0106

Systemy polityczne współczesnego świata

skiej (np. Chile, Kolumbii i może Brazylii) czy w Australii partie masowe przybrały charakter organizacji mających wyraźną tożsamość grupową, kontrolując segmenty elektoratu, do których przynależność determinowana jest miejscem wyborcy w socjoekonomicznej strukturze społeczeństwa. Dotyczy to przede wszystkim partii lewicowych i do pewnego stopnia wyznaniowych, które starały się stworzyć tzw. „wspólnoty solidarystyczne”. Procesy dekolonizacji w Azji oraz Afryce (lata 50. oraz 60.) stworzyły odmienny rodzaj partii masowej - organizacji, która starała posługiwać się tzw. apelem ogólnonarodowym, skierowanym do całego społeczeństwa. W krajach afrykańskich pierwsze partie masowe budowały swój apel polityczny na ideach nacjonalizmu. Ich liderom chodziło o stworzenie wyraźnej tożsamości narodowej w niepodległych państwach, które z reguły były tworami sztucznymi powołanymi do życia przez mocarstwa kolonialne. Te ostatnie, wyznaczając granice obszarów będących pod ich zarządem, z reguły nie kierowały się żadnymi przesłankami o charakterze historycznym ani nie uwzględniały tradycyjnych układów etniczno-plemien-nych. W efekcie w latach 60. na kontynencie afrykańskim pojawiły się niepodległe państwa o bardzo heterogenicznej strukturze etnicznej i właśnie dlatego zasadniczym elementem apelu partii masowych było hasło tworzenia „na nowo” państw narodowych. Liderzy tych partii idee nacjonalizmu uczynili zasadniczym motywem działania, gdyż zdawali sobie sprawę, że były one w sposób naturalny związane z an-tykolonializmem. Te „unifikacyjne” zapędy doprowadziły jednak bardzo szybko do centralizacji władzy w rękach jednej partii politycznej i likwidacji szczątkowych elementów układów pluralistycznych (zob. na ten temat w rozdziale V). Nastąpiło to np. w Kenii, Ghanie, Malawi czy Tanzanii. W krajach afrykańskich i azjatyckich partie masowe w fazie mobilizacji posługiwały się przede wszystkim retoryką narodową, rzadko wykorzystując konflikty o charakterze socjoekonomicznym (klasowym).

Po drugie, partie masowe wypełniały przede wszystkim funkcję mobilizacyjną, posługując się z reguły instrumentem kolektywnej tożsamości jako sposobem kształtowania polityki. Pojawiał się więc np. apel klasowy, etniczny, religijny czy ogólnonarodowy („historyczny”).

Po trzecie, partie masowe opierały się na formule masowego członkostwa zwłaszcza tam, gdzie argument „ilościowy” był jedynym rodzajem strategii, umożliwiającej zmianę dotychczasowych reguł gry politycznej. Tak było np. w krajach Europy Zachodniej. Masowe członkostwo stało się jednocześnie zasadniczym źródłem finansowania partii politycznej, które początkowo z zasady były pozbawione możliwości korzystania z zasobów państwa. W państwach Trzeciego Świata partie masowe mobilizowały społeczeństwo (naród) do stworzenia niepodległego państwa.

102