P1050415

[13] Kompozycje rzeczowników dwimomlnalnc I nominalno-werbalne 251

można wyróżnić role semantyczne agensa i wytworu czynności: (A) — V — Res. Tak więc znaczenia tematów wszystkich przytaczanych kompozycji pozostają w relacji predykatu i obiektu, sporadycznie — predykatu i wytworu czynności.

Z kolei w kompozycji domokrążca odnajdujemy rolę semantyczną miejsca fktoś krążący po domach’), a więc byłaby to struktura semantyczna o schemacie

Ul - v ~ L.

Natomiast kłopoty interpretacyjne nastręczały kompozycje płetwonurek i linoskoczek. Znaczenie pierwszej to niewątpliwie 'ktoś, kto nurkuje za pomocą płetw’, przy czym płetwy należałoby traktować niejako narzędzie, ale jako środek czynności ze względu na brak obiektu²³. W naszym opisie ról semantycznych nie przyjęliśmy jednak tego rozróżnienia, zatem opisujemy kompozycję płetwonurek za pomocą struktury semantycznej (A) — V — I. Z kolei linoskoczek to 'ktoś, kto skacze na linie’ — jest tu możliwość interpretowania członu A jako miejsca (L) bądź sposobu wykonywania czynności.

Słuszniejsza wydaje się nam ta druga interpretacja; niestety, żaden z dotychczasowych opisów ról semantycznych nie uwzględnia ról odpowiadających w strukturze syntaktycznej okolicznikom sposobu (opisuje się wyłącznie role odpowiadające znaczeniom okoliczników czasu i miejsca). Co więcej, pojawiają się nawet prace poświęcone rolom semantycznym narzędzia, traktowanego często jako sposób vel środek wykonywania czynności (pojęcia te są często używane zamiennie), w których próbuje się te znaczenia wyeksplikować za pomocą znaczenia obiektu czynności; przy tym ujęciu znaczenie narzędzia ewentualnie sposobu czynności nie należy już do głębokiej struktury semantycznej zdania²⁴. Obserwuje się więc tendencję do redukowania repertuaru ról semantycznych, co jest niewątpliwie zgodne z założeniami teoretycznymi twórców Case Grammar, ale co komplikuje równocześnie opis semantyczny (musi on być wtedy „wielostopniowy”).

Inna trudność wiąże się z kompozycjami o szyku członów V + N typu pucybut i obibok, mającymi także strukturę semantyczną o postaci (A) — V — O. W badanych tekstach stylów nieartystycznych kompozycje o tej budowie formalnej są zupełnym wyjątkiem, natomiast występują dość licznie w prozie artystycznej i w dramacie. W kompozycjach tych charakterystyczne jest ich nieco archaiczne lub ekspresywne nacechowanie (moczymorda, golibroda, woziwoda). Znalazły się tu także stylizowane neologizmy: drążymrok, konioploch (Lem). W tych ostatnich przykładach kompozycje mają już o wiele słabszą motywację; znalazły się jednak i takie hasła (łapiduch, włóczykij, paliwoda), które w ogóle nie są synchronicznie motywowane, wobec czego nie można interpretować ich znaczeń zgodnie z zasadami Case Grammar.

²³    Tak przynajmniej interpretuje znaczenia narzędzia i środka czynności Grochowski (op. dl); por. też jego artykuł Semantyczne pojęcie narzędzia. Próba interpretacji („Język Polski", 1973, Z. 1).

²⁴    Por. interpretację zdania Seymour siiced salami wilk a knife, które Cbomsky (op. cii.) rozkłada na dwa zdania prostsze semantycznie: Seymour siiced the salami + Seymour ust a knife, i wprowadzając predykat use, redukuje rolę semantyczną narzędzia, przypisując strukturze głębokiej tego zdania tylko role semantyczne agensa i obiektu. To samo ujęcie u Lakoffu (Instrumentu! Adrerbs...).