P1020348

112 Jan Danecki

U podłoża kwestii społecznych, ich powstawania i trwania leżą sposoby regulowania żyda zbiorowego, które godzą w możliwość zaspokajania podstawowych potrzeb znacznej części społeczeństwa. Tak charakter, jak zasięg i nasilenie tych kwestii wynikają przede wszystkim z układu stosunków między różnymi grupami ludności, ze sposobu gospodarowania i podziału wytworzonych dóbr, z hierarchii wartości i interesów, ukierunkowujących życie publiczne. Tym właśnie różnią się kwestie społeczne od dramatów stanowiących następstwo wypadków losowych oraz klęsk spowodowanych przez siły przyrody. Co nie znaczy, rzecz oczywista, aby rozmiar tragedii ludzkich, które niosą ze sobą klęski żywiołowe, nie zależał od tego, czy panujące stosunki społeczne sprzyjają czy też przeciwdziałają łagodzeniu ich konsekwencji.

Słowem, źródła kwestii społecznych tkwią nie na zewnątrz, lecz wewnątrz społeczeństwa: w mechanizmach życia zbiorowego, które generują deprywację i poniżenie szerokich rzesz ludzkich.

Kwestie społeczne zatem to nie fatum wiszące nad całym gatunkiem ludzkim. Mogą być one—jak każdy problem społeczny — ograniczane i rozwiązywane. Lecz — z racji ich skali i złożoności — nie jest to możliwe bez współdziałania i mobilizacji wysiłków we wszystkich skalach współżycia: od jednostek i rodzin, poprzez środowiska lokalne i zawodowe, po skalę ogólnopaństwową i. w coraz większym stopniu, również międzynarodową.

Sposoby interpretacji

Termin „kwestia społeczna” używany jest w węższym i szerszym znaczeniu.

1. W węższym — oznacza konkretny problem o szczególnie wysokim stopniu dotkliwości dla życia i współdziałania członków danej społeczności. W nauce o polityce społecznej stosuje się dwa kryteria, wedle których identyfikuje się i klasyfikuje konkretne kwestie społeczne. Z jednej strony stawia się pytanie: zaspokajanie jakich potrzeb jest blokowane? Z tego punktu widzenia wyróżnia się na przykład kwestię ubóstwa, bezrobocia, mieszkaniową, niepewności socjalnej i braku bezpieczeństwa osobistego, zdrowia, oświaty, załamania solidarności społecznej, marginalizacji społecznej, degradacji środowiska naturalnego, bnlcu podmiotowości obywatelskiej.

Z drugiej strony, stawia się pytanie: zaspokajanie czyich potrzeb jest

blokowane? Jakie grupy ludności są upośledzone równocześnie pod wieloma względami? Z tego punktu widzenia wyróżnia się na przykład kwestię robotniczą, chłopską, kwestię wychodźstwa, mniejszości narodowych, dyskryminację kobiet, osób w podeszłym wieku, kalekich czy

niepełnosprawnych.

Polaryzacja sytuacji życiowej grup społecznie upośledzonych oraz grup wysoce uprzywilejowanych, rodzi kwestie nierówności i niesprawiedliwości społecznej.

Kwestia społeczna o charakterze krańcowym może powstać wówczas, gdy społeczeństwo staje się niezdolne do radzenia sobie z wciąż narastającymi ujemnymi zjawiskami własnego życia i gdy dostaje się pod paraliżujący wpływ obcych interesów.

2. W szerszym znaczeniu, kwestia społeczna oznacza przeciwieństwo pomiędzy zasadami obowiązującymi w danym społeczeństwie, formacji ustrojowej czy nawet cywilizacji, a dążeniami jednostek i zbiorowości do godnego życia. Chodzi więc o podłoże wspólne rozmaitym kwestiom szczegółowym. Tak rozumianą kwestię społeczną można by więc przyrównać do choroby, która toczy i rozkłada cały organizm podcinając jego zdolność przetrwania.

Oczywiście społeczeństwo może być chore na wiele sposobów. Różnie też można widzieć podstawowe tego przyczyny. W tej sprawie bodaj najtrudniej o zgodność poglądów, skoro do głosu dochodzą rozmaite wyjaśnienia samej natury człowieka i społeczeństwa.

1 tak, rzecznicy klasycznego liberalizmu twierdzą, iż głównym źródłem powstawania kwestii społecznych jest krępowanie wolności osobistej i swobodnej gry sił w życiu gospodarczym i politycznym, tylko ona bowiem pobudzać może pracowitość, zaradność i przedsiębiorczość, stanowiące dźwignię dochodzenia do ogólnej pomyślności. Z tego punktu widzenia destrukcyjne skutki ma nie tylko despotyzm i totalitaryzm, także i nadmierna opiekuńczość państwa tłumi zdrową konkurencję i inicjatywę ludzką.

Wspólne różnym odłamom myśli socjalistycznej jest interpretowanie kwestii społecznych jako konsekwencji takiego porządku społecznego, który sankcjonuje i kultywuje podział społeczeństwa na zbiorowości różnostronnie uprzywilejowane i zbiorowości różnostronnie upośledzone i uzależnione. Przypadkiem najjaskrawszym tego typu były społeczności, których funkcjonowanie oparte było na pracy ludzi będących własnością innych i pełniących rolę narzędzia zmuszonego wypełniać ich wolę. Oczywiście w historii — a także współcześnie — zń|nj| są rozmaite struktury społeczne oparte na stosunkach pótmewolniczych