posmodernizm teksty polskich autorów1

w

(rii'gi>ri Dzia niski

dzieciństwa, nie po to jednak, by u fikcyjny sposób przedłużyć świat dziecięcych marzeń, jak również nie po to, by się od tego świata definitywnie, raz i na zawsze uwolnić. Przywołuje zapamiętane z dzieciństwa obrazy, aby je przepracować, poddać nowemu odczytaniu, zreinterpretować z punktu widzenia człowieka dojrzałego i odnaleźć w nich sensy, których wówczas, kiedy był chłopcem, nie mógł rozpoznać, ale które, choć nieuświadamiane, formowały przez lata jego psychikę. Kategorie kontynuacji i zeiwania nie mają tutaj zastosowania. Nie można uwolnić się od własnej przeszłości, od tego, co nas ukształtowało, ale można własną przeszłość przepracować, zastanowić się nad tym, co z przeszłości, dlaczego i w jaki sposób ciąży nad naszą teraźniejszością i w jak sposób kształtuje naszą przyszłość. Tego, co się wydarzyło, nie można zmienić, ale można tam odnaleźć ukryte przed naszą świadomością sensy; można przepracować przeszłość, by wytyczyć nową trajektorię naszego losu.

Leiris zajmuje się w Wieku męskim czymś, co moglibyśmy nazw'ać archeologią dzieciństwa. Postmodernizm jest również swoistą archeologią - archeologią modernizmu, ujawniającą sensy, których modernistyczny umysł, zapatrzony we własny projekt reformowania św^riata, nie mógł lub nie chciał dostrzec. Postmodernizm jest refleksyjnym namysłem nad niedawną przeszłością, odsłaniającym nieuświadamiane motywacje nowoczesnego myślenia, jest to perspektywa poznawcza ufundowana na poczuciu bycia „pó”, perspektywa pozwalająca myśleć o nowoczesności jak o pewnej zamkniętej już lub odchodzącej właśnie w przeszłość całości, od której coś nas oddziela, która staje się wobec nas czymś zewnętrznym w tym przynajmniej sensie, że już się z nią nie utożsamiamy. Z tej nowej perspektywy możemy przemyśleć lub też - jak powiada Jean-Franęois Lyotard, sit gając do słownika psychoanalizy - przepracować (durchańmten) przeszłość. Postmodernizm jest więc modernizmem wkra-cząjąo:m_ w. wiek dojrzały i z tej nowej perspektywy spoglądającym na własną przeszłość {niecierpliwą młodość), aby ją przepracować; jest sporem o interpretację nowoczesności.

W dotychczasowej dyskusji nad postmodernizmem, która rozpoczęła się na terenie literatur)-' i architektury, ale szybko objęła swym zasięgiem inne dziedziny kultury, jak również społeczno-polityczne i cywilizacyjne przemiany, wypracowano dwie teoretyczne perspektywy nakreślające ponowoczesną sytuację. Pierwszą z tych perspektyw', nawiązującą do idei „wielkiego powrotu”, można nazwać postmodernizmem neokonserwatywnym; drugą natomiast - postmodernizmem poststruktur ałistycznym lub też postmodernizmem de-konstrukcji i rozproszenia-. Nieodłącznym elementem obu perspektyw jest ocena modernizmu, który w obu przypadkach wyznacza zasadniczy punkt odniesienia’.

Postmodernizm neokonserwatywny

Najbardziej reprezentatywnym rzecznikiem postmodernistycznego neokonserwatyzmu jest amerykański socjolog Daniel Bell⁴.

Bell opisuje ostatnie dwieście lat euro-amerykańskiej cywilizacji jako wielki proces racjonalizacji, sekularyzacji i desakralizacji. le trzy procesy, kierujące odpowiednio sferą techniczno-ekonomiczną (racjonalizacja), sferą polityczną (sekularyzacja) oraz sferą kultury (desakralizacja), w zajemnie się wspierały i uzupełniały. tworząc tzw. syndrom modernistyczny. Ponieważ każda ze sfer rządziła się własną logiką i miała własny rytm zmian, modernistyczny impuls przybierał w każdej z nich specyficzny, odmienny wyraz, a także rozwi-