Obraz7 (2)

26 /. Romantyczna nowożytno.?c

26 /. Romantyczna nowożytno.?c

_k^t\\%XOT^ciT\ft \ęxyKa po\aK!«go

rodu w romantycznej teorii rzeczywistości historyczno-ducho-wej, a wreszcie częstość występowania w romantyzmie właśnie lub pod jego patronatem rozmaitych mesjanizmów narodowych.

10. Nobilitacja kontrkultury

Po drugie, jest to nobilitacja kontrkultury. Uprawiając swój „powrót do natury”, poszukuj ąę^pr zezy ci a konkretności — przeciw oschłym abstrakcjom rozumu rządzącego kulturą zdogmatyzowaną, romantyzm musiał dokonać zabiegu, nieznanego na taką skalę dziejom Europy. To również znamienny rys nowożytności romantycznej, która do dziś nam towarzyszy. Chodziło niejako o zmianę struktury gleby kulturotwórczej Europy, o narzucenie nowego układuznączeń, które owszem istniały gdzieś w głębokich warstwach rzeczywistości, ale — od czasów średniowiecza — ani nie były dopuszczane na powierzchnię kultury oficjalnej, ani też — jeśli się I wyłaniały od czasu do czasu - nie uzyskiwały żadnej nowej I całościowej wykładni, jawiły się tylko jako chaotyczny zbiór I zabobonów, dziwactw czy objawów szaleństwa. Romantyzm, przeprowadzając konieczny dla jego istnienia zabieg rewindykacji tego, co ukryte, zapomniane, stłumione, nieuznawane. „zstępując do głębi”, dokonał nobilitacji kultury nieoficjalnej, niejako kontrkultury swojej epoki. Składały się na nią czynni- I ki różnorodne, lecz przez romantyzm zinterpretowane jedno* I licie i spojone w zwartą całość. Była to kultura ludowa I przede wszystkim, a następnie pogańska, antylatyń- I ska, słowiańska, północna, a więc wchodziły w nowe życie te wszystkie odłamy kultury, które dotąd - od czasów renesansu - znajdowały się na obrzeżach europejskiego procesu kulturotwórczego. Romantyzm dźwignął je ^wprowadził do samego centrum kultury, odnajdując w nich właśnie zasoby i reguły autentycznej twórczości kulturalnej. Oczywiście do tego celu romantyzm musiał stworzyć nowe metody lektury przekazów kulturowych i uczynił to, dokonując reinterpre-tacji tradycji hermeneutycznej. W ten sposób jawi się przed nami zarówno „materiał” romantyzmu, jak i metoda jego „odczytania”.

To, co kierowało romantyzmem w jego poszukiwaniach nowych złóż prawdy, winno być określone jako szczególne rozumienie Tradycji, całkowicie odmienne od jej pojmowania klasycystycznego. Tradycja bowiem uświadamia się romantyzmowi jako zasób „wiedzy tajemnej”, którą ludzkość żywi się od wieków, a oderwana od niej - umiera w okowach rozumu. Głównym nosicielem i strażnikiem tak rozumianej Tradycji był dla romantyków lud, podstawą zaś jego „wiedzy tajemnej” stała się odczuwana przezeń żywo łączność człowieka z kosmosem, z siłami nadprzyrodzonymi, z którymi każda dusza ludzka pozostaje w nieustannym kontakcie. Nocna strona natury i człowieka, znana ludowi i zaprzepaszczona przez „mędrków”; odkrycie podświadomości i cudownych światów snu; demonologia ludowa, obcująca ze stale towarzyszącym ludziom światem istot nadprzyrodzonych; wiedza ludu o ziołach, o roślinach, o zwierzętach, wiedza prawdziwa, przeciwstawiona fałszywym „naukom” racjonalistów, wiedza wykorzystywana przez alchemików - tych „filozofów natury” w dawnych wiekach oraz przez czarownice, prawdziwe bohaterki romantycznego demonizmu - wszystko to stwarzało nowy wymiar kultury romantycznej, całkowicie odmieniąjący wygląd świata i koncepcję człowieka.

Dążąc do doznania wysokich stanów świadomości, zwanych nieraz iluminacją „świadomości kosmicznej”, romantyzm tworzył własną antropologię filozoficzną, która stanowi jedną z nąjbardziej wyrazistych cech jego światopoglądu. W tej antropologii, której celem było odkrycie istoty prawdziwej egzystencji i doznania jaźni, odnalezienie tożsamości w duszy własnej i w duszy kosmosu, szczególną rolę odegrały takie doświadczenia, jak: „człowiek wewnętrzny” mistyków chrześcijańskich; hinduska filozofia jaźni; gnostycz-ne idee poznania i świadomości; osobliwa wiedza „parapsy-chologiczna”, zawarta w tradycji ezoterycznej, którą romantyzm ożywiał i rozwijał; wreszcie nobilitacja stanów szaleństwa, obłędu, upojeń narkotycznych jako doznań wyższej świadomości. Podstawowa dla poezji romantycznej doktryna correspondances, doktryna kosmicznej analogii i sympatii, wywodziła się z idei „odpowiedniości” natury i człowieka, połączonych siecią wząjemnych impulsów biotycznych i metafizycznych.