1 (56)

112 Proza biograficzna

czny, traktujący m. in. o młodym Krasińskim i autorze Słownika języka polskiego, pt. Uczniowie pana Lindego (1966).

Nieznaną szerszemu ogółowi postać popularyzuje w swej książce pt. Pierścień z szafirem (1962) Włodzimierz Bart. Mowa w niej o XVI-wiecznym lekarzu, autorze Kroniki Polskiej, Macieju z Miechowa. Wątła akcja, brak elementów przygodowych, banalne i schematyczne sytuacje fabularne, idealne i rezonujące postaci oraz spora ilość drobiazgowych informacji o właści-wościach leczniczych cenionych w dobie renesansu ziół i XVI-wiecznej medycynie — oto cechy charakterystyczne utworu, w którym — zdaniem A. Jelicz¹ — nie udało się autorowi ukazać klimatu tych czasów, w jakich przyszło żyć bohaterowi.

O wiele ciekawiej namalował sylwetkę innego polskiego uczonego z doby renesansu w Portrecie z konwalią (1956) Jan Piasecki. Umiejętnie wplecione w bogaty materiał historyczny treści fikcyjne pozwoliły autorowi w sposób interesujący ukazać postać Kopernika (bo jemu właśnie utwór został poświęcony) i wnikliwie ocenić ogólnoludzki sens jego dzieła.

Spośród drobnych form biograficznych na uwagę zasługuje złożony z 10 opowieści tom prozy Edwarda Ligockiego pt. Gwiazdy nad Warmią (1956), poświęcony również M. Kopernikowi. Autor zawarł w nim wiele nieznanych epizodów z życia uczonego, ukazał warunki, w jakich powstawało epokowe dzieło wielkiego astronoma. Sporo uwagi poświęcił też otoczeniu Kopernika i jego przyjaciołom.

Losy i osiągnięcia mało znanych młodzieży uczonych spopularyzowali też: Jerzy Stobiński w powieści Profesor Jędrzej Śniadecki (1961) oraz Bolesław Mrówczyński w książce Błękitny trop (1961), poświęconej polskiemu geografowi i geologowi — Janowi Czerskiemu.

Po roku 1956 młodzi czytelnicy otrzymali również kilka zbiorów opowiadań z biografiami ludzi nauki.

^Blisko 60 opowiadań biograficznych zawiera książka A. Sosińskiej pt. Człowiek jest mocny (1967), która, jak wiele tego typu zestawów, prócz zalet posiada także liczne niedostatki. Antonina Jelicz² za podstawowe wady tomu uważa nagromadzenie tematów z różnych dyscyplin wiedzy, m. in. z fizyki, inżynierii, techniki, nadmierne przeciążanie tekstów szczegółami naukowo-technicznymi, skąpą beletryzację materiału faktograficznego, schematyczne ujęcia portretowanych postaci, brak inwencji literackiej. Do zalet natomiast zalicza duże wartości poznawcze opublikowanych w nim opowiadań, które — czytane pod kierunkiem nauczyciela i odpowiednio komentowane — mogą przynieść znaczny pożytek młodzieży zainteresowanej historią techniki.

Sylwetki odkrywców, wynalazców i uczonych prezentuje w zbiorowym tomie pt. Historie niezmyślone (1966) Gabriela Pauszer-Klonowska. Tom ten, przeznaczony w zasadzie dla czytelnika masowego, może też stanowić pożyteczną lekturę dla młodzieży. W dziesięciu opowiadaniach maluje pisarka portrety ludzi reprezentujących najrozmaitsze dziedziny wiedzy. Jest to niewątpliwie „[...] książka pożyteczna, niemniej pozostawiająca uczucie pewnego zawodu, jaki niesie zawsze powielanie schematów — stwierdza Antonina Jelicz. — Są to rzeczy pisane dziwnie beznamiętnie, wyprane z wszelkich emocji, pozbawione zupełnie nerwu dramatycznego, monotonne i jednakowe we wszystkich przypadkach — konstatuje dalej. — Brak tu jakiegoś zaangażowania osobistego autorki, próby nowego spojrzenia. Autorka poszła, niestety, po najbardziej udeptanych ścieżkach zarówno w wyborze tematów, jak i w formie podawczej. Znowu usłyszeliśmy (raz jeszcze) o pierwszym pacjencie Pasteura, o dziecięcych wynalazkach Stephensona i paryskiej facjatce Marii Skłodowskiej. Zrozumiałe, że tego rodzaju lektura wymaga eksponowania momentów o największej wymowie, ale właśnie dlatego, że te wydarzenia powtarzane były nieskończoną ilość razy, wydaje się absolutną koniecznością ukazywanie ich w odmiennym kształcie literackim, w sposób atrakcyjniejszy artystycznie, bardziej dynamiczny. Konieczna jest troska o uniknięcie sztampy, zbitek frazeologicznych, uproszczeń charakterologicznych. Pamiętamy jeszcze z dwudziestolecia międzywojenngo znakomite pierwowzory opowiadań tego typu, że wspomnę Małego Kopernika Parandowskie-go, czy Pasteura i Józia Kuncewiczowej. Autorzy nie starali się o zreferowanie całokształtu zagadnienia — wybrali jeden moment i ukazywali go w ponętnym kształcie artystycznym, pozwalającym na przeżycie emocjonalne odbiorcy, na swoiste wzruszenie i zainteresowanie, które prowokowało niekiedy do sięgnięcia do dalszych dzieł z tego zakresu. Dążąca do.informowania znacznie szerszego książka Pauszer-Klonowskiej chyba takiego zadania nie spełni.”³

Tom prozy biograficznej G. Fedorowskiego pt.. Pani z lampą (1963) zawiera 12 opowiadań, w których ukazane zostało m. in. życie i działalność F. Nightingale, R. Kocha, M. Pirogowa, F. Bantinga, A. Fleminga

8 — Literatura dla.dzieci

1

   A. Jelicz: Drogi i bezdroża. „Nowe Książki” 1962 nr 19, s. 1171.

2

   A. Jelicz: Historia, popularyzacja, beletrystyka. „Nowe Książki” 1967 nr 15, s. 923—924.

3

A. Jelicz: Biografie —powieść historyczna. „Nowe Książki” 1966 nr 13, s. 799.