wor 93

Gdańsk stanie się niesamowitym podręcznikiem historii, gdzie żywa, bo niezakamuflowana historia będzie spierać się z dzisiejszym życiem codziennym. Przez takie twórcze rozumienie lokalnego podłoża historycznego można nawet jeszcze bardziej obudzić żywotność tej niesamowitej mieszanki społecznej i historycznej, która się tu wytworzy, tej niebywałej i ciągle obecnej irytacji wynikającej z prób połatania podziurawionego miasta, zakuwania na nowo przerwanego łańcucha. Więc gdański rok 1945 to więcej niż zniszczenie, niż „odpominanie” — gdański rok 1945 to do dziś wielka szansa.

56

Trzy mity

Historie miast, regionów, narodów, grup, a nawet samych jednostek są konstruowane ciągle na nowo w zależności od miejsca i czasu. Powyższe stwierdzenie może brzmieć banalnie u schyłku postmoderny, aczkolwiek w odniesieniu do Gdańska i do narracji historycznych na temat jego przeszłości dekonstrukcja dominujących wzorów interpretacyjnych nadal ma w sobie coś z prowokacji. Miasto, którego dzieje od połowy XIX wieku w wysokim stopniu służyły nadawaniu sensu aktualnej teraźniejszości, do dzisiaj nie może się uwolnić od interpretacji narodowych lub ponadnarodowych swojej przeszłości. Podejmuję więc analizę trzech najważniejszych dyskursów o tożsamości nowożytnego Gdańska, aby zbadać ich historyczne podstawy i postawić pytanie, w jaki sposób „konstruktorzy tożsamości” wykorzystywali historię, by sprostać mitom o niemieckości, polskości tudzież wielokulturowości Gdańska.

I Niemieckosć

Było sobie kiedyś — rozpoczyna się opowieść historyczna o niemieckości Gdańska — było sobie kiedyś miasto nad bursztynową plażą, a „w nim niemiecki duch/Trwa pełen siły, dzielny, tęgi zuch” (słowa Paula Enderlinga do hymnu Wolnego Miasta)²⁸. Odkąd niemieccy kupcy zaczęli osiedlać się nad ujściem Wisły, rozkwitła wspólnota, wkrótce podniesiona do rangi miasta. Pod koniec średniowiecza, pod panowaniem Zakonu Krzyżackiego, miasto będąc członkiem I lanzy, stało się bogate i silne, tak silne, że

28 Cyt. według tłumaczenia Izabeli Sellmer, cyt. według: Peter Ołiver Loew, Gdańsk literacki, op. cit., s. 64.

57