ksi��ka ekonomia6

324 Rozdział XIII. Międzynarodowa równowaga i nierównowaga płatnicza

gałęzi i działów niekonkurencyjnych w stosunku do importu. Przykładowo, szybki rozwój budownictwa mieszkaniowego w danym kraju wpływa na rozwój importu zarówno bezpośrednio (np. przez wzrost importu odpowiednich elementów potrzebnych do jego rozwoju), jak i pośrednio (np. przez wzrost zarobków pracowników sektora budowlanego). Również w tych przypadkach można mówić o możliwościach występowania odpowiednich efektów mnożnikowych. Ważne znaczenie ma przy tym kształtowanie się przeciętnych i krańcowych stóp skłonności do oszczędzania.

Jako istotny czynnik wpływający po stronie podaży na kształtowanie się sytuacji płatniczej danego kraju wymienia się w tablicy XIII.1 zmiany udziału importowanych surowców w produkcji globalnej. Analizując długookresowy wpływ podażowej strony wzrostu gospodarczego (ściślej - jego rozmiarów i struktury), nie sposób bowiem nie uwzględniać zmian w technice produkcji, związanych z tym zmian w kształtowaniu się cenowych terms oftrade, jak również kształtowania się konkurencyjności o charakterze pozacenowym (tzn. w zakresie jakości produkcji, terminowości dostaw, możliwości osiągania tzw. korzyści skali itd.). Dodajmy do tego, że współcześnie coraz większe znaczenie ma konkurencja jakościowa. Zawsze przy tym istotna jest relatywizacja sytuacji w tym sensie, że w ujęciu długookresowym mamy do czynienia ze zmianami strukturalnymi i technicznymi nie tylko w danym kraju, lecz także w jego otoczeniu. I tutaj dochodzimy do drugiej, bardzo ważnej grupy czynników determinujących kształtowanie się sytuacji w bilansie płatniczym w ujęciu długookresowym. Nazywamy je wewnętrznymi i zewnętrznymi czynnikami determinującymi zmiany warunków rozwoju gospodarczego (por. tablica XIII.2).

Tablica XIII.2. Główne wewnętrzne i zewnętrzne czynniki determinujące zmiany

warunków' rozwoju gospodarczego i sytuację w bilansie płatniczym danego kraju w ujęciu długookresowym

Czynniki

Głów^rne kierunki oddziaływania

1.    Zmiany poziomu cen krajowych w stosunku do cen zagranicznych (zmiany cenowych terms of tracie) 2.    Zmiany poziomu realnego kursu walutowego w^t stosunku do tendencji inflacyjnych na świecie 3.    Zmiany poziomu i struktury konkurencyjności danego kraju w skali międzynarodowej przy uwzględnieniu skutków postępu technicznego i długookresowych tendencji rozwojowych popytu światowego

1.    Niższe tempo wzrostu cen krajowych niż tempo wzrostu cen zagranicznych sprzyja poprawie konkurencyjności typu cenowego 2.    Wzrost poziomu realnego kursu walutowego utrudnia rozwój eksportu towarów i usług, ale zarazem sprzyja napływowi kapitału zagranicznego, i odwrotnie 3.    Wzrost poziomu oraz struktury międzynarodowej konkurencyjności wpływa na poprawę sytuacji w bilansie płatniczym, i odwrotnie

Źródło: jak do tabl.XIII.l.

Współcześnie w skali międzynarodowej konkuruje się - chociaż w coraz mniejszym stopniu - pod względem cenowym, a zatem w ujęciu długookresowym istotne znaczenia mają zmiany cenowych terms of tracie. Ogólnie, jeśli one zwyżkują (a zależy to od wielu czynników), to sytuacja w bilansie handlowym oraz płatniczym się poprawia. Mamy bowiem do czynienia ze wzrostem konkurencyjności cenowej. Z punktu widzenia długookresowej sytuacji w bilansie płatniczym wzrost ten jest tym bardziej cenny, w im większym stopniu jest finansowany z oszczędności krajowych. Oczywiście ważna jest struktura wykorzystania tych oszczędności.

Wzrost poziomu realnego kursu walutowego utrudnia rozwój eksportu towarów i usług, ale zarazem sprzyja napływowi zagranicznego kapitału. Wtedy istotne jest, czy chodzi o napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich, czy też o napływ zagranicznego kapitału o charakterze krótkoterminowym, w tym spekulacyjnym. Ważniejsze jest jednak to, czy zagraniczne inwestycje bezpośrednie (tzw. ZIB) są lokowane w dziedzinach nowoczesnych i proeksportowych, czy też nie.

Z punktu widzenia rozwoju gospodarczego każdego kraju nie może być w ujęciu długookresowym obojętne, jak kształtują się cenowe terms of trade, które z kolei w dużym stopniu zależą od umiejętności dopasowania się eksporterów z danego kraju do zmian struktury popytu importowego krajów-partnerów i od sposobu finansowania tych dostosowań. Możliwości rozwiązań w tym zakresie jest wiele. Ogólnie biorąc, zmiany cenowych terms of trade zależą od międzynarodowej konkurencyjności danego kraju, na co ma przede wszystkim wpływ stopień uwzględniania w nim na szczeblu mikro i makro długookresowych tendencji rozwojowych popytu partnerów zagranicznych. Dla sytuacji płatniczej danego kraju branie pod uwagę tych tendencji jest bardzo istotne. W im większym stopniu są one uwzględniane, tym lepsza jest sytuacja płatnicza, i to zwłaszcza wtedy, gdy unika się błędów związanych z napływem do kraju zagranicznego kapitału. Zazwyczaj dobrze dzieje się wówczas, gdy rozmiary i struktura napływu tego kapitału sprzyjają poprawie poziomu oraz struktury międzynarodowej konkurencyjności gospodarki danego kraju. Nie jest to jednak regułą. Zagraniczny kapitał (zazwyczaj wysoko oprocentowany) często jest wykorzystywany jako kapitał spekulacyjny. Jeśli już jest to kapitał o charakterze produkcyjnym, to nierzadko mamy do czynienia z jego napływem do dziedzin i gałęzi schyłkowych, ale bywają też sytuacje odwrotne. Wszystko to wymaga wielkiej przezorności ze strony polityka gospodarczego na szczeblu centralnym. Na rzecz tej tezy przemawiają wieloletnie doświadczenia związane z rozwojem międzynarodowego podziału pracy i funkcjonowaniem gospodarki światowej.

5.2. Bilans płatniczy w warunkach wzrostu zrównoważonego i niezrównoważonego

5.2.1. Uwagi ogólne

W teorii ekonomii odróżnia się wyraźnie zrównoważony i niezrównoważony wzrost gospodarczy. W świetle teorii neoklasycznej ze zrównoważonym wzrostem gospodarczym mamy do czynienia wtedy, gdy zasoby czynników wytwórczych (np. pracy i kapitału) wzrastają w jednakowym tempie. Wtedy to wielkość produkcji na 1 zatrudnionego i kapitał przypadający na 1 zatrudnionego są stałymi wielkościami. Zakłada