ksi��ka ekonomia3

318 Rozdział XIII. Międzynarodowa równowaga i nierównowaga płatnicza

4. Krótkookresowe konsekwencje nierównowagi bilansu płatniczego

Zgodnie z dotychczasowymi rozważaniami nawet w warunkach wolnego rynku i handlu trudno się liczyć w ujęciu krótkookresowym z występowaniem pełnej równowagi płatniczej w poszczególnych krajach i w skali całej gospodarki światowej. Do tego trzeba koniecznie dodać to, że - co zwolennicy automatycznych mechanizmów wyrównywania się bilansu płatniczego prawie zupełnie pomijają - w warunkach gospodarki otwartej stan obrotów płatniczych z zagranicą wywiera istotny wpływ na kształtowanie się sytuacji gospodarczej w danym, analizowanym kraju. Innymi słowy, przy odrzuceniu prymatu równowagi zewnętrznej nad wewnętrzną musi dojść do uwzględnienia kolejnych istotnych zagadnień. Chodzi o związki między tzw. równowagą zewnętrzną i wewnętrzną, z którymi w warunkach gospodarki otwartej mamy do czynienia również w tzw. krótkim okresie. Co więcej, związki te są tym silniejsze, im bardziej otwarta jest gospodarka danego kraju. Wynika to przede wszystkim z równania:

Y = I + K + G + (Ex - Im)/kurs gdzie:

Y - dochód narodowy,

I - inwestycje,

K - konsumpcja,

G - wydatki budżetu państwa,

Ex - eksport,

Im - import.

Jak wiadomo, w danym okresie t otwartość gospodarki danego kraju oznacza nie tylko występowanie zagranicznej wymiany towarów i usług, mniej lub bardziej intensywnej. Chodzi dodatkowo o mniej lub bardziej intensywne zewnętrzne powiązania kapitałowe. Jeśli kapitał długo- i krótkoterminowy ujmie się jako środki pieniężne pochodzące z oszczędności, których wykorzystanie za granicą rodzi między eksporterami i importerami kapitału stosunek należności - zobowiązania, to można stwierdzić, że w danym okresie t:

Y=0+P+K+G+ (Ex i Im)/kurs

0 = Y- P- K- G- (Ex i Im)/kurs i w związku z tym:

Ex - Im/kurs = (O - I) + (P - G) = obroty kapitałowe

gdzie dodatkowo:

O - oszczędności,

P - podatki.

Z podanych równań wynika, żc w danym okresie t (a zatem w ujęciu statycznym) deficyt obrotów handlowych i szerzej rozumianych obrotów bieżących powinien być finansowany przez nadwyżkę w obrotach kapitałowych i odwrotnie. Nie zawsze tak jest. A zatem, również w ujęciu krótkookresowym, występują określone współzależności między równowagą zewnętrzną i szeroko rozumianą równowagą wewnętrzną.

Zgodnie z wcześniejszymi rozważaniami, podstawowym problemem polityków gospodarczych każdego kraju jest rozwiązanie problemów tzw. magicznego czworoboku (wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, równowagi wewnętrznej i równowagi zewnętrznej) lub tzw. magicznego pięciokąta, tzn. przy uwzględnieniu dodatkowo sytuacji w budżecie danego kraju. Okazuje się, że w warunkach gospodarki otwartej z tych punktów widzenia kształtowanie się równowagi i/lub nierównowagi bilansu płatniczego ma wręcz kluczowe znaczenie. Istotne są dalej rodzaje i przyczyny tejże nierównowagi. Można przy tym wyróżnić kilka typowych przypadków. Chodzi o następujące:

a)    „dodatni” bilans płatniczy danego kraju, będący jedynie efektem nadwyżki bilansu handlowego i bilansu obrotów bieżących;

b)    „ujemny” bilans płatniczy danego kraju, będący jedynie efektem deficytu bilansu handlowego i bilansu obrotów bieżących;

c)    „dodatni” bilans płatniczy danego kraju, będący jedynie efektem nadwyżki obrotów kapitałowych

d)    „ujemny” bilans płatniczy danego kraju, będący jedynie efektem deficytu obrotów kapitałowych.

W przypadku „dodatniego” bilansu płatniczego danego kraju, będącego jedynie efektem nadwyżki bilansu handlu towarami i usługami, można się liczyć ze zmniejszeniem stopy bezrobocia i ze wzrostem wartości produktu krajowego brutto. Oznacza to zarazem, że produkt krajowy brutto analizowanego kraju jest większy niż tenże produkt do podziału. W takiej sytuacji - nawet jeśli się pominie efekty mnożnikowe dodatniego salda obrotów handlowych - w krótkim okresie mamy do czynienia z ubytkiem części towarów i usług przy niezmniejszonych dochodach społeczeństwa. Bezpośrednim tego efektem jest impuls inflacyjny. W przeciwnym przypadku, tzn. w przypadku „ujemnego” bilansu płatniczego danego kraju, wywołanego jedynie deficytem obrotów towarami i usługami, można się liczyć z tzw. impulsem de-flacyjnym, i to mnożnikowo. Wtedy to bowiem produkt krajowy brutto do podziału jest większy niż produkt wytworzony, tzn. że część tego dochodu jest konsumowana albo korzysta się z oszczędności zagranicznych. Wówczas odpowiednio zmienia się również poziom kursu pieniądza krajowego (por. rysunek XIII.5).

Krótkookresowe konsekwencje nierównowagi bilansu płatniczego spowodowane brakiem równowagi bilansu obrotów handlowych i - szerzej - bilansu obrotów bieżących są oczywiste. Otóż w warunkach ujemnego salda bilansu obrotów bieżących mamy zazwyczaj do czynienia ze spadkiem kursu pieniądza krajowego, co sprzyja