0000033 3

54 Neurofizjologia kliniczna

ronów zlokalizowane w pniu mózgu i w rogach bocznych istoty szarej trzech krzyżowych odcinków rdzenia kręgowego (S2, S3, S4). Włókna przywspółczulne wchodzą w skład czterech nerwów czaszkowych (III - okoruchowy, VII - twarzowy, IX - językowo-gardłowy, X - błędny) i nerwów rdzeniowych trzech wymię*, nionych odcinków krzyżowych (nerwy trzewne miedniczne). Najważniejszym nerwem przywspółczulnym jest nerw błędny, zaopatrujący narządy klatki pier-j siowej i jamy brzusznej (z wyjątkiem obwodowego odcinka okrężnicy, pęcherza moczowego i macicy).

5.8. Funkcje kontrolne nerwowo-humoralne

Przyjęte dawniej pojęcie „układ autonomiczny”, czyli samorządzący się, nie jest w pełni uzasadnione. Można bowiem w pewnym stopniu wpływać dowolnie na czyn] nośc narządów wewnętrznych, np. serca. Stanowi to podstawę tzw. treningu auto* gennego J. Schultza, będącego programem ćwiczeń wzbogaconych niektórymi elementami systemu jogi. Funkcje wegetatywne są kontrolowane przez mózg, który wysyła impulsy bioelektryczne przewodzone do tkanek efektorowych narządów! trzewnych. Szybkość przewodzenia tych impulsów jest wolniejsza niż w układzie somatycznym. Włóknami przedzwojowymi części współczulnej są w prawie 70% włókna mające cienką osłonkę mielinową i przewodzące z szybkością 3-15 m/s. Okołd 30% włókien to cieńsze włókna bezmielinowe (włókna C), przewodzące wolniej (ryc. 30). Jedne i drugie włókna przedzwojowe uwalniają acetylocholinę (Ach) działającą na receptory cholinergiczne w neuronach pozazwojowych. Włókna pozazwoe jowe neuronów przywspółczulnych są bezosłonkowe (włókna C), ich zakończenia zaś zawierają acetylocholinę oraz m.in. enkefaliny czy substancję P.

Podstawą funkcji układu autonomicznego są odruchy: trzewnotrzewnei trzewno-somatyczne, somatyczno-trzewne. Łuki tych odruchów składają się także z receptora, drogi dośrodkowej, ośrodka, drogi odśrodkowej i efektora. Odru-J chy są wywoływane pobudzeniem interoreceptorów (baroreceptory, chemore- ’ ceptory) mieszczących się w błonie śluzowej czy ścianie naczyń krwionośnych. 1 Układ autonomiczny jest odpowiedzialny za utrzymywanie homeostazy. Funkcję j tę pełni przez regulację: czynności serca i rozkładu krwi w poszczególnych ob-1 szarach ciała, temperatury ciała, funkcji gruczołów potowych, motoryki, wydzie-j lania, trawienia, i wchłaniania w obrębie przewodu pokarmowego oraz wydala- * nia końcowych produktów przemiany materii.

5.9. Neurosekrecje

Funkcją układu nerwowego autonomicznego jest także wydzielanie pewnych związków chemicznych. Działające miejscowo i bezpośrednio na inne neurony, są neurotransmiterami lub neuromodulatorami. Związki chemiczne, które dostają się do krwi, działają jako neurohormony wpływające na funkcje gruczołów wewnętrznego wydzielania wytwarzających hormony. Neurony są zatem ważnymi komórkami neurosekrecyjnymi; gruczoły wewnętrznego wydzielania znajdują się pod bezpośrednim wpływem układu nerwowego. Trawestując temat, można powiedzieć, że największym gruczołem wewnętrznego wydzielania jest sam mózg. Neurosekrecja jest znaczącą cechą tak istotnych funkcji układu nerwowego autonomicznego, jakimi są utrzymanie homeostazy ustroju oraz zdolność do reprodukcji. Komórki nerwowe neurosekrecyjne występują przeważnie w podwzgórzu. Poszczególne grupy komórkowe w podwzgórzu uwalniają różne neurohormony do krwi, która dociera do przedniego płata przysadki mózgowej. Większość z tych związków chemicznych powoduje uwalnianie specyficznych hormonów przysadki. Są to hormon stymulujący korę nadnerczy, pęcherzykowy hormon stymulujący, hormon luteinizujący i tarczycowy hormon stymulujący. Ponadto wydzielany jest czynnik hamujący uwalnianie hormonu luteinizującego. Informacje pochodzące od gruczołów wpływają na procesy myślowe na zasadzie biologicznego sprzężenia zwrotnego. Kiedy podczas porodu wzrosną nagle poziomy estrogenów we krwi, wiążą się one ze specyficznymi neuronami środkowej części podwzgórza, w konsekwencji zaś dalszych procesów biologicznych wyzwala się pełna seria zachowań macierzyńskich, w tym ruchowych. U zwierząt jest to np. lizanie i dotykanie potomka.

Układ nerwowy autonomiczny utrzymuje homeostazę ustroju człowieka przez kontrolowanie funkcji: oddychania, trawienia, krążenia, nerek oraz płciowych. Aczkolwiek nie jest to jeszcze w pełni zrozumiałe, na uwagę jednak zasługuje to, że niektóre mediatory układu autonomicznego działają nie tylko miejscowo na neurony sąsiadujące, lecz są uwalniane do krwiobiegu i przedostają się do płynu ze-wnątrzkomórkowego. Mogą one działać na dużych odległościach tak jak krążące we krwi hormony gruczołów wewnętrznego wydzielania.