HLP 15

Romantyzm

0    szaleństwie, wpada w rozpacz, użala się nad sobą, popada w apatię. W końcu podejmuje decyzję. Pożycza od Alberta pistolety, płaci długi, pisze pożegnalny list do Lotty... Rano z przestrzeloną głową, w agonii, zostaje znaleziony przez służącego.

Porównanie Cierpień młodego Wertera i Nowej Heloizy nasuwa się samo. Obie powieści stanowią oskarżenie stosunków panujących w świecie, w którym liczy się pochodzenie, a nie umiejętności. Ich bohaterowie, młodzi, pełni zalet mieszczanie, nie mają szans powodzenia w życiu i miłości. Kobiety, które pokochali, wstępują w związki małżeńskie zaaranżowane przez rodziny. Ich mężowie, ludzie godni szacunku, są przy tym zupełnie niewinni. Winny jest system, w którym młodzi ludzie nie mają nic do powiedzenia w najważniejszej dla siebie sprawie.

O ile jednak bohater Rousseau godzi się z zaistniałą sytuacją, o tyle Wertera ogarnia coraz większe szaleństwo i bunt. Początkowo przejawia się to w niechęci do ludzi i wzrastającym poczuciu obcości, w końcu prowadzi do samobójstwa. Jego bunt jest jałowy - strzelenie sobie w głowę, choć stanowi niezwykle silne oskarżenie rzeczywistości, w niczym jej nie naprawi. Werter jednak nie może ani zmienić świata, ani w nim żyć. Jego wrażliwość, marzycielstwo, uczuciowość, indywidualizm uniemożliwiają mu kontakt z ludźmi. Miłość do Lotty to pierwsza próba ucieczki Wertera przed światem, ucieczki z góry skazanej na niepowodzenie, której logicznym następstwem może być tylko śmierć.

Osobowość, postawa wobec życia i końcowa próba samobójcza bohatera Goethego, nazwana werteryzmem, stała się wzorem dla wielu bohaterów literackich.

Największym dziełem Goethego jest pisany niemal przez całe życie Faust. Część I (wydana w 1808 r.) powstała jeszcze w okresie „burzy i naporu”, część II (wydana w 1832 r.) - już po powrocie autora do założeń klasycyzmu.

Faust. Bohater dramatu, mędrzec Faust wywodzi się ze średniowiecznej legendy o doktorze Faustusie, który zaprzedał duszę diabłu i musiał za to zapłacić. W ujęciu Goethego Faust z części I to człowiek znużony swoim dotychczasowym życiem i nieprzydatną wiedzą, którą zdobył. Marzy o ogarnięciu tajemnicy człowieczeństwa, odczuciu pełni życia. Przyjmuje zakład z Mefistofelesem, że obdarowany tym wszystkim nie pogrąży się w jałowym używaniu rozkoszy. Początkowo jednak zapomina o własnej obietnicy i rzuca się w wir uciech. Uwodzi

1    doprowadza do śmierci Małgorzatę, co powoduje przełom w jego duszy. Zaczyna dążyć do szczęścia ludzkości. Udaje mu się to osiągnąć w chwili śmierci i w zamian doznaje Boskiego przebaczenia.

6.2.2. Anglia

Najwybitniejszy przedstawiciel angielskiego romantyzmu, lord George Byron, to legenda i bożyszcze romantyków. Sławę w równym stopniu zawdzięczał swej obrazoburczej twórczości, co opinii prześladowanego skandalisty (z powodu małżeńskiej separacji musiał opuścić kraj), a zwłaszcza śmierci w imię wolności ludów (zmarł w Grecji, gdzie zamierzał wziąć udział w antytureckim powstaniu).

George Byron (1788-1824)

Najbardziej znane dzieło Byrona to powieść poetycka Giaur. Stworzył w niej postać tajemniczego samotnika skłóconego zc światem, kierującego się własną moralnością i lekceważącego normy społeczne, który ukrywa przed ludźmi mroczną tajemnicę, lliki bohater, zwany ha ironicznym. byl później naśladowany przez wielu twórców.

