ksi��ka ekonomia4

320 Rozdział XIII. Międzynarodowa równowaga i nierównowaga płatnicza

Rysunek XII 1.5. Łańcuchy powiązań pieniężno-cenowych w warunkach ujemnego i dodatniego salda bilansu handlowego

saldo	spadek kursu	ubytek rezerw dewizowych.	^ impuls
ujemne	-► pieniądza krajowego	zmniejszenie się ilości pieniądza	deflacyjny
nadwyżka	wzrost kursu	^ wzrost rezerw dewizowych,	^ impuls
BP	-► pieniądza krajowego	zwiększenie się ilości pieniądza	inflacyjny

Źródło: Lutkowski (1983, s. 67-68).

wprawdzie poprawie konkurencyjności eksportu oraz - poprzez mechanizm mnożnika eksportowego - przyspieszeniu tempa wzrostu gospodarczego, ale zarazem na owo tempo wpływa negatywnie ubytek rezerw dewizowych i zmniejszenie się ilości pieniądza w obiegu. W sumie występuje zatem tzw. efekt deflacyjny równoznaczny ze wzrostem stopy bezrobocia. I na zasadzie symetrii, w warunkach wolnego rynku i handlu, saldo dodatnie bilansu handlowego i bilansu obrotów bieżących powoduje wzrost kursu pieniądza krajowego, czemu może towarzyszyć osłabienie tempa rozwoju eksportu, ale przede wszystkim wzrost rezerw dewizowych i wzrost ilości pieniądza w obiegu. Ostatecznym tego efektem jest impuls inflacyjny Tymczasem inflacja, najgorsza chyba choroba gospodarki, wywołuje m.in. niepewność i w ten sposób wpływa na osłabienie stopy oszczędzania, stopy inwestycji, ale zarazem na wzrost stopy bezrobocia i obniżenie tempa wzrostu gospodarczego. W warunkach inflacji mamy także zazwyczaj do czynienia z obniżeniem się konkurencyjności typu cenowego, co z kolei - poprzez mechanizm działającego w dół mnożnika eksportowego - prowadzi z reguły do pogorszenia się sytuacji w bilansie handlowym i w bilansie płatniczym.

Z tego rodzaju konsekwencjami trzeba się też liczyć w przypadku nierównowagi rachunku obrotów kapitałowych. Ogólnie biorąc, saldo dodatnie tych obrotów prowadzi do wzrostu rezerw banku centralnego, jednoczesnego zwiększenia płynności systemu bankowego, wzrostu ilości pieniądza i w ostatecznym efekcie wywołuje impuls inflacyjny wraz ze wszystkimi tego konsekwencjami. Saldo ujemne obrotów kapitałowych ma następstwa odwrotne; w ostatecznym efekcie wywołuje impuls deflacyjny też z odpowiednimi konsekwencjami. Wiele zależy oczywiście od tego, o jaki kapitał chodzi oraz czy i na ile za napływem i odpływem kapitału podążają import i eksport, zwłaszcza import i eksport dóbr inwestycyjnych. Istotne zatem są aspekty typu strukturalnego oraz techniczno-technologicznego, i to na wielu płaszczyznach.

W związku z różnorodnymi implikacjami wybór między równowagą zewnętrzną a równowagą wewnętrzną jest zawsze trudny. Problem ten, w odniesieniu do oddziaływania na kurs walutowy i wielkość wydatków, ilustruje tzw. diagram Swana (por. rysunek XIII.6).

Na osi poziomej diagramu T. Swana są oznaczone zmiany w poziomie popytu (wzrost wydatków krajowych i zewnętrznych), na osi pionowej zaś - zmiany kursu

Rysunek XI 11.6. Diagram T. Swana

Uwaga: LPR linia równowagi płatniczej, LRR - linia równowagi rynkowej. Źródło: Salvatorc (1983) [cyt. za: Bossak (2000, s. 228)].

walutowego. Wzrost na osi pionowej oznacza dewaluację waluty narodowej, spadek zaś - jej rewaluację. Linia równowagi wewnętrznej (LRR) jest linią skośną i opadającą, a linia równowagi zewnętrznej, ściślej równowagi bilansu handlowego, ma charakter wznoszący. Punkt równowagi ogólnej (bez uwzględnienia jednak wpływu na sytuację przepływów kapitałowych, co jest oczywiście mankamentem diagramu) to punkt 0, którego osiągnięcie jest zadaniem bardzo trudnym. W praktyce właściwie zawsze mamy do czynienia z pewnymi odchyleniami od tego punktu, tzn. każdy z krajów znajduje się w mniejszym lub większym stopniu w jednej z czterech stref nierównowagi.

5. Równowaga i nierównowaga bilansu płatniczego w długim okresie

W długim okresie, a zatem gdy o rozwoju gospodarki każdego kraju decydują zmiany o charakterze strukturalnym i techniczno-technologicznym, trudno mówić o działaniu automatycznych mechanizmów przywracania równowagi bilansu płatniczego. W takim to ujęciu wzrost i rozwój gospodarczy określają bowiem głównie czynniki o charakterze średnio- i długookresowym.

W ujęciu długookresowym pożądane jest utrzymywanie równowagi płatniczej z krajami otoczenia, podobnie zresztą jak to ma miejsce w przypadku gospodarstw domowych, które też muszą się rozliczać z owym otoczeniem. Nie zawsze jest to łatwe.