223

• 222

zdawać sobie sprawę z tego, że przedintruzyjny metamorfizm regionalny skal, obecnie otaczających intruzję, mógł mieć miejsce na znacznie większej głębokości. Obecność andaluzytu i kordierytu w skałach aureoli kontaktowej intruzji wskazuje na niewielką głębokość intrudowania — rzędu 5—10 km. Natomiast obecność paragenezy dysten-granat magnezowy przemawia za głębokością większą niż 25 km (Carmichael i in., 1974).

Migmatyty współwystępują zazwyczaj ze skałami metamorficznymi powstałymi w warunkach metamorfizmu wysokiego stopnia (wysoka temperatura i wysokie ciśnienie litostatyczne). Można w nich wyróżnić dwie odrębne części składowe różniące się wiekiem i genezą. Starszą część składową migmaty-tów stanowią skały najczęściej metamorficzne, a młodszą — skały magmowe. Magmowa część składowa migmatytów wykazuje niekiedy pewne analogie z subwulkanicznymi ciałami magmowymi przesyconymi krzemionką. Nie stwierdzono natomiast bezpośredniego powiązania migmatytów z subwulkanicznymi ciałami magmowymi i skałami wulkanicznymi. Procesy anatektyczne przypuszczalnie nie prowadzą do wulkanizmu. Innymi słowy magmy powstałe w wyniku upłynniania metamorficznych kompleksów skalnych nie mogą osiągnąć powierzchni Ziemi w formie lawy. Magmowa część składowa migmatytów zwana neosomem może mieć skład aplitu, pegmatytu, granitu lub granodiorytu, a metamorficzna — paleosom — łupku łyszczykowego lub amfibolitu.

Obecnie panuje dość powszechne przekonanie, że w powstawaniu migmatytów istotną rolę odgrywają następujące procesy fizyczne: częściowe lub całkowite wytapianie składników skał na anatektyczny stop granitoidowy, przemieszczanie powstałego stopu względem materiału źródłowego na mniejszą lub większą odległość oraz dyfuzja jonów potasu i sodu. Szczególnie dużą rolę w powstawaniu migmatytów przypisuje się topnieniu. Granitoidowy składnik znacznej części migmatytów jest pochodzenia anatektycznego. Powstaje on w wyniku częściowego wytopienia skał na miejscu i oddzielenia się powstałego stopu od niestopionej pozostałości. Taki stop może migrować daleko i intrudowć w inny kompleks skalny.

W procesie powstawania migmatytów pewną rolę może odgrywać metasomatyzm alkaliczny przy współudziale porowych roztworów wodnych. Wyprzedza on zwykle anateksis i wyraża się w pojawieniu się megakryształów i oczek skalenia potasowego i oligoklazu w skałach nie zawierających tych minerałów. Metasomatyzm alkaliczny na większą skalę może prowadzić do powstania gnejsowatych ciał granitoidowych i dużych mas migmatycznych gnejsów Oczkowych. Niezbędne alkalia wywodzi się zazwyczaj z odsłoniętych lub hipotetycznych plutonów granitowych.

Przykładami granitoidów i migmatytów anatektycznych są zdaniem Mehnerta (1968) granodioryty Czarnego Lasu i ich migmatyczne otoczenie. Według tego autora masyw granodiorytowy Czarnego Lasu stanowi całkowicie stopione metaszarogłazy, a otaczające go migmatyty są produktami początkowego wytapiania in situ. Masyw ten jest jednorodny w partiach centralnych,

a smużysty w strefach brzeżnych. Przechodzi on stopniowo w strefę migmatycz-ną, która zanika w otaczającym gnejsie kwarcowo-skaleniowo-biotytowym (metaszarogłaz).

6.3.2.1.    Granitoidy mezozoiczne

W zachodniej części Ameryki Północnej mezozoiczne batolity grani-toidowe występują w pasie ciągnącym się od Alaski do Półwyspu Kalifornijskiego (ryc. 6.8). Batolit Gór Nadbrzeżnych ma wymiary I500x I00 km, a ba-tolit Sierra Nevada odsłonięty jest na obