P3140054

106

opinia o grzebalnych uwarunkowaniach dwukondygnacyjnych kaplic zamkowych dość mocno w dotychczasowych badaniach się zakorzeniła. Zasadniczo uznać trzeba, iż funkcje grzebalne w dwukondygnacyjnych kaplicach pałacowych czy zamkowych należę do wtórnych, nie zawsze w sensie czasowym, lecz głównie w sensie przyczynowym Problem jest istotny o tyle, iż w zależności od tego, w jaki sposób odczytywać będziemy znaczenie dolnej kondygnacji, a tym samym układu dwukondygnacyjnego w kaplicach zamkowych, zmieniać się będzie ogólna ocena wymowy ideologicznej całych założeń. Problem komplikuje się ze względu na te same źródła, które legły u początków zarówno budowli grobowych, jak i kaplic pałacowych: oba typy wywodzą się bowiem z wczesnośredniowiecznego martyrium. W tym schemacie wyjściowym pierwotną funkcją dla dolnej kondygnacji była funkcja grobową, z biegiem czasu przekształcona w relikwiową. Prawdą jest, iż w większości podwójnych kaplic pałacowych i to zarówno tych, do których ciągu należy Sainte Cha-pelle, jak i niemieckich kaplic podwójnych, w ukształtowaniu dolnych kondygnacji operuje się najczęściej formami charakterystycznymi dla ukształtowania ikrypt. Stosuje się więc często wnętrza niższe o słabszym oświetleniu i znacznie cięższych podporach. Już Weingartner, 120 lat temu, uznał na tej podstawie dolne kaplice za krypty o funkcjach grzebalnych. Tym samym śladem podążyli A. Verbeek i przede wszystkim E. H. Lemper. Szczególnie ten ostatni przedstawił rozbudowaną argumentację za kryptowym i grzebalnym charakterem dolnych kondygnacji kaplic zamkowych, przytaczając zarówno przykłady takiego ich wykorzystania, szczególnie w odniesieniu do podwójnych kaplic niemieckich; jak i wskazując na identyczne, czteropodpozowe z prześwitami między obu kondygnacjami układy w 'Kościołach klasztornych. Jego zdaniem, układ cztero-podporowy wchodzi w użycie w kryptach kościelnych w tym samym czasie, gdy powstaje układ czteropodporowych, niemieckich kaplic podwójnych. Zaś kościół w Amsoldingu prezentuje podobne jak w kaplicach podwójnych połączenie dolnej kondygnacji Ikryptowej z chórem właściwym⁴*. Argumentację za grzebalnym charakterem podwójnych kaplic rozwija również, w związku z kościołem w Schwarzrheindorf, A. Ver-beek. Poza kryptowym, grzebalnym charakterem dolnej kondygnacji wskazał on na rozpowszechnienie się krzyżowego planu na gruncie budowli .grobowych

⁴¹ Por. przyp. 51.

• E. H. Lemper, Entwicklung und Beileutunp der Kryptęn, Untęrkirchen und Gruftraume fora Ende der Romdnik bit zum Ende der Cotik, Leiptig |M3, m. M 1 nn.

“A. V c r b e c k, Schwarzrhcmdorf. Dle DoppclIUrche und ihre Wantlgemlllde, Pu-aeldorf 1953; s. XXI.

Postawiony w dotychczasowych badan,ach problem grzebalnych falM? cji dolnych kondygnacji kaplic zamkowych 1 pałacowych zweryfikował w oparciu o szeroki materia! zabytkowy U. Stevens. OddahłpiyJmSMB wszystkim, jako nieuzasadnione, niektóre argumenty 1-empero. który koncepcję grzebalną najsilniej podkreślał. Przypomniał, fi w kaplicyiw,. Ulryka w Goslarze, serce Henryka 111 złożone zostało dopiero po zniszczeniu w XIX wieku katedry; w Norymberdze, w kaplicy pochówków-datować nie możną wcześniej aniżeli na wiek XVI. WątpUwy jest też grzebalny charakter kryptowej formy na zamku w lei zwraca uwagę, iż w niektórych kaplicach, gdzie cie miał miejsce, dolna kondygnacja nie ma charaktetu np. w Moguncji, natomiast formy kryp to we w

pochówków n.ie zawierały. Jak wykazały wykopaliska w Goslarze, w obu kaplicach nie znaleziono żadnych śladów pochówków. Uważa więc, ie brak pochówków w dolnych kondygnacjach jest głównym i pdstrwo-wym argumentem przeciwko tezie o grzebalnej genezie kanłibWkirfcHj^B dygnacyjnych. Jedynie dwie kaplice, tj. akwizgranska i w SchWlBfhite; dorf, zawierające dawne pochówki, stoją w obrębie rezydencjonalnego, świeckiego zespołu, przy czym — jego zdaniem — sprawa Scbwarzrhełtt-dorf musi pozostać otwarta czy kaplica już pierwotnie pin imifljfVHakt_3 była jako pomnik grobowy jej fundatora. O Akwizgranie władąhlflk#* Karol Wielki chciał być pochowaariy przy swoim ©JcU, a wfęe^w flgpjBS Denis, tak więc i w tym przypadku funkcja ęi nrłuTnni cją wtórną ^M.

W kaplicy mogunokiej w obrębie rezydencji biskupiej powiązanej z katedrą pochowany był fundator kaplicy, w kaplicy zaś w Spirae odkryte zostały cztery groby nieznanych osób. Powiązane z wielkim okręgiem sakralnym w Moguncji i Spirze kaplice traktować należy odrębnie aniżeli kaplice żarnikowe czy pałacowe. Zawarte w nich groby nie mogą wobec tego, przy wielu argumentach przeciwnych, służyć jako dowód grobowych fuinlkcji 'kaplic zamkowych o dwóch lub większej liczbie kondygnacji. Układ dwukondygnacyjny należy wobec tego uznać jako związany z ideologią -kaplic władczych, na co już zwracał uwagę O. Schurer — i to uzasadnienie jest podstawowe dla programu kaplic wielokondygnacyjnych; funkcje zaś grzebalne należy uznać za wtórne, stosunkowo rzadko wprowadzane do programu kaplic zamkowych i pałacowych B

Skoro wskazaliśmy powyżej na brak grzebalnych uzasadnień dla dwukondygnacyjnych układów znacznej większości kaplic zamkowych. I natury rzeczy rodzić się musi pytanie czy funkcje grzebalne dolnej kondyg-

** U. S t e v o n s, op. cit., £ 169.

« Ibidem, a. 100-160.