48 Rehabilitacja kardiologiczna
4. Ćwiczenia specjalne.
Według Weissa zalicza się do nich:
— naukę chodzenia,
— naukę pokonywania przeszkód spotykanych w życiu codziennym.
5. Ćwiczenia izometryczne.
Krótkotrwałe napięcia określonych grup mięśniowych.
G. Ćwiczenia relaksacyjne.
Powodujące rozluźnienie mięśni.
7. Ćwiczenia sportowe.
Różne rodzaje sportów dostosowane do możliwości chorego, np.: koszykówka na wózkach, podnoszenie ciężarów przez paraplegików, łucznictwo dla dzieci ze skoliozami.
Z przedstawionych rodzajów ćwiczeń szczególne znaczenie w szpitalnej rehabilitacji fizycznej u chorych ze świeżym zawałem serca mają ćwiczenia czynne — kształtujące. Do podgrupy tych ćwiczeń zaliczamy:
— ćwiczenia oddechowe,
— ćwiczenia oddechowe pogłębione,
— ćwiczenia dynamiczne małych grup mięśniowych,
— ćwiczenia dynamiczne kończyn dolnych i górnych,
— ćwiczenia dynamiczne koordynacyjne,
— lekkie ćwiczenia oporowe w pozycji leżącej.
Spośród nich układany jest głównie program zestawu ćwiczeń, a uzupełniają jc ćwiczenia izometryczne i rozluźniające. Stosowane ćwiczenia izometryczne są sekundowe, a choremu zwracamy uwagę, aby nie wykonywał ich przy zatrzymaniu oddechu, ale przy wydechu.
Natężenie stosowanych ćwiczeń jest niewielkie, a tempo ich prowadzenia wolne lub umiarkowane. Ćwiczenia dynamiczne należy przeplatać ćwiczeniami oddechowymi i rozluźniającymi. W trakcie opracowywania osnowy ćwiczebnej należy zwrócić szczególną uwagę na stopniowanie wysiłku. Początkowe ćwiczenia w każdej lekcji, to proste ruchy wykonywane w wolnym tempie w celu wdrożenia układu krążenia i oddychania do pracy.
Następnie przechodzimy do bardziej obciążających ćwiczeń dynamicznych i krótkich izometrycznych, aby w końcu zajęć — w części uspokajającej — wrócić znów do lekkich ćwiczeń rozluźniających i oddechowych. Natężenie lekcji powinno systematycznie rosnąć, aby w 3/4 okresu trwania osiągnąć punkt szczytowy i następnie opaść do pozycji wyjściowej. Przedstawia to rycina 1.
Ścisłe utrzymanie i określenie wzrostu krzywej natężenia ćwiczeń jest w praktyce bardzo trudne, ponieważ sposoby określania zużycia wydatku energetycznego w trakcie wykonywanej pracy są skomplikowane i wymagają odpowiedniej aparatury. Doświadczony magister wychowania fizycznego, mający za sobą dodatkowe przeszkolenie w rehabilitacji chorych ze świeżym zawełem, obserwując chorego w trakcie ćwiczeń, ocenia jego możliwości, a będąc w sta-
Kinezyterapia chorych ze świeżym zawałem serca
49
łym kontakcie z lekarzem i badając zachowanie się ciśnienia i tętna pacjenta, powinien właściwie dobrać zakres, tempo i natężenie ćwiczeń w zależności od stanu chorego.
Należy podkreślić, że nie stosuje się w usprawnianiu fizycznym długotrwałych ćwiczeń statycznych, które w trakcie ich trwania poprzez napięcie mięśni uciskają naczynia krwionośne, utrudniają krążenie krwi i chłonki oraz
Ryc. 1. Wzrost natężenia ćwiczeń fizycznych w’ jednostce lekcyjnej w rehabilitacji leczniczej.
Oś AB — natężenie ćwiczeń Oś AC — jednostka czasu
przez wstrzymanie oddechu wywołują odruch Valsalvy. Unika się również głębokich skłonów w płaszczyźnie strzałkowej, jak również znaczniejszych przyspieszeń tempa ćwiczeń.
Czas prowadzonych ćwiczeń jest uzależniony od okresu postępowania kine-zyterapeutycznego w' ramach ustalonego programu rehabilitacji i waha się w' granicach od 6 do 25 minut. Ćwiczenia powtarza się dwukrotnie w ciągu dnia, a pewne wybrane ćwiczenia, szczególnie z grupy ćwiczeń oddechowych zaleca się do parokrotnego samodzielnego wykonania przez chorego w ciągu dnia.
Przedstawiany program rehabilitacji fizycznej chorych ze świeżym zawałem serca oparty jest na dziesięcioletnim doświadczeniu IV Kliniki Chorób Wewnętrznych i Instytutu Kardiologii Akademii Medycznej w Warszawie. Program ten w miarę nabywania doświadczenia był nowelizowany. Przy wprowadzaniu nowych etapów rehabilitacji, jak również modelów rehabilitacji (np. model A — skróconej rehabilitacji szpitalnej i model B — przeciętnej rehabilitacji szpitalnej) wykorzystuje się elementy zawarte w poprzednich programach. Ze względów metodycznych jest to tym bardziej wnżne i wskazane, że personel kinezyterapeutyczny nabyte doświadczenie może wykorzystać przy realizacji nowego modelu lub stosowaniu ćwiczeń na innym etapie.
Jak już podano w innych rozdziałach, rehabilitację fizyczną dzielimy na szpitalną i poszpitalną. Ogólny plan szpitalnej rehabilitacji fizycznej oparty
0 naturalny bodziec jakim jest ruch, podzielony jest na cztery okresy:
I — okres wstępny,
II — rehabilitacja fizyczna w pozycji leżącej,
III — rehabilitacja w' pozycji siedzącej,
IV — pełne uruchomienie.
Dążymy, aby zespół rehabilitujący miał jak najwcześniejszy kontakt z chorym, jednak czas rozpoczęcia ćwiczeń i natężenie są ściśle indywidualizowane
1 zależą wyłącznie od stanu chorego. Często jest to 3—4 dzień pobytu w szpitalu, po ustąpieniu ostrych objaw-ów choroby (wrstrząs, zaburzenie rytmu, ból) przy zachowanej (przynajmniej względnej) wydolności wieńcowej i krążenia.
Ćwiczenia okresu I — w-stępnego — trwają kilka dni i mają na celu zapoznanie się z reakcją chorego na proste ćwiczenia oddechowe i dynamiczne małych grup mięśniowych.
4 Rehabilitacja kardiologiczna