01109

150 [174-175]

5 tysięcy ludzi¹ - przewijało się rocznie ponad 1500 osób; trzecią część tej liczby stanowili chorzy, których wyprowadzano ze szpitala na cmentarz². Poza tym obliczeniem | pozostają oczywiście nędzarze, którym w szpitalu udzielono wsparcia czy nawet noclegu.

Z ułamkowych danych, jakimi dysponujemy dla mniejszych fundacji szpitalnych, niepodobna określić liczby miejsc czy łóżek, które były oddane do dyspozycji biednych. Niektóre z nich mają określoną liczbę pensjonariuszy - przytułek na ul. Saint-Hilaire przyjmuje 6 kobiet, a na ul. des Poitevins, ufundowany przez Jeana Mignona i Laurenta L’Enfanta - 25 kobiet³, przytułek Sainte-Avoie - 40 ubogich wdów, przytułek des Haudriettes - 12 kobiet⁴ etc. Jednakże tak leprozoria paryskie, jak większość szpitali-przytułków, nastawiając się na udzielenie schronienia możliwie jak największej liczbie potrzebujących, nie mają ściśle określonej liczby miejsc. Z pewną dozą prawdopodobieństwa możemy stwierdzić, że szpitale paryskie w XIV-XV w. liczyły 1000-1200 stałych miejsc (pomijając leprozoria) i drugie tyle dla pielgrzymów i różnych „povres passants”⁵.

Próbując odnieść tę populację szpitalną do struktury społecznej średniowiecznego Paryża, wypada powrócić do charakteru średniowiecznych szpitali. Wspominaliśmy więc, że szpitale są przeznaczone dla biednych, aby „pauperes Christi” znaleźli w nich schronienie⁶; we wszystkich aktach fundacyjnych szpitali odnajdujemy takie właśnie sformułowanie zadań szpitala⁷ i jego charakteru. Oczywiście w umysłowości średniowiecznej utożsamia się chorego i biedaka, choroba nadaje prawa do korzystania z miłosierdzia, a zatem określenie „biedak” może wyrażać właśnie tylko sam fakt choroby, nie zaś sytuację materialną. Ale w rzeczy samej odnosi się to także do sytuacji materialnej. Zgłoszenie się do Hótel-Dieu | czy innego szpitala jest już wyznaniem ubóstwa, równoznaczne jest bowiem z prośbą o jałmużnę. Gdy tylko warunki materialne na to pozwalały, leczono się w domu. Chorzy, którzy schronienia szukali w szpitalu, wywodzili się przeto z niższych, mniej zamożnych warstw społecznych — dla wielu z nich choroba była pierwszym czynnikiem pauperyzacji czy deklasacji, ale mógł to już być proces trwały. O stanie materialnym ludzi przebywających w paryskim Hótel-Dieu pewne pojęcie dać może wartość odzieży i depozytów pieniężnych, które po śmierci pacjenta przeszły na rzecz szpital⁸:

Rok	Liczba zmarłych	Wartość odzieży	Średnio na osobę	Depozyty pieniężne
1428	380	95 1.	5 s.	4 1. 3 s. 4 d.
1429	560	114 1. 18 s.	4 s.	15 1.
1430	640	74 1. 6 s.	2 s. 4 d.	51 1. 14 s. 8 d.
1443	421	45 1. 4 s.	2 s. 1 d.	—
1444	389	53 1. 6 s.	3 s.	—
1445	402	46 1. 5 s.	2 s. 2 d.	8 1. 5 s.
1446	300	64 1. 19 s.	4 s. 4 d.	18 s.

Za tymi danymi średnimi, jak za każdym obrazem globalnym, kryć się mogą skrajnie odmienne sytuacje - wystarczy jeden zamożny pacjent, aby cena pozostawionych przez niego ubrań podwyższyła znacznie średnie wyniki⁹; podobnie pamiętać też trzeba, że jeżeli wśród zmarłych byli rzeczywiście żebracy, to zapewne z ich ubrań niewiele mógł mieć szpital pożytku. Ale na podstawie tego zestawienia można w zasadzie stwierdzić, że chociaż zdarzali się wśród pacjentów paryskiego Hótel-Dieu ludzie stosunkowo zamożni¹⁰ (np. będący w Paryżu przejazdem), to jednak przeważają ludzie odziani biednie.

