0022 2

dogmatyzmu i uprzedzeń sformułowaną przez Rokeacha. Weźmiemy wówczas pod uwagę wyniki, jakie ludzie uzyskują na skali dogmatyzmu i sprawdzimy, czy są one powiązane z ich wynikami na skali rasizmu i seksizmu. W każdym z tych przypadków będziemy też kontrolować inne możliwe zmienne, które mogą wpłynąć na otrzymane przez nas wyniki. W pierwszym przypadku będą to dochody rodziców oraz czas zamieszkiwania dziecka w domu. W drugim przypadku poziom wykształcenia oraz inteligencja mogą być zmiennymi, które trzeba będzie kontrolować. W obu przypadkach — i we wszystkich badaniach korelacyjnych — nie możemy założyć, że związek między zmiennymi ma charakter przyczynowo-skutkowy.

Dzieje się tak, ponieważ badając korelacje, nie operujemy planem przyczynowo-skutkowym i trudno mówić w tym kontekście o zmiennej niezależnej i zależnej. Dwie zmienne mogą w ogóle nie być ze sobą powiązane. 1 tak, możemy prawdopodobnie stwierdzić dodatnią korelację pomiędzy stażem małżeńskim a wielkością sprzedaży płyt z muzyką pop. Mogło być tak, że obie te wielkości wzrosły w ostatnich dziesięciu latach. Trudno jednak założyć, że istnieje między nimi jakiś istotny związek wyjaśniany zmianami warunków ekonomicznych.

Planując badania korelacyjne (a także je opisując), trzeba starannie określić badane zmienne. Może też się zdarzyć, że jedną ze zmiennych uznamy za bardziej podstawową (przyczynową) dla analizowanego związku. Mówiąc swobodnie, możemy ją potraktować jako zmienną niezależną. Należy jednak pamiętać, że ani korelacja dodatnia, ani korelacja ujemna nie świadczy o istnieniu związku przyczynowo-skutkowego.

Można wskazać również inne plany badawcze, które nie pozwalają na badanie przyczyn zjawisk. Plany te nic odwołują się wprost do korelacji, ponieważ oparte są na analizie różnic. Przykładem takiego badania jest porównywanie grupy kobiet i mężczyzn ze względu na określone charakterystyki psychologiczne. Porównując np. wyniki kobiet i mężczyzn w teście sprawności manualnej, nie manipulujemy płcią jako zmienną, lecz stosujemy po prostu plan z grupami niezależnymi. Nie możemy też powiedzieć, że odmienna płeć wyjaśnia różnice w sprawności manualnej. Równic dobrze inne czynniki mogą mieć znaczenie, np. socjalizacja. Ponieważ nie możemy tu założyć bezpośredniego związku przyczynowo-skutkowego, taki plan również będziemy traktować jako nicprzyczynowy. Mimo tych uwag można jednak ten plan traktować jako jeden ze sposobów badania eksperymentalnego.

Metody nieeksperymentalne i badania obserwacyjne

Do metod nieeksperymentalnych zaliczamy obserwację, badania sondażowe oraz analizę przypadku. Studenci mogą być zainteresowani bliższym poznaniem jednej lub kilku takich metod ze względu na to, że różnią się one od eksperymentu.

Badania sondażowe

Badania te stosuje się wtedy, gdy nie można przeprowadzić bezpośredniej obserwacji. Znane badania sondażowe Kinseya dotyczące zachowań seksualnych czy badania Ncwsona i Newson nad wychowaniem dzieci to najbardziej znane przykłady tego typu badań. Staranny dobór próby oraz przeprowadzanie wywiadu czy stosowanie kwestionariuszy to podstawowe elementy tych badań. Badanie postaw za pomocą zaadaptowanych technik lub zupełnie nowych metod może być tematem wielu interesujących i stanowiących wyzwanie prac badawczych.

Analiza przypadku

Metoda ta cieszyła się szczególnym zainteresowaniem Freuda. Przygotowane przez niego pogłębione opisy funkcjonowania psychologicznego „człowieka wilka" są tu wyjątkowo dobrym przykładem. Prowadzona przez niego analiza, zakończona w 1915 roku, oparta była na analizie biografii, doświadczeń dzieciństwa i relacji interpersonalnych jednego człowieka. Celem tej analizy była próba wyjaśnienia przyczyn stanów maniakalno-depresyjnych dorosłego człowieka w terminach dziecięcych nerwic. W analizie przypadku zatem główny nacisk kładzie się na jednostkę. Jest to podejście idiograficznc — a więc jakościowy opis czynników indywidualnych wpływających na zachowanie. Koncentrujemy się tutaj na tym, co unikatowe w doświadczeniu jednej osoby.

Innym przykładem jest głośne badanie przypadku Sybil przeprowadzone przez Schreiber (1973). Opisuje ona możliwe przyczyny wielorakich osobowości młodej kobiety. I tym razem aktualne zachowanie i działania terapeutyczne analizowane są w terminach urazów z dzieciństwa.

Analiza przypadku nie jest łatwą techniką dla studentów. Jeżeli zostanie ona wybrana, to należy głęboko się zastanowić, jaką formę powinno mieć badanie i jakie dane należy rejestrować. Bez wyraźnego ukierunkowania analiza przypadku może w efekcie przynieść jedynie rozwlekły opis.

Obserwacja

Jest to ważna technika psychologiczna różniąca się zasadniczo od eksperymentu laboratoryjnego. Prace etologów, takich jak Lorenz i Tin-bergen. uwidoczniły wartość tej metody w badaniach nad zwierzętami. Festingcr (1956), który został członkiem sekty wierzącej, że zbliża się koniec świata, pokazał, jak pogłębione może być takie badanie. Jego teoria dysonansu poznawczego, która powstała częściowo w wyniku tego właśnie badania, wyjaśniała między innymi reakcje członków sekty na to, że nie nadszedł koniec świata.

Badanie Festingera można opisać jako obserwację uczestniczącą, ponieważ będąc członkiem sekty, stał się on ukrytym obserwatorem. Wiele badań obserwacyjnych może mieć charakter ukryty, tzn. że osoby