P1050407

W

Kompozycje rzeczownikowe dwmiomlnalne i nominalno-werbalne

243

derywatów rzeczownikowych podjął R. Laskowski, interpretując strukturą głęboką tych derywatów jako strukturę predykatowo-argumentową¹². Przyjęty przez Laskowskiego zestaw ról semantycznych uwzględnia już nową wersję koncepcji Fillmore*a^,s, jednakże role te ustalał autor mając na uwadze znaczenia derywatów rzeczownikowyeh, stąd nie są one w pełni przydatne przy analizie kompozycji rzeczownikowych.

Warto się przyjrzeć bliżej nowej koncepcji Fillmore’a dotyczącej ról semantycznych, bowiem znamienny jest kierunek rozwoju tej teorii. Jak wiadomo, bardzo ważną cechą przy opisie semantycznym predykatów jest opozycja znaczeń 'dynamiczne II statyczne’. Fillmore zmodyfikował swą pierwotną wersję z 1968 r., bowiem nie uwzględniała ona dynamicznych znaczeń predykatów. Nowsze ujęcie Fillmorc’a polega na tym, że bierze on pod uwagę w znaczeniach predykatów elementy zmiany (ruchu), co pozwoliło na sformułowanie nowych ról semantycznych bądź nadanie nowych określeń rolom dawnym. Najważniejsze zmiany w porównaniu z klasyczną wesją z 1968 r. dotyczą czterech następujących ról semantycznych: O — (obiekt) — jednostka, która się porusza, ulega zmianie lub posiada lokalizację ewentualnie egzystencję,

S — (source) — miejsce (punkt) początkowe ruchu,

<7 — (goal) — miejsce (punkt) końcowe ruchu,

£ — (experiencer) — jednostka podlegająca stanom fizycznym, psychicznym, efektom działania (dawny dalii),

Np. przy predykacie V — sprzedawać, w strukturze semantycznej zdania typu X sprzedaje Y Z-owi wyróżnia Fillmore następujące role: X-+S, Y-*0, Z-+G. Jest to oczywiście ujęcie bardzo dyskusyjne (np. nieprzypisywanie X-owi roli semantycznej agensa!), niemniej interesujące ze względu na wzięcie pod uwagę w znaczeniach predykatów elementu zmiany (ruchu).

Opozycja znaczeń predykatów 'statyczne // dynamiczne’ nie jest bynajmniej sprawą prostą. Główną trudnością przy określaniu podstawowych ról semantycznych jest wydzielenie klasy semantycznej predykatów, określanej cechą statite. Wielu badaczy (Fillmore, Lakoff, Lyons)¹⁴ traktuje cechę ± statm jako nadrzędną, dzieląc dychotomicznie wszystkie predykaty na 2 klasy: predykaty z cechą (— sta-tive) — muszą mieć agensa, predykaty z cechą (-fi/a/ire) — nie mogą mieć agensa¹³.

Równocześnie przyjmuje się w semantycznych opisach predykatów trójdzielny podział predykatów czasownikowych na czynności, procesy i stany. Znane są trudności ścisłego wydzielenia tych klas, szczególne kłopoty sprawia w wielu wypadkach odróżnienie prccesu od stanu (próby wydzielenia czasowników stanowych

¹¹ R. Laskowski: Problematyka słowotwórcza iii gramatyce transformacyjno-gcneratywnej, „Biuletyn PTJ", XXXI, 1973; Struktura formalna a struktura semantyczna rzeczowników słowotwórczo podzlelnych, „Studia Scmiotycznc", IV, 1973.

" Fillmore, Types of Lezical Information.

¹⁴ Fillmore, Types of Lexical Information; G. Lakoff, Staliw Adjectiws and Verbs i/i English, „Harvard Computulional Laboratory”, 1966; J. Lyons, Iniroduelion to Theoretical Linguistics, Cambridge 1968.

’* Por. np. Lakoff, Staliw Adjectiws and Verbs In English.