0131

System partyjny - problemy teoretyczne

Po drugie, poziom relewancji partii małych może być determinowany przez dominujące w danym systemie politycznym modele tworzenia gabinetów oraz relacje między rządem a opozycją. Wspomnieliśmy już o tym, rozpatrując problem demokracji konsensualnych poprzez pryzmat tworzenia gabinetów mniejszościowych. Uzasadniona wydaje się być hipoteza, że demokracje większościowe (westminsterskie), silnie powiązane z tradycją stabilizowania systemów dwupartyjnych ewentualnie dwu-blokowych, sprzyjają na ogół marginalizacji partii małych (wyjątkiem może być -choć raczej dyskusyjnym - system australijski). Partie duże nie potrzebują wsparcia ugrupowań mniejszych w procesie tworzenia gabinetu, co eliminuje możliwość stosowania form szantażu politycznego przez te ostatnie. Rola opozycji ogranicza się jedynie do krytyki i upublicznienia niektórych debat, ale i w tym przypadku istnieje monopol partii dużej. W demokracjach konsensualnych, których ewolucji towarzyszy zjawisko wielopartyjności i fragmentaryzacji systemu partyjnego, z reguły dominuje model gabinetów koalicyjnych, co automatycznie stwarza większą szansę wpływu partii małych na politykę państwa. Jeżeli do tego dodamy istnienie konsensu programowego między partiami, to potencjał koalicyjny partii małych rośnie. Z racji funkcjonowania w tych demokracjach „otwartego” procesu decyzyjnego i proporcjonalnego w nim udziału wszystkich ustabilizowanych partii, relewancję zachowują nawet te partie małe, które pozostają w opozycji. Wspomnieliśmy wcześniej o mechanizmie rządów mniejszościowych, choć może nie tyle to zjawisko ma bezpośredni wpływ na wyznaczenie poziomu relewancji partii małych, co raczej tworzenie tzw. wielkich koalicji. Istota tego instrumentu polega na tym, że do gabinetów koalicyjnych zostają włączone wszystkie partie polityczne, które reprezentują strony dominujących w społeczeństwie konfliktów politycznych. Dotyczy to również partii małych, choć w tym przypadku ich relewancja wyznaczana jest również przez zmienną o charakterze społeczno-politycznym (np. pozycją grupy społecznej w konfiguracji konfliktów, którą partia reprezentuje). Niekiedy tradycją jest formowanie tzw. koalicji nadwyżkowych, a więc takich, których uczestnicy kontrolują zdecydowaną większość mandatów w parlamencie (znacznie przekraczającą poziom większości absolutnej). W tych warunkach potencjał koalicyjny partii małych rośnie, ale tylko tych, które zachowują umiarkowany dystans programowy wobec ugrupowań dużych, inicjujących proces przetargów politycznych. Warto jednak nadmienić, iż model koalicji nadwyżkowej nie musi być charakterystyczny dla demokracji konsensualnych (zob. na ten temat w rozdziale o partiach politycznych).

Po trzecie, rola partii małych może wzrosnąć wówczas, gdy system partyjny ulega zmianom, co najczęściej wiąże się z modyfikacją (rzadziej „rewolucyjnymi” zmianami)

127