elemrent2

218 / POSTAWA DZIECKA

srać*

33. Bertolt Brecht, Arbeitsjounml, 1 stycznia, 1942: „Katalog charakterów, czyli alfabet społeczny". Berlin, Akademie der Kiinste, Bertolt-Brecht-Archiv.

Trzeba by w tym miejscu przywołać całą historią wizualnych alfabetów. Frances Yates pokazała w swoim mistrzowskim stu dium ich przedłużeń w dramaturgii elżbietańskiej, w jaki sposób uczeniu się i zapamiętywaniu towarzyszyła systematyczna teatra-lizacja wiedzy i historii²⁶. Otóż właśnie owa teatralizacja implikowała „wzgląd dla środków inscenizacyjnych”, kompozycji „przedstawialności”, którą Freud w czasach Brechta nazwał Dar-stellbarkeit. Cóż to oznacza? Że uczenie — w obu znaczeniach tego czasownika, aktywnym i biernym, dotyczącym tego, kto sią uczy, i tego, kto naucza — że zapamiętywanie wiedzy wymaga pewnego połączenia wyobraźni z symboliką. W istocie okazuje sią, że w sztukach pamięci albo w dziełach dawnej pedagogiki, litery zaczynają wykonywać gesty, układają się na podstawie widzialnej struktury ciał czy przedmiotów, podczas gdy ciała i przedmioty mają się układać w elementy kombinatoryczne, lconlcatena-cje, ciągi alfabetyczne, słowem w czytelne układy (ryc. 31—32)⁷.

Zrozumiałe, że Brecht natrafił na pewną trudność ideologiczną, jakby uznając jezuicki rodowód swojej własnej pedagogiki politycznej. Był o tyle sprytniejszy, praktyczniejszy i oryginalniejszy, że sięgnął dalej, na przykład do Chin, tam, gdzie treści religijne są, by tak rzec, obojętne, ponieważ niemożliwe do rozszyfrowania. Widzimy także, jak wymyśla niewielki „alfabet społeczny” (eine soziale Schrift) wyraźnie na wzór chińskich ideogramów: „9.2.42. Ruth |Berlau| uważa, że chińskie znaki są znakomite i proponuje wiersz na temat któregoś z nich. Pokój to

'/ty Knb. Francos A. Yatos, Hart de In mómoiro. przel. D. A raso, Parts 1075. s. 175—187 i 367—394: tegoż. Theatre of the World. London 1969: polski przekład: Sztuka pamięci, przel. W. Radwański. Warszawa 1977.

27 Zob. tegoż, Latt de la mśmoire, dz. cyt., s. 133—137 Na temat alfabetów wizualnych 1 wierszy figuratywnych zob. zwłaszcza: Giovanni Pozzi. La patoki dipinta, Mi lano i 981 tegoż, SuWorlo ciel visibile parlare, Milano 1993: Alfabeto m sagrto. Da! carrns figarom alki poesia cancreta. red. Claudio Paimiggiani, Mila no 7002. Na temat problemów teoretycznych związanych z połączeniem widzialności i czytelności zob. zwłaszcza (w bardzo znaczne; oczywiście bibliografii objemującej wszystkich autorów zajmujących się tą dziedziną): Meyer Schapiro, Les Mots et les images. Śśmfotifjue du langage vtsuel przeł. P. Alfieri, Paris 2000; Bernard Vomlloux, La peinture dans ie texte, XVIII—XXsiścles, Paris 1994; Mitnests. Bild und Schrift Ahnhchkeit urtd Cnstellung im Yerhaltnis der Kiinste, red. Birgit Erdle, Sigrid Weiyel, Koln - Weimar—Wien 1996.