I Giaur. Bohater, zwany Giaurem (tak mahometanie pogardliwie nazywają wyznawców innej : religii), człowiek bez imienia i narodowości (być może jest wenecjaninem), żyje samotnic, budząc przerażenie i niechęć napotkanych ludzi. Przez sześć lat przebywa w klasztorze, ale nie ¹ zmienia to jego nastawienia do człowieka, świata oraz własnych czynów.

Ponieważ akcja jest niechronologiczna i pełna luk, tajemnicę Giaura poznajemy stopniowo f aż do końcowej sceny, ale i tak nasza wiedza na temat bohatera pozostaje niepełna. Zwłasz-5 cza w pierwszej części dzieła czytelnik błądzi we mgle. Nie za bardzo wie, jak połączyć w jed-f ną całość inwokację do walczącej o wolność Grecji, obraz tajemniczego jeźdźca pędzącego konno przez dzikie pustkowie, opis ruin domu tureckiego baszy Hassana, relację przewoźni* [ ka łodzi o zatopieniu tajemniczego pakunku przez muzułmanów, scenę rozterek i wściekłości Hassana z powodu zniknięcia ukochanej branki Leili.

Wszystko się wyjaśnia dopiero podczas przedśmiertnej spowiedzi Giaura w klasztorze, sześć lat później. Leila była jego kochanką, jedyną miłością jego życia, którą Iłassan w nieludzki i sposób ukarał za zdradę: została zawiązana w worku i utopiona. Kochanek poprzysiągł zemstę okrutnemu mężowi i zabił go.

; Spowiedź Giaura to raczej wyraz bólu, a nie żalu za grzechy. Choć mówi o sobie „grzesznik", „niegodny”, nie widać, by czegokolwiek żałował. Zamordowanie Hassana martwi go, ale nic 1 z powodów moralnych - Giaur ubolewa, iż pozwolił wrogowi na mężną śmierć, dając mu w ten sposób prawo wstępu do muzułmańskiego raju. Bohater nie prosi o rozgrzeszenie, nie i wierzy w siłę modlitwy, nie chce wyrazić skruchy. Powiada, że gdyby mógł przeżyć życie na i nowo, niczego by nie zmienił. Ból, który wyziera z każdego słowa Giaura, spowodowany jest |> wyłącznie pustką po stracie ukochanej, świadomością, że jej nie uratował i że był przyczyną fu jej śmierci.

Giaur (w przekładzie Adama Mickiewicza) to znakomity przykład powieści poetyckiej, gatunku nieodłącznie związanego z romantyzmem. Forma ta budziła uwielbienie młodych romantyków, którzy stosowali ją bardzo często (np. Juliusz Słowacki w swojej wczesnej twórczości).

POWIEŚĆ POETYCKA to utwór pełen niedomówień, zagadek, luk fabularnych. Jej akcja jest dra matyczna, przedstawiana w sposób niechronologiczny, narracja odznacza się subiektywnością i jest przeplatana opisami o wielkiej sile wyrazu.

6.2.3. Francja

Wkład Francji w kulturę romantyczną to przede wszystkim sentymentalizm (patrz: s. %). Zwłusz cza w Nowej Heloizie zaczytywali się romantycy w okresie swej młodości.

We Francji, podobnie jak w Polsce, spór klasyków z romantykami miał podłoże polityczni U progu romantyzmu, w 1815 r., napoleońska Francja została upokorzona przez koalicję An glii, Rosji i Prus. Trudno się dziwie, że zakochanych w Szekspirze i Goethem romantyków traktowano jako zdrajców, a obrona klasycyzmu była równoznaczna z obroną honoru narodowego Co gorsza, „młodzi” początkowo popierali monarchię Burbonów. Jednak już rewolucja Iłpco wa 1830 r. zmieniła tę sytuację. Prawdziwi romantycy, jak Hugo, przeszli na stronę rewolucjonistów, monarchiści odwrócili się od romantyzmu. Jest to znakomity dowód, iż bunt stanowił zasadniczą cechę romantycznego światopoglądu. 1 lugo dowiódł tego całym swoim życiem. Bral udział w rewolucji lutowej 1848 r„ podczas panowania Napoleona III (1851-1870) przebywa! na dobrowolnym wygnaniu, jako członek Zgromadzenia Narodowego bronił uczestników Komuny Paryskiej.