img386

76

ZASADY WYDANIA

WSTĘP

Przedstawione tłumaczenie Kroniki Czechów oparto na tekście rkp. Bud., a w miejscach, gdzie brak kart w tym rękopisie (por. pr/yp. 71), na tekście rkp. Szt. Nazwy geograficzne zgodnie z konwencją międzynarodową podano w obecnie obowiązującym brzmieniu, z wyjątkiem nazw mających utartą od dawna formę spolszczoną, jak Praga, Wełtawa. Stalą pomocą było rai dzieło Profousa Mistni jmena i> Cechach jejich vznik pih-odni \yznam a znteny ■ (I-III napsal dr A. Profous, Praha 1947-1949; IV, dr A. Pro-fous, dr J. Svoboda. Praha 1957; V.J. Svoboda, V. Śmila-uer, Pralia 1960) oraz V. Śmilauera Osidleni Cech vesvetle • mistnich jmen, Pralia 1960. Imiona osobowe spolszczono. Przy ustalaniu brzmienia imion opierałam się na pracy II. Batowskiego, Materiał językowy czeski w Kronice Cze- • chów kanonika praskiego Kośmy (SI. Oce. 9, 1930, s. 8- t 72), na J. Svobody, Staroćeska osobni jmena a naśe prijmeni, Praha 1964 oraz na W. Taszyckicgo, Najdawniej- j sze polskie imiona osobowe, wyd. 2 w zbiorowym tomie prac Autora pt. Onomastyka, Wrocław- Kraków 1958.

Aby nic mylić czytelnika pozostawiono z dawna ustalone w polskiej literaturze historycznej brzmienie imienia Brzctyslawa, mimo że prawidłowa transkrypcja zapisu rkp. Bud. powinna brzmieć Bracislaw.

Notatki rocznikarskie, dodane przez kopistów innych rękopisów, uwzględniono w przypisach. Nie podano natomiast długich dokumentów dołączonych do tekstu przez kopistów, a mianowicie rzekomego dokumentu papieża . Aleksandra II z 1070 r., dotyczącego założenia kapituły wyszehradzkiej, z poprzedzającą notatką informacyjną, dodanego do tekstu Kroniki przez kopistów rkp. Sztras. I

77

i Mon. oraz dokumentu fundacyjnego klasztoru w Tfcbić, bez daty, wraz z poprzedzającą go notatką i następującą po nitn, datującą fundację na lata 1101-1104, dodanego przez kopistę do tekstu Kroniki w rkp. Br. Pominięto też całkowicie niezliczone drobne zmiany w sformułowaniach, tasiemcowe przejąlki z Annales Hersfeldenses oraz wielostronicowa uzupełnienia wzięte ze źródeł sazawskich, dodane przez Mnicha Sazawskicgo i przepisane w rkp. Drczd. i Wied. - jako należące do odrębnej całości autorskiej, do przetwarzającej i uzupełniającej Kroniką Czechów Kroniki Sazawskiej.

Ze względu na ułatwienie porównywania z opublikowanym tekstem łacińskim, a także w celu uniknięcia zamieszania przy konfrontacji z cytatami z Kroniki Czechów w licznych pracach, posługujących się numeracją rozdziałów wprowadzoną przez Kdpkego i utrzymaną w wydaniach Emlcrn i Brctholza - pozostawiono w tłumaczeniu ten podział, mimo że nie zawsze znajduje on uzasadnienie w rękopisach; z tego samego względu pozostała też na samym początku Kroniki przedmowa do proboszcza Sewera, która na pewno tam nie należy (por. przyp. 1 do ks. I).

W przypisach ograniczono się do objaśnień najniezbędniejszych dla oświetlenia treści Kloniki Czechów, podającej fakty mało znane polskiemu czytelnikowi. Nic rozszyfrowano też całej mozaiki nawiązań do Pisma św. i do dziel starożytnych i średniowiecznych autorów, nie wykazano przejętych zdań i zwrotów, nawet z głównego wzorca Ko-sntasa, z Kroniki Rcginona z Prutu. Powiększyłoby to bowiem niepomiernie objętość komentarza, bez większego pożytku dla czytelnika. Przykładowo wskazane są dosłow-niepowtórzenia przez Kosmasa całycli linijek wierszy, z podaniem oryginalnego brzmienia cytowanego utworu. Z li-

pieży (VI, 100), zajmuje on stanowisko w stosunku do nich bardzo przychylne w przeciwieństwie np. do takiego Yó- ' dukinda, który jest wyraźnym antypapistą. Lecz uznają: najwyższy autorytet papieża, Thietmar nic chce umniejszyć przez to autorytetu cesarza, którego nazywa również „zastępcą najwyższego władcy względnie Boga na ziemi (1,26; VI, 11), i któremu z tej racji przyznaje daleko idące prawa w Kościele, jak przede wszystkim prawo nominacć i biskupów. Prawo to było wówczas tolerowane, a nawet uzr.2- ? wanc pizcz papieży. W świetle więc takich jego wypowiedzi można uważać Thietmara za zwolennika równowagi oh autorytetów. Koncepcja takiej równowagi była w tym czasie w pełni jeszcze aktualna. Pomiędzy Stolicą Apostolska.; a państwem niemieckim panowała wówczas harmonia. Harmonia ta naruszona została kilkadziesiąt lat później z inicjatywy Rzymu. Na razie jednak nie było w Niemczeć żadnych symptomów, które by pozwalały przeczuwać zbl.-żającą się walkę o inwestyturę.

Ad 3. Już z tego, co wyżej powiedzieliśmy o polityce* wewnętrznej królów niemieckich i iclt stanowisku wobe:¹ papieży, jasno wynika, iż zagadnienie stosunku państw, do Kościoła było w omawianej epoce zagadnieniem kii-czowym w Niemczech. Tylko w oparciu o silną władzę ptfr -stwową mógł Kościół niemiecki rozwijać swoją organizacje, i wypełniać swoje główne zadanie programowe: chrystia-.:-^-zację kresów wschodnich państwa. I na odwrót, tylko w oparciu o episkopat niemiecki mógł król utrzymać silną władz i zwalczać skutecznie separatystyczne zamachy świeckie fcudałów. Thietmar, będąc z natury bystrym obserwatorem zdawał sobie doskonale sprawę z tej współzależności interesów obu potęg, należąc zaś osobiście do wyższej hierarchii kościelnej znalazł się siłą faktu w bezpośrednim kręg.

ich wzajemnych stosunków. Stosunki te układały się w ówczesnym państwie niemieckim w ramach współpracy. Kościół został wprzęgnięty w służbę państwa i podporządkowany ściśle królowi, lecz zachował stanowisko uprzywilejowane, wyrażające się w tym, iż otrzymał duże posiadłości ziemskie i że jego biskupi weszli do wpływowej warstwy książąt.

Thietmar uznawał w pełni len stan rzeczy i uzasadniał go w swojej Kronice. Władzę króla nad Kościołem wyprowadzał z jego charakteru zastępcy Boga (p. wyżej). Lecz przyznając królowi tę władzę, bronił równocześnie praw Kościoła wynikających z jego własnyclt kanonów. Najsilniej zaznaczył Thietmar to swoje stanowisko w kwestii wyboru biskupów. Wedle ówczesnego prawa kanonicznego wyboru biskupa dokonywał clertts et populus, tzn. miejscowe duchowieństwo i lud, przy czym w drugiej połowic X wieku krąg duchowieństwa ograniczał się już tylko do duchowieństwa pełniącego służbę przy katedrze, czyli kapituły, krąg zaś ludu do nielicznej garstki możnych. Wybór ten odbywał się w Niemczech na zasadzie osobnego przywileju lub zezwolenia ze strony władcy, który zatwierdzał go następnie i dokonywał inwestytury nowego biskupa przez wręczenie mu pastorału. W praktyce więc wspomniany wybór kanoniczny był tylko wyborem kandydata na biskupa, właściwym zaś aktem kreującym biskupa była nominacja monarsza. Dopiero po tej nominacji mógł kandydat uzyskać święcenia biskupie. Tę praktykę uznał Kościół, i w ten sposób na drodze zwyczajowej stała się ona prawem. Tak przedstawia nam wybór biskupów Thietmar, przy czym obok wypadków, w których była zgoda między królem a kapitułą (II, 24, 26; IV, 9: VI, 40), wymienia i takie, gdzie tej zgody nie było (III, 14; IV, 26; V, 40, 41; VI, 74, 81,89).