0052

Czasownik posiłkowy ha można stosować w odniesieniu do wszystkich czasowników. Natomiast czasownika vserc można używać tylko z czasownikami oznaczającymi ruch (zmianę miejsca), np. reise, gd, kjore, komrne lub oznaczającymi zmianę stanu, np. sowie. Mi. Trzeba jednak podkreślić, że równic/ z tymi czasownikami można używać czasownika posiłkowego ha. Wiąże się ln z pewną różnicą znaczeń między perfeklum i plusąuamperfektum, np. zdanie Egil er reisi hjem informuje słuchacza przede wszystkim o tym, że Egila nic ma, ponieważ wyjechał do domu. Zdanie Egil har reisi hjem akcentuje sam.| jazdę, czynność, i aż prosi się o informacje typu: 'czym?, jak?, z kim?*, np. Egil har reisi hjem med bót/sammen med Turid.

Kiedy używamy czasu przeszłego perfektum"!

Omawiając użycie czasu przeszłego prostego praeieritum podaliśmy regułę praeleritum używamy wtedy, gdy zdarzenie przeszłe jest umiejscowione w czasie, np.

Anna tar i Polen for to uker siden.

Czasu przeszłego perfektum używamy wtedy, gdy zdarzenie przeszłe nie jcsi umiejscowione w czasie, gdy zdanie nie zawiera żadnej informacji o faktycznym czasie danej sprawy, o której jest w nim mowa. Dodanie do niego okoliczni k i czasu odpowiadającego na pytanie: 'kiedy?* spowodowałoby automatycznie przejście do czasu praeleritum, np.

Jeg har vaert i Tyskland.

N&r? — Jeg tar der fjor.

Zdania w czasie perfektum mogą natomiast zawierać inne informacje czasowe, np. o tym, jak długo, jak często opisywane zdarzenie miało miejsce Jeg har mrt i Tyskland i fire uker.

Jeg har t«rt i Tyskland tre ganger.

Czasu perfektum nie należy traktować jako czasu przeszłego dokonanego i utożsamiać go z polskimi formami dokonanymi, np. 'napisałem, zrobiłem', przeciwstawianymi formom niedokonanym, np. 'pisałem, robiłem*. Takiej różnicy nie wyrażają czasy przeszłe praeleritum i perfektum. Aby ją wyrazić, trzeba sięgnąć po inne środki językowe, np. dodać przysłówek ferdig:

Jeg har skretet bretet ferdig.

Jeg skręt bretet ferdig i gir.

Czas przeszły perfektum używany jest bardzo często w języku norweskim w zdaniach, które wyrażają czynności nie zakończone, trwające nadal w momencie mówienia, np.

Jeg har bodd her i ire ar (og bor her fremdeles).

Arna har studert norsk lenge (og studerer det fremdeles).

Poza ww. funkcjami formy perfektum jako czasu przeszłego konstrukcja har/er + imiesłów czasu przeszłego używana jest dla wyrażenia zdarzeń przyszłych, zakończonych przed innymi zdarzeniami przyszłymi, np.

Nar jeg har spist, dud jeg pó kino. Jak zjem, pójdę do kina.

Ten wariant znaczeniowy będzie omawiany w lekcji 12.

Kiedy używamy czasu przeszłego plusąuamperfektumt

Czas przeszły płusquamperfektum używany jest dla wyrażenia czynności i zdarzeń przeszłych, które miały miejsce przed innymi czynnościami lub zdarzeniami przeszłymi. Jest to zatem czas „zaprzeszły”. Używa się go przede wszystkim w zdaniach złożonych, np.

Eller al vi hadde spist, gikk vi pó kino.

Da hun tar fjorten dr, hadde hun besleml seg for ó bli ber er.

Stosowany jest też w mowie zależnej, gdy czasownik wprowadzający mowę zależną występuje w czasie praeleritum, np.

Han sa at han hadde snakket med henne dagen for.

W mowie niezależnej zdanie w płusąuamperfektum brzmi:

Jeg snakket med henne dagen for.

Konstrukcja hadde/var+imiesłów czasu przeszłego używana jest również w innych funkcjach niż wyrażanie czasu przeszłego, np.

Hadde jeg hatt tid, hadde jeg gótt pó konserten tli fredag.

Gdybym wtedy miał czas, poszedłbym (był) na piątkowy koncert.

Jest to tryb warunkowy nierealny, który będzie omawiany w lekcji 14.

F. 0velser

1. Stil: Forteli om en typisk dag.

(Stil = wypracowanie domowe, które należy w formie pisemnej oddać nauczycielowi do poprawy i oceny.)

Forteli hva du gjor om morgenen, nńr du stńr opp, spiser frokost, vasker deg, pusser tennene osv. Forteli nńr du arbeider eller har timer, nśr du spiser lunsj, hva du li ker j\ gjore (eller hva du mfi gjore) om ettermiddagen og om kvelden. Forteli nśr du legger deg om kvelden, og hva du gjor for du leggcr deg osv.

131