scan0050

604 Alfred Rerglnald Radcliffe-Brown

siostry ojca. Natomiast nie doprowadza nas to do końca, ale do początku naszego badania. Całkiem iatwo można wymyślać hipotezy. Ważniejsza i trudniejsza praca pojawia się w momencie ich weryfikacji. Niemożliwym dla mnie byłoby - w tym krótkim czasie, który posiadam - podjąć próbę weryfikacji hipotezy, którą wam przedstawiłem. Jedyne, co mogę zrobić, to wskazać pewne drogi, które - jak sądzę - dostarczą weryfikacji.

Pierwszą i najbardziej oczywistą sprawą jest szczegółowe badanie zachowania syna siostry i brata matki wobec siebie w społeczeństwach matriarchal-nych. Niestety, nic mamy prawie żadnych informacji z terenów Afryki i bardzo mato z innych części świata. Co więcej, istnieją pewne fałszywe koncepcje, związane z rozróżnianiem społeczeństw na patriarchalne i matriarchałne, które musimy odrzucić, nim pójdziemy dalej.

We wszystkich społeczeństwach prymitywnych bądź zaawansowanych pokrewieństwo jest z konieczności bilateralne. Jednostka jest spokrewniona z pewnymi osobami przez swego ojca, a z innymi poprzez matkę, a system pokrewieństwa społeczności tworzy zasady, które decydują o charakterze jego relacji z krewnymi ze strony ojca i ze strony matki. Ale społeczeństwo ma skłonność do dzielenia się na segmenty (grupy lokalne, lineaże¹, klany itd.) i gdy zasada dzdedziczenia jest przyjęta - jak zwykle ma to miejsce - jako sposób na określenie członkostwa w segmencie, to wówczas konieczny jest wybór pomiędzy matrylinearnym a patrylinearnym pochodzeniem. Gdy społeczeństwo dzieli się na grupy, w których obowiązuje zasada, że dzieci należą do grupy ojca, to mamy do czynienia z pochodzeniem patrylinearnym, a gdy dzieci zawsze należą do grupy matki, to pochodzenie jest ma try linearne.

Niestety, występuje dość luźne użycie terminów matriarchalny i patriar-chalny i z tego powodu wielu antropologów rezygnuje z nich. Jeśli mamy ich używać w ogóle, to musimy je najpierw dokładnie zdefiniować. Społeczeństwo można nazwać patriarchalnym, gdy pochodzenie jest patrylinearne (to jest, dzieci należą do grupy ojca), małżeństwo jest patrylokalne (to jest, żona przeprowadza się do grupy lokalnej męża), dziedziczenie (majątku) i sukcesja (pozycji) są w linii męskiej i rodzina jest patripotcstalna (to jest, władza nad członkami rodziny leży w rękach ojca bądź jego krewnych). Z drugiej strony społeczeństwo można nazwać matriarchalnym, gdy pochodzenie, dziedziczenie i sukcesja są w linii żeńskiej, małżeństwo jest matiyłokalne (mąż przeprowadza się do domu żony) i gdy władza nad dziećmi sprawowana jest przez krewnych matki.

Jeśli przyjmiemy te definicje tych przeciwstawnych terminów, to natychmiast widać, że otrzymujemy wysoką liczbę społeczeństw pierwotnych, które nie są ani matriarchałne, ani patriarchalne, choć niektóre mogą okazywać skłonność w jedną lub drugą stronę. A więc jeśli badamy plemiona wschodniej

Australii, o których mówi się czasami, że są matriarchałne, to okazuje się, że małżeństwo jest patrylokalne, więc członkostwo w grupie lokalnej dziedziczy się w linii męskiej i władza nad dziećmi leży przede wszystkim w rękach ojca i jego braci, majątek (to, co mają) jest przede wszystkim dziedziczony w linii męskiej, a skoro pozycja nie jest uznawana, to nie ma problemu sukcesji. Jedyną instytucją matrylinearną jest pochodzenie grupy totemicznej, które jest poprzez matkę, więc plemiona te dalekie są od bycia matriarchalnymi, mają tendencje raczej patriarchalne. Pokrewieństwo jest u nich zupełnie bilateralne, lecz w większości wypadków pokrewieństwo w linii ojca jest ważniejsze od pokrewieństwa w linii matki. Istnieją na przykład dowody, że obowiązek odwetu za śmierć spada na krewnych raczej w linii męskiej, niż na tych z linii żeńskiej.

Znajdujemy interesujący przykład bilaterałizmu - o ile można to tak nazwać - w Afryce Południowej w plemieniu OvaHerero. Fakty nie są całkiem pewne, ale wydaje się, że to plemię jest podzielone na dwa zespoły segmentów, które krzyżują się. Dla jednego z zespołów ([omaanda) pochodzenie jest matrylinear-ne, podczas gdy dla drugiego (o tuz o) jest patrylinearne. Dziecko należy do eanda swojej matki i dziedziczy bydło od braci matki, aie należy do oruzo swego ojca i dziedziczy duchy jego przodków. Wydaje się, że władza nad dziećmi jest w rękach ojca i jego braci i sióstr,

Mam nadzieję, że teraz jest jasne, iż rozróżnianie społeczeństw na patriarchalne i matriarchałne nie jest absolutne, lecz względne. Nawet w najbardziej patriarchalnym społeczeństwie w jakimś stopniu ujawnia się ważność społeczna związana z pokrewieństwem przez matkę, podobnie w najbardziej matriarchal-nym społeczeństwie ojciec i jego krewni mają jakieś znaczenie w życiu jednostki.

Na potu dniowym wschodzie Afryki znajdujemy grupę plemion, w których obecna jest silna tendencja w stronę patriarchatu - do takiego stopnia, że usprawiedliwione jest nazwanie ich patriarchalnym i. Pochodzenie grupy społecznej, dziedziczenie majątku i sukcesja przywództwa są w linii męskiej, małżeństwo jest patrylokalne, a władza w rodzinie jest silnie patrypotcstalna. Na północy Afryki, w Kenii i w krajach sąsiedzkich istnieje inna grupa wyraźnie patriar-chalnych ludów - niektóre z nich mówią językiem Bantu, a inni są nilotyczni lub hamityczni. Pomiędzy tymi dwoma patriarchaluymi regionami występuje pasmo ludów przebiegające przez całą Afrykę, od wschodu do zachodu, na wysokości Nyasalandu i północnej Rodezji, w których obecna jest tendencja do instytucji matriarchalnych. Pochodzenie grupy społecznej, dziedziczenie majątku i sukcesja przywództwa są w linii żeńskiej. W niektórych plemionach małżeństwo wydaje się matrylokalne, to jest tymczasowo, jeśli nie na stałe, mężczyzna po ślubie musi mieszkać z krewnymi żony.

To właśnie o tych ludach i ich zwyczajach potrzebujemy pilnie informacji, jeśli mamy zrozumieć sprawy, które są przedmiotem tego referatu. Znajdujemy względnie pełny opis jednego z plemion tego regionu w pracy Smitha i Dałea (The Ila-speaking People of Northern Rhodesia, 1920). Niestety, w odniesieniu do tych kwestii, o których mówię teraz, informacja jest nikła i z pewnością bardzo niepełna. Istnieją dwa punkty, które chciałbym uwypuklić. Pierwszy

1

[Jest to zawsze unilinearna grupa krewnych, której członkowie mogą wykazać swój związek genealogiczny zc wspólnym przodkiem, żyjącym jakieś 5-6 pokoleń wstecz; na strukturę lineażu składają się więc zmarli przodkowie „ego”]-