Systemy polityczne współczesnego świata
Charakterystycznym elementem pierwszej fazy demokratyzacji systemów autorytarnych może być to, że niezadowolenie i rozczarowanie efektami, jakie niosą za sobą przemiany polityczne, wyraża się przede wszystkim w częstej alternacji władzy i chwiejności zachowań wyborczych. Tezę tę potwierdzają doświadczenia niektórych krajów postkomunistycznych, np. Polski, Litwy czy Węgier, w których każda z elekcji parlamentarnych przeprowadzonych wiatach 90. przynosiła zmianę ekipy rządzącej (wysoka chwiejność zachowań wyborczych cechuje nadto Bułgarię i Rumunię w drugiej połowie lat 90.). Sytuacja ta prowadzi do niestabilności struktury rywalizacji politycznej, wyrażającej się w częstych zmianach formuł organizacyjnych, w ramach których poszczególne siły polityczne przystępują do kolejnych wyborów. Atrakcyjność zyskuje niekiedy forma koalicji wyborczej, co skłania twórców systemów wyborczych do ustanawiania wyższych progów wyborczych (jak dzieje się to np. w Polsce czy w Czechach). Należy jednak podkreślić, że tego typu postanowienia proceduralne mają znacznie mniejsze znaczenie woówczas, gdy reżim polityczny przybiera formę prezydencjalizmu bądź semiprezydencjalizmu.
Zupełnie odmienne funkcje pełnią wybory w krajach autorytarnych. Na pewno mają one legitymować władzę rządzących przywódców i partii (ruchów) politycznych, pozwalają im bowiem powoływać się na mandat wynikający z woli narodu, niezależnie od sposobu, w jaki został on uzyskany. Na pewno mają umacniać ład autorytarny (stąd dążenie do uzyskania jak najwyższego poparcia i do ukrycia rozmiarów czynnej opozycji bądź bojkotu), choć może być to wzmocnienie krótkotrwałe. Na pewno wreszcie mają spełniać funkcję propagandową, skierowaną ku własnemu społeczeństwu i na zewnątrz, stając się - w zamierzeniu - argumentem na rzecz odrzucenia ocen o autorytarnym charakterze ładu politycznego. Zdaniem Kimmo Kuuseli, wybory w systemach komunistycznych pełniły cztery funkcje: legitymacji władzy partii komunistycznej, komunikacji między reżimem a obywatelami, mobilizacji politycznej oraz socjalizacji. Konieczność zrealizowania tych celów wyznacza istotną rolę zasadom prawa wyborczego (które mają podkreślać demokratyzm systemu) oraz procesowi rekrutacji politycznej do parlamentu, który zapewnić ma „kontrolowaną reprezentatywność" (wyznaczoną odgórnie proporcję udziału kobiet, młodzieży, mniejszości narodowych itp.). Żadnego znaczenia nie mają natomiast postanowienia proceduralne odnoszące się do sposobu wysuwania kandydatów, podziału na okręgi czy formuły wyborczej. Charakterystycznym elementem systemu wyborczego jest natomiast dopuszczenie takiej liczby kandydatów, ile jest miejsc w parlamencie, oraz stosowanie szczególnej selekcji, polegającej na wciąganiu na listy wyborcze osób gwarantujących lojalność wobec władzy. Jak już wspomniano,
212