elemrent4

222 / POSTAWA DZIECKA

Kriegsfibel Bertolta Brechta — właśnie jako gatunek Lehrstiick, czyli „sztuki dydaktycznej" — nieuchronnie odnawia wewnątrzne napięcie właściwe każdej próbie „zabawy edukacyjnej” czy „edukacji za pomocą obrazów”. Z jednej strony zabawa i obraz uruchamiają odrębne delectatio, które ma „zaszczepić” w ciele czytelnika sam sens Icctio; z drugiej strony obraz, gest i delectatio zawsze będą mogły, w tym czy innym momencie, rozsadzić lec-tio — język zorganizowany w przekaz, dyskurs wiedzy — przez tę właściwą wyobraźni żarłoczność, która już u Platona wzbudziła nieufność pedagoga. Napięcie to funkcjonuje w długim trwaniu historii elementarzy: narzędzia lectio i przymusu, gdy „abc” harmonizuje z „edukacją chrześcijańską" — bądź obowiązek nauki czytania, zaczynając od credo — nawet we Francji porewolu-cyjnej, gdy abc harmonizuje z „edukacją moralną” (ryc. 34—35)'^. Zestawienie delectatio i zabawy, gdy „abc” zakłada „acb” albo „cba” pozwala rozsadzić, zdemontować wszystkie cząsteczki zorganizowanego języka.

Ale czy nadmiernie się delektując rytmiką elementów znaczących — „fa fe fi fo fu phe pho phi phe pha” (ryc. 36) — dziecko nie zaprzepaści aby doktryny filozofów? Czy poprzez nadmierną zabawę materiałem brzmieniowym — „vou lez-vou fai re da da tout de suitę [...] sa ta ga va za ja na ra ma” (ryc. 37) — narzędzie edukacji nie zostanie aby wciągnięte w dadaistyczną zabawę? To nie przypadek, kolaże Maksa Ernsta, Raoula Hausmanna czy Kurta Schwittersa, montaże fotograficzne Mana Raya czy Vitez-slava Nezvala w latach dwudziestych często powtarzały, do granic nonsensu, samą formę tego wtajemniczenia w znaki, jakim jest abecadło (ryc. 38—39) ? A zatem Brecht przyjmuje i długie

Robert Reinick. ABC-Buch fur kieine und grosse Kinder, Leipzig 1876. Toma Seideman-Freunć. Huna, wir fesen-' Huna a. wir schreiben! Sptelfibel nr! Radej >. Ba den 1930. tego/. Spilefibe I nr ?. Berlin 1931.

36    Zob. Segołene Le Men. Les Abśażdams frnnęais Mantrę/;, dz. 1:71.    141 199

37    Zob. Hannę Bergius, Montage ond Metamechcnik, dz. cyt. i. 22 77 Juan Hordes. La infanciade las vanguardias. Sus pmfosoios des de Rousseau a la Babltdus. Madrid 2007; Sonia De Puineuf. Au commencement etait lalphabet. L'avam gardę internatloru0 en ąuete de la imigue universeUe. ID09—19J9. .Des Cahiers ciii Musóenational dart moderne’ 102/2007—2008, s. 37—63.

trwanie tradycji, i jej niedawną awangardową rozsypkę. Odrzuca oczywiście słowo „abecadło” w jego nostalgicznym znaczeniu, jakie chce mu nadać Stefan George, tytułując Die Fibel wybór swoich wierszy z młodości A Przyjmuje jednak oczywiście ironiczny ton Jeana-Paula układającego abecadło w swoim Vie de Fibel opublikowanym w 1812 roku, formę, dającą się określić jako „księga ksiąg”, formę, mówiąc do końca, niedorzeczną: „Dzieło to, [które] wraz z elementami całej nauki, mianowicie alfabetem, zawiera zwięzły katechizm, rozmaite utwory poetyckie, barwne obrazy ludzi i zwierząt i małe martwe natury, streszczoną historię naturalną, zwięzły podręcznik różnych zawodów, [jest] księgą ksiąg zawierającą wszystkie partes et mci-tres lectionis, księgą, którą największy geniusz powinien zgłębiać jeszcze przed ukończeniem pięciu lat — słowem, dzieło najdoskonalsze [...]. Nazywa się je, skrótowo, abc, gdyż można by je nazywać Abecedeeefgiehaijotkaelemneopeąueresteufałwuiksi grekzet. [...] Czytałem je, zanim sięgnąłem po Homera i Biblię Oto więc przywrócone abecadło (Fibel) jako alternatywa dla całego credo, to znaczy dla całej Biblii (Bibel). Świat — zwłaszcza świat mowy — jest w nim nie tyle ukazywany w swoich podstawowych zasadach, ile demontowany na podzielne elementy, na kawałki, które zawsze będzie można reorganizować zgodnie z fabułą (Fabel), którą nasza wyobraźnia, za każdym razem inaczej, może kierować ku nowym rozwidleniom. Walter Benjamin w tym momencie wciąż wydaje się najgłębszym myślicielem zajmującym się tą dziecięcą świadomością. Kolekcjonował zabawki, tworząc ich atlas^i,J. Od 1918 roku interesował się wielką rupieciarnią — nie mniej niż dziesięć tomów in ąuarto — Friedricha Justona i Karla Bertucha, zatytułowaną Bilderbuchfur Kinder¹. Jego własny zbiór, Ulica jednokierunkowa z 1928 roku,

38    Zob Stefan George:. Die Fibel, Berlin 1927.

39    Zob. Jean-Paul. Vie de Fibel prze! Claude Richois Robert Kopp. Paris 1967. s. 47, 49 i 133

46 Zob WafterBf?n/am 1 ns Atchive. Bildei, :exte undZeichon. Berlin Frankfurt am-Mam 2006, s. 56—71 4: Zob F.J. 1 K Bertuch Bildęrbuch (dr Kinder Po: te-feuille des enfants. móiange interessant dam maux i lei ciutres objęta mstructifs et emasantspour la jeunesse, avec de courtes explication:;