201030Image0111

ZARYS CHEMII KOSMETYCZNEJ

Większość środków zapachowych pochodzenia naturalnego jest wyodrębniana z surowców roślinnych. W święcie roślin zidentyfikowano około 1700 substancji zapachowych, które z surowca są wyodrębniane głównie w postaci olejków eterycznych, żywic lub balsamów. Jednak nie wszystkie one mogą być stosowane w kosmetyce, ze względu na możliwość drażnienia skóry, wywoływanie odczynów alergicznych, małą stabilność chemiczną lub wysoki koszt pozyskiwania.

Za olejkowe uważa się takie gatunki roślin, które zawierają ponad 0,01 % olejku eterycznego . Wchodzące w skład olejków eterycznych związki są naturalnymi produktami metabolizmu roślinnego. Odznaczają się one lotnością i na ogół przyjemnym zapachem, choć mogą znacznie różnić się budową chemiczną.

Przyjmuje się, że skład olejków eterycznych, żywic i balsamów jest zbliżony. Olejki eteryczne w wyniku utleniania podlegają bowiem procesowi „żywiccnia" dając żywice, przy czym proces len jest stymulowany zranieniem rośliny, ale może być to również zjawisko naturalne. Balsamy są natomiast uważane za roztwory żywic w olejkach eterycznych.

Zastosowanie w kosmetyce znalazły również związki zapachowe jednorodne chemicznie, izolowane z olejków eterycznych (anetol, anizol, karwakrol, cyt rai, geraniol, karwon. jaśni on. mentol, Iimoncn, pinen, tymol, wanilina i in.j.

Znacznie rzadziej są natomiast stosowane czynniki zapachowe pochodzenia zwierzęcego, do których należą: ambra, piżmo, cybet i kastorcum. Ze względu na wysoką cenę, są one składnikami zapachowymi wyłącznie artykułów luksusowych.

Obecnie niektóre ze związków zapachowych pochodzenia naturalnego wytwarza się również metodą półsyntezy (m.in. mentol, tymol, wanilina, kumaryna, cytroncllol, bomcol, Jinalol, jonon) lub pełnej syntezy (oktanol, fenyioetanol, oktanal, gerania!, piperonal, aldehyd cynamonowy, estry kwasu benzoesowego i salicylowego, iron).

Grupę związków zapachowych pochodzenia naturalnego uzupełniają połączenia syntetyczne, nie znajdujące swoich odpowiedników w naturze, np. piżmo syntetyczne.

Poszczególne związki zapachowe służą przede wszystkim do przygotowywania syntetycznych olejków perfumeryjnych, naśladujących zapachem produkty pochodzenia naturalnego. lub też do wytwarzania kompozycji zapachowych o składzie i zapachu nie spotykanym w naturze. Właściwości wytwarzanych przemysłowo olejków perfumeryjnych są ustalane pod kątem zastosowania w określonym artykule. Uwzględnia się przy tym intensywność i nutę zapachową olejku perfumeryjnego, które muszą pozostawać w harmonii z przeznaczeniem artykułu, oraz ich przyczepność i trwałość. Na przykład, środki zapachowe dodawane do mydeł powinny odznaczać się dużą stabilnością w środowisku alkalicznym. Ponadto, dobierając skład kompozycji zapachowej dla określonego preparatu, dąży się, aby obecne tam związki zapachowe nie reagowały z innymi komponentami wyrobu oraz nie powodowały spłowienia białych składników preparatu. Jednocześnie środki zapachowe powinny również maskować ewentualny własny, przykry zapach innych składników artykułu oraz nie wywoływać objawów podrażnień skóry.

Wykorzystywane do celów kosmetycznych związki zapachowe są zwykle połączeniami pochodzenia roślinnego. Przy uwzględnieniu m.in. zawartego w ich strukturze osmoforu, można zaszeregować je do jednej z grup typowych dla klasyfikacji chemicznej połączeń organicznych:

-    węglowodory terpenowe.

-    alkohole,

-    aldehydy.

> Ketony,

_ estry i laktony,

_ fenole i ich etery.

Znacznie skromniej są natomiast reprezentowane substancje zapachowe pochodzenia zwierzęcego oraz syntetyczne o budowie nic występującej w naturze.

Węglowodory terpenowe

Związki terpenowe wywodzą się z węglowodorów o wzorze ogólnym (C_I0H_I6)^ gdzie n przyjmuje wartości I; 1,5; 2; 3. Pod jednostką strukturalną terpenów jest 5-węglowy węglowodór drenowy (CH₂=C(CH₃)-CH=CH₂;2-metylo-13-butadienj. zwany izoprenem.

Związki monoterpenowe powstają w biogcnczie z dwóch monomerów izoprertu. Tworzące się w tym procesie 10-węglowe monoterpeny mogą mieć budowę łańcuchową lub pierścieniową, przy czym te ostatnie wywodzą się zarówno z połączeń mono-, jak i bicyklicznych. Ogromna różnorodność budowy monoterpenów jest konsekwencją występowania w ich strukturze podstawników metylowych, izopropylowych, wiązań nienasyconych oraz grup hydroksylowych, ketonowych i aldehydowych.

Węglowodorem macierzystym terpenów monocyklicznych jest mentan (ryc. 269), w grupie terpenów bicy klicznych dominują natomiast połączenia wywodzące się z pinami (ryc. 269) lub bomanu, czyli kamfanu (ryc. 269).

Sam mentan (ryc. 269), charakteryzujący się zapachem mięty, w przyrodzie nie występuje, ale otrzymany może być syntetycznie przez uwodornienie naturalnych terpenów (p-cy-menu, limonenu. mentenu). Rozpowszechnione są natomiast w przyrodzie jego tlenowe i beztlenowe pochodne. Do wykorzystywanych w kosmetyce beztlenowych węglowodorów men łanowych należą izomeryczne mentadieny (limonen. felandreny) i aromatyczny p-cy-men. Ich wzory przedstawiono na rycinie 270.

Limonen (cinene, cajeputene, kautschin), czyli p^-menta-1,8-dien (ryc. 270) jest dwunie-nasyconym węglowodorem terpenowym, występującym w olejku pomarańczowym (do 90%), kminkowym (do 40%), sosnowym. Terpen ten ma pomarańczowy zapach i jest zaliczany do wartościowych czynników zapachowych występujących m.in. w mydłach, chociaż przyjmuje się, że może wywoływać podrażnienia skóry.

Rozdział li 209