Paryski Hótel-Dieu, jak wspominaliśmy, w związku z istnieniem szeregu przytułków wyspecjalizowanych mógł zrezygnować z funkcji, jaką zapewne w pierwszym okresie dziejów pełnił, a mianowicie schroniska | dla przechodzących pielgrzymów; zgodne to jest zresztą z tendencją rozwojową we wszystkich większych ośrodkach miejskich późnego średniowiecza¹¹. Chociaż zatem funkcja schronienia

1

   Journal d’un bourgeois de Paris, s. 342, podaje taką liczbę dla 1438 r. Odrzucając bałamutne przekazy o liczbie 30 tys. zgonów rocznie w Hótel-Dieu, wskazać trzeba, że w czasie groźnej epidemii 1418 r. rachunki szpitala notują 5311 zgonów - Coyecąue, op. ci!., s. 118.

2

   Obliczenie to oparte jest na przesłankach dość kruchych, które wypada tu przedstawić. Otóż z rachunków szpitalnych (Arch. de PAssistance Publique, Hótel-Dieu, reg. 8-14), które zawierają zapisy wydatków na pogrzebanie ludzi zmarłych w szpitalu, czerpiemy dane o śmiertelności w Hótel-Dieu w latach normalnych, tj. bez epidemii. Dane te Coyecque, qp. cit., s. 119, n. 3, zestawia w sposób następujący: 1428 - 380, 1429 - 560, 1430 - 640, 1443 - 421, 1444 - 389, 1445 - 402, 1446 - 300, 1458 - 491, 1466 - 700, co daje średnio od 1 do 2 zgonów dziennie (ze szczytem w miesiącach wiosennych i jesiennych). Ponadto dysponujemy wiadomością z 1498 r., że w ciągu minionych ostatnich 14 lat opuściło szpital 17 tys. wyleczonych. Oświadcza to wprawdzie adwokat administracji szpitala, gdy staje przed Parlamentem sprawa nieporządków w Hótel-Dieu i planów reformy organizacji szpitala, można więc traktować to świadectwo z nieufnością. Jednakże adwokat dodaje, że prawdziwość tej liczby może potwierdzić imiennymi spisami - Coyecque, op. cii., s. 320 (Documents, N. XII): „depuis quatorze ans est sorty de lad. maison, par la bonne diligeance desd. religieux, XVII^m povres gueriz, qu’on baillera par nom et sumom”. Przyjmując to świadectwo otrzymujemy średnio 1200 „biednych chorych” opuszczających szpital w ciągu roku.

3

   Sauval, op. cit., t. II, s. 382.

4

   Mackay, op. cit., s. 73.

5

   Dla porównania: w Arras na początku XIV w. było 8 szpitali, 4 leprozoria i 11 przytułków. Leprozoria liczyły około 100 miejsc, szpitale ponad 300 miejsc, specjalne zaś przytułki dla kobiet miały 300 miejsc (obliczenia na podstawie: Abbe Proyart, Notice historique sur les etablissements de bienfaisance d'Arras, oraz J. Lestocquoy, Patriciens du Moyen Age: les dynasties bourgeoises d'Arras du XF au XV* siecle, Arras 1945, „Mem. de la Commission Departementale des Monuments Historiques du Pas-de-Calais”, t. V, s. 73).

6

^4y Du Breul, op. cit., s. 950.

7

W statucie paryskiego Hótel-Dieu (Le Grand, Statuts d'Hótels-Dieu..., s. 46) określa się szpital jako „infirmeria pauperum”, Cf. Coyecque, op. cit., s. 59.

8

   Obliczenia na podstawie rachunków Hótel-Dieu (Arch. de PAssistance pub!ique, Comptes de PHótel-Dieu, reg. 8-14), rubryka „chambre aux coultes”; do „depozytów pieniężnych” włączyłem także sumy zapisane testamentem przez chorych. Pomijam tu lata 1416-1418 jako lata epidemii (zapewne wówczas niektórych ubrań nie sprzedawano).

9

   Warto zauważyć, że w 1430 r., mimo że sumy pozostawione przez zmarłych pacjentów (ibidem, reg. 10, fol. 32 - 25 1. 8 s. 8 d. z depozytów oraz 26 1. 6 s. zapisanych testamentem) są wcale spore, to wartość odzieży jest stosunkowo niska.

10

   W rachunku z 1416 r. znajdujemy zapis, że w poprzednim roku znaleziono w sukni jednego ze zmarłych pacjentów zaszyte 80 szkudów, co stanowiło wcale pokaźną sumę (równało się to 72 liwrom paryskim) - ibidem, reg. 3, fol. 50v.

11

   Imbert, op. cit., s. 128.