120 121 2

dem niespokojnego snu. Nadmiar wrażeń i zbyt nI> lne podniety, a także błędy żywieniowe powodują niespokojny sen, mogą stać się przyczyną mimo* wolnego moczenia.

Ogólnie można powiedzieć, że w okresie przed* szkolnym, do ukończenia piątego roku życia, dziec*l ko jest niezrównoważone uczuciowo, nie potrafi panować nad zewnętrznymi objawami swych uczuć, nie umie hamować niepożądanych reakcji (słaby rozwój woli). W szóstym roku życia, w dobrych warunkach wychowawczych, życie uczuciowe powoli zaczyna stabilizować się, a w okresie szkolnym takie reakcje, jak gniew, strach, zazdrość są podporządkowane nakazom dorosłych i normom moralnym, które dziecko sobie przyswaja. Dlatego wymagania rodziców, aby dziecko w okresie przedszkolnym „panowało nad sobą”, są nierealne. Przyzwyczajajmy je do opanowywania silnych emocji, ale nie można stosować kar, jeśli mu się to nie udaje. Niesłusznie karane nauczy się ukrywania swoich przeżyć, 1 nauczy się obłudnych zapewnień, że kocha osobę, która budzi jego antypatię, bo wie, że tego od niego oczekuje otoczenie. Pogłębiający się wraz z wiekiem brak szczerości może uniemożliwić rodzicom wpływ na postępowanie swego syna lub córki.

U niektórych dzieci, zwłaszcza na przełomie wczesnego dzieciństwa i okresu przedszkolnego, może pojawić się upór. Przybiera on różne formy.

Ili najmłodszych (w okresie niemowlęctwa) prze-J«wia się w prężeniu ciała, krzyku, u starszych w okresie przedszkolnym odmawianiem wykonaniu polecenia: „Nie chcę”, „Nie pójdę”, „Nie zro-lilif”, „Nie sprzątnę” itp. Dziecko, które jeszcze nie jada posiłków samodzielnie, może odmówić )i'(lzenia zaciskając wargi, odwracając głowę, itodzice starają się przełamać upór namową, cza-wnmi obiecują, że jeśli na przykład zje zupę, otrzyma nową zabawkę, pójdzie na spacer, do-[ ntnnie ulubione słodycze. Nagradzane za podporządkowanie może powtarzać taką formę zacho-I wania. Jeśli natomiast obietnice nie są spełniane, dziecko przestaje ufać dorosłym i ich zapewnie-I niom.

Oprócz uporu może pojawić się przekora, czyli czynienie czegoś, co jest zabronione. W ten sposób dziecko może zaznaczać swoją samodzielność lub chęć dokuczenia opiekunom, którzy stosują surowe kary nawet za drobne przewinienia. Ten typ zachowania, jeśli się utrwali, może być trudny do naprawy. Podam tu przykład pięcioletniej dziewczynki, która w obecności opiekunki odmawiała sprzątania po sobie zabawek, nawet celowo je rozrzucała, aby zademonstrować swoją niechęć do niej. W obecności rodziców podporządkowywała się podobnym poleceniom i chętnie sprzątała po sobie.

121