibel wybór swoich wierszy z młodości ⁵⁸. Przyjmuje jednak oczywiście ironiczny ton Jeana-Paula układającego abecadło w swoim Vie de Fibel opublikowanym w 1812 roku, formę, dającą się określić jako „księga ksiąg”, formę, mówiąc do końca, niedorzeczną: „Dzieło to, [której wraz z elementami całej nauki, mianowicie alfabetem, zawiera zwięzły katechizm, rozmaite utwory poetyckie, barwne obrazy ludzi i zwierząt i małe martwe natury, streszczoną historię naturalną, zwięzły podręcznik różnych zawodów, [jest] księgą ksiąg zawierającą wszystkie partes et ma-tres lectionis, księgą, którą największy geniusz powinien zgłębiać jeszcze przed ukończeniem pięciu lat — słowem, dzieło najdoskonalsze [...]. Nazywa się je, skrótowo, abc, gdyż można by je nazywać Abecedeeefgiehaijotkaelemneopeąueresteufałwuiksi grekzet. [...] Czytałem je, zanim sięgnąłem po Homera i Biblię'".

Oto więc przywrócone abecadło (Fibel) jako alternatywa dla całego credo, to znaczy dla całej Biblii (Bibel). Świat — zwłaszcza świat mowy — jest w nim nie tyle ukazywany w swoich podstawowych zasadach, ile demontowany na podzielne elementy, na kawałki, które zawsze będzie można reorganizować zgodnie z fabułą (Fabel), którą nasza wyobraźnia, za każdym razem inaczej, może kierować ku nowym rozwidleniom. Walter Benjamin w tym momencie wciąż wydaje się najgłębszym myślicielem zajmującym się tą dziecięcą świadomością. Kolekcjonował zabawki, tworząc ich atlas ^,,J. Od 1918 roku interesował się wielką rupieciarnią — nie mniej niż dziesięć tomów in ąuarto — Friedricha Justona i Karla Bertucha, zatytułowaną Bilderbuchfur Kinder'. Jego własny zbiór, Ulica jednokier mikowa z 1928 roku,

38    Zob Stefan George. Die Fi bel Beri i r. 1927

39    Zob. Jean-Paul. Vte de Fibel. prze! Clauiie Pichois Robert Kopp. Paris 1967, s. 47, 49 i 133

40    Zob V/alter Benjamins Au:hivu. Bilder, !exto undZeichen. Berlin- Frankfurt ara-Ma:n 2006, s. 56—71

42 Zob F..T. i K. Bertuch Bilderbuch fur Kinder Porta feutUe des enfar.ts. meiange intśressant dam

rnaux /.../ et autres objets instructifs et emusants pour la jeunesse.. avec de courtes explicatton. ■