ksi��ka ekonomia5

322 Rozdział XIII. Międzynarodowa równowaga i nierównowaga płatnicza

5.1. Czynniki determinujące

Na kształtowanie się sytuacji płatniczej danego kraju wpływa wiele różnorodnych czynników o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Można je podzielić na czynniki po stronie popytu i czynniki po stronie podaży (por. tablica XIII.1).

Tablica XIII.1. Wewnętrzne czynniki popytowe i podażowe wpływające na sytuację

w bilansie płatniczym w długim okresie

Czynniki po stronie popytu

Czynniki po stronie podaży

1.    Stopa wzrostu gospodarczego określająca rozmiary i dynamikę wzrostu dochodów społeczeństwa 2.    Stopa oszczędzania wpływająca na kształtowanie się dynamiki zmian popytu globalnego i importowego oraz na stopę inwestycji 3.    Stopa importu oraz stopa absorpcji podaży eksportowej przez popyt wewnętrzny 4.    Źródła wzrostu gospodarczego (inwestycje krajowe, wydatki budżetowe, eksport) 5.    Sposoby i proporcje finansowania inwestycji krajowych: •    oszczędności wewnętrzne •    kapitał zagraniczny

1.    Relacja między stopą wzrostu produkcji na eksport a stopą wzrostu produkcji na rynek wewnętrzny 2.    Relacja między stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem a stopą wzrostu produkcji kierowanej na rynek wewnętrzny 3.    Zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej

Ziódłu: opracowanie własne na podstawie Kamccki. Soldaczuk, Sierpiński (1971); Klawe. Makać(l977).

Podstawowymi wewnętrznymi czynnikami wpływającymi na długookresową sytuację w bilansie płatniczym od strony popytu są stopa wzrostu gospodarczego oraz stopa oszczędzania. Stopa wzrostu gospodarczego określa rozmiary i dynamikę wzrostu dochodów społeczeństwa, a pośrednio także zmiany struktury popytu globalnego (w tym popytu importowego). Z kolei stopa oszczędzania jest istotna, gdyż:

a)    determinuje wielkość i dynamikę popytu (w tym popytu importowego) oraz stopień absorpcji podaży eksportowej przez popyt wewnętrzny;

b)    od jej wielkości zależy wartość inwestycji oraz efektów mnożnikowych, w tym su permnożnika.

Istotne znaczenie ma kształtowanie się trzech podstawowych czynników wzrostu, tj. inwestycji, wydatków budżetowych i eksportu, które - jak wiadomo - mogą dodatkowo wywołać efekty mnożnikowe. Ogólnie, od strony popytu, wzrost inwestycji i wydatków budżetowych wywołuje tendencję do pogarszania się sytuacji w bilansie handlowym i bilansie płatniczym, natomiast ich spadek - tendencję do poprawy sytuacji w tych bilansach. Z tego punktu widzenia (tzn. od strony popytu) efekty wpływu zmian w eksporcie na tę sytuację mogą być zróżnicowane. Wiele zależy w tym przypadku od kształtowania się stopy wzrostu gospodarczego, stopy oszczędzania, stopy importu i stopnia absorpcji podaży eksportowej przez popyt wewnętrzny.

Od strony popytu ważne znaczenie mają również sposób finansowania inwestycji krajowych oraz proporcje, w jakich te inwestycje są finansowane z oszczędności krajowych i oszczędności zagranicznych. Czynniki te oddziałują przede wszystkim, chociaż nie tylko, na kształtowanie się sytuacji w bilansie obrotów kapitałowych.

Prostsze zależności występują po stronie podaży, tzn. między wewnętrznymi czynnikami podażowymi a sytuacją w bilansie płatniczym, zwłaszcza zaś w bilansie handlowym. Z tego punktu widzenia podstawowe znaczenie ma kształtowanie się podażowej strony inwestycji.

W sprawnie funkcjonującej gospodarce rynkowej nie ma właściwie podstaw do odróżniania produkcji eksportowej od pozostałej. Niemniej jednak jest oczywiste, że im więcej towarów i usług jest przedmiotem wywozu, tym lepsza jest sytuacja płat nicza danego kraju. Z tego punktu widzenia ważne jest, jak kształtują się przeciętne i krańcowe stopy importu i eksportu, a także jak kształtuje się struktura przywozu i wywozu. Jeśli w imporcie dominują dobra inwestycyjne i zaopatrzeniowe finansowane głównie z oszczędności krajowych, a przeciętne i krańcowe stopy importu kształtują się na niższym poziomie niż przeciętne i krańcowe stopy eksportu, to sytuacja płatnicza danego kraju zdecydowanie się poprawia. Z jednej strony, dynamika eksportu towarów i usług jest wyższa niż dynamika ich importu, z drugiej zaś - finansowanie inwestycji i rozwoju z oszczędności wewnętrznych nie pociąga za sobą wydatków w postaci dywidend (przy zagranicznych inwestycjach bezpośrednich) czy też w postaci procentów (przy zaciąganiu kredytów). Z krańcowo odmienną sytuacją płatniczą danego kraju mamy do czynienia wtedy, kiedy w jego imporcie dominują dobra konsumpcyjne, i do tego w dużej mierze finansowane z oszczędności zagranicznych oraz gdy przeciętne i krańcowe stopy importu (także wskaźniki dochodowej elastyczności przywozu) kształtują się na niższym poziomie niż odpowiednie wskaźniki po stronie wywozu. W praktyce mamy zazwyczaj do czynienia z różnego rodzaju sytuacjami pośrednimi.

W sprawnie funkcjonującej gospodarce rynkowej trudno także odróżnić produkcję konkurującą z importem od produkcji kierowanej na rynek wewnętrzny, i to zarówno w wymiarze ilościowym, jak i w ujęciu strukturalnym. Jeśli się jednak odróżnia te dwa rodzaje produkcji, to przede wszystkim można stwierdzić, że:

a)    rozwój produkcji antyimportowej prawie zawsze rodzi w długim okresie trudności płatnicze, zwłaszcza wtedy, kiedy jest finansowany z oszczędności zagranicznych;

b)    rozwój produkcji antyimportowej jest zwłaszcza niebezpieczny wtedy, kiedy pró buje się ją rozwijać niezgodnie ze statycznie i dynamicznie ujmowaną zasadą kosz tów względnych;

c)    dla długookresowego kształtowania się sytuacji płatniczej kraju zawsze korzystny jest rozwój proeksportowy oparty na dynamicznie rozumianej zasadzie kosztów względnych, i to przy maksymalnym wykorzystaniu oszczędności wewnętrznych, kierowanych do odpowiednich działów', gałęzi itd., właśnie zgodnie z tą zasadą. Na kształtowanie się sytuacji w bilansie płatniczym (w tym handlowym) tylko na

pozór nie oddziałują intensywność, struktura i źródła finansowania rozwoju dziedzin,