0138

Systemy polityczne współczesnego świata

jednej partii (monopartyjność), w których rywalizacja polityczna, jeżeli była dopuszczana, nie toczyła się między partiami, lecz w ramach organizacyjnych jednej partii politycznej. Jak już wspomnieliśmy w rozdziale II, te systemy jednej partii kształtowały się na podstawie tzw. polityki faktów dokonanych, co oznaczało stopniowe eliminowanie i wchłanianie przez superpartię różnego rodzaju organizacji politycznych, bądź monopartyjność była gwarantowana de iure, np. w postaci zapisu konstytucyjnego wykluczającego aktywność innych partii politycznych. Co więcej, procesowi centralizacji władzy politycznej przez jedną partię towarzyszyło inne zjawisko, a mianowicie skupienie tej władzy w rękach jej lidera, który przejmował urząd prezydenta. Proces centralizacji i personalizacji władzy politycznej stał się tak powszechny, że na początku lat 70. tylko nieliczne kraje afrykańskie zdołały zachować systemy wielopartyjne, oparte na rudymentarnych formach powiązań rywalizacyjnych (np. Botswana czy Gambia).

W latach 90. rozpoczął się proces demokratyzacji krajów kontynentu afrykańskiego, ale wiele eksperymentów związanych z wprowadzaniem wielopartyjności albo się nie powiodło, albo przybrała charakter „fasadowych” rozwiązań, co należy łączyć m.in. z wciąż silną tendencją w polityce ku centralizacji i personalizacji władzy. Niejednokrotnie mamy do czynienia jedynie z formalnymi gwarancjami wielopartyjności w warunkach wykluczenia jakichkolwiek form rzeczywistej rywalizacji politycznej. Należy jednak zaznaczyć, że odpowiedzialnością za taki stan rzeczy należy niejednokrotnie obarczyć liderów partii opozycyjnych, którzy nie potrafią zaprezentować w wyborach spójnej alternatywy politycznej dla partii dominującej. W wielu jednak wypadkach partie rządzące i ich liderzy, piastujący funkcje publiczne, wykorzystują instrumenty manipulacji wyborczej, a nawet przemoc, zastraszenie czy skrytobójstwo.

W krajach afrykańskich, pomimo powszechnie deklarowanej wielopartyjności, dość charakterystyczny stał się mechanizm systemu partyjnego, oparty na występowaniu partii dominującej, która regularnie zdobywa przytłaczający odsetek głosów wyborczych i tworzy czysto jednopartyjny rząd. Opozycja z reguły jest sfragmentaryzowa-na, co niejednokrotnie ułatwia zadanie partii dominującej. Pojawienie się systemu partyjnego z partią dominującą - jako kwalifikacja mechanizmu rywalizacji międzypartyjnej - następuje wówczas, gdy ugrupowanie określane przez nas jako dominujące zdobywa ponad 50% miejsc w parlamencie, a dystans w stanie posiadania w legislatywie między nim i kolejnym przekracza 30%. O dominacji jednej z partii może świadczyć również wartość indeksu efektywnej liczby partii, kalkulowanego na podstawie formuły M. Laakso i R. Taagepera, zaprezentowanej w artykule Effecti-

134