skanuj0017

a zarazem jest przez nią kształtowany; za jej pomocą wyraża swoje potrzeby, emocje i wrażenia, spożytkowuje ją organizując sobie życie. Można powiedzieć za Leo Simmonsem [zob. Talayesva 1964; 19-26], że człowiek tworzy kulturę, jest jej nosicielem i odbiorcą, a także manipuluje kulturą jako pewnym narzędziem w życiu zbiorowym.    -----J

Kultura jest zjawiskiem ponadjednostkowym (społecznym). Kul- j tura związana jest przede wszystkim z człowiekiem jako istotą j prowadzącą społeczny tryb życia. Wprawdzie kształtuje indywidual- j ne życie ludzi, a poszczególne jednostki mogą wnosić do jej i skarbnicy poważny wkład, ale istnieje tylko dzięki życiu zbiorowo- : ści. W ramach zbiorowości jest przekazywana w przestrzeni : i w czasie, to znaczy ulega dyfuzji, może też być kumulowana na i drodze gromadzenia doświadczeń w procesie przekazu pokoleriio- ^! wego. Kultura jest sposobem organizacji życia zbiorowego, choć ; zarazem organizuje życie jednostki w zbiorowości oraz tworzy jej j pfofil psychiczny. Konkretne definicje mogą kłaść nacisk albo na : jednostkowy, albo na społeczny aspekt kultury, ale jej istnienie bez i istnienia zbiorowości ludzkiej nie byłoby możliwe. Zapleczem , kultury mogą być oczywiście zbiorowości zarówno bardzo niewielkie, jak i bardzo duże.

Kultura jest regularna. W charakterystyce nie budzących za- : strzeżeń cech definicyjnych kultury kładzie się nacisk na ich ; regularność, częstotliwość czy, inaczej, powtarzalność. Tak więc do kultury zaliczamy zjawiska rozgrywające się w zbiorowości (zachowania, przeżycia oraz ich materialne i niematerialne efekty), i które odznaczają się powtarzalnością i które w związku z tym ; można ujmować w prawa. Ze stwierdzeniem tym wiąże się problem ; stopnia rozpowszechnienia lub regularności zjawisk kulturowych w zbiorowościach ludzkich. Jak dalece rozpowszechnione musi być przekonanie, pogląd, zachowanie, odczucie, aby można je było uznać za przejaw kultury? Niektórzy badacze traktują tę cechę bardzo rygorystycznie (na przykład Stefan Czarnowski [zob. 1956bJ) i żądają powszechności lub przynajmniej związku danego zjawiska z większością zbiorowości o szerokim zasięgu, by zaklasyfikować je jako przejaw kultury. Dla innych uczonych nawet sporadyczne pojawienie się danego zachowania, przekonania itd. powtarzającego się z mniejszą lub większą regularnością w określonych sytuacjach jest warunkiem wystarczającym do takiego zaliczenia. Regularność zachowania lub reakcji nie musi bowiem być jednoznaczna z częstością ich występowania. Znakomitego przykładu dostarczył Philip Bagby [zob. 1985], mówiąc o wzorze koronacji jako zjawisku kulturowym. Koronacja z natury rzeczy zdarza się rzadko. Również z natury rzeczy tylko niektóre jednostki biorą w niej aktywny udział, a tylko jedna jest w danym momencie koronowana. Część zbiorowości ma tylko niejasne wyobrażenie

0    tym, czym jest koronacja; w każdym razie większość społeczeństwa w niej nie uczestniczy. A jednak nie mamy wątpliwości, że koronacja to element kultury. Wzór ten istnieje bowiem w świadomości przeważającej części zbiorowości, jest dla niej sensowny

1    zrozumiały. Powtarzalność wzoru polega na trwałości jego znaczenia w umysłach członków społeczeństwa.

Uczestnictwo poszczególnych jednostek, a częściej kategorii jednostek, w kulturze jest różne. Mogą znać, przeżywać i stosować w praktyce niektóre zasady, reguły i wzory, ale także mogą o ich istnieniu tylko mniej lub bardziej dokładnie wiedzieć. Elementami danej kultury są wobec tego różne fakty, których konkretne jednostki nie znają w szczegółach; przedmioty, z których nie korzystają, zachowania, których nie przejawiają; wystarczy niejasna nawet świadomość istnienia lub mniej czy bardziej regularne stosowanie się do pewnych norm, by zaliczyć je do sfery kultury.

Jeśli chodzi o regularność w sensie zasięgu, mamy całkowitą jasność, że istnieje bardzo niewiele takich elementów kultury, które byłyby udziałem absolutnie wszystkich uczestników zbiorowości, nawet jeśli ograniczymy się do dorosłych, psychicznie zdrowych jej członków. Każdą zbiorowość, nawet najprostszą, cechuje pewne zróżnicowanie kulturowe, choćby związane z istnieniem płci, kategorii wieku, pozycji społecznych. Ponadto w każdej zbiorowości istnieje pewne zróżnicowanie wynikające z odmienności indywidualnych temperamentów, osobowości, doświadczeń i losów. Inną przyczyną zróżnicowania zachowań, postaw, przeżyć indywidualnych jest to, że bodźce, na które są one reakcją, nigdy nie są identyczne. Badacza kultury interesują przede wszystkim pewne normy, zarówno uświadomione, jak i realizowane nieświadomie,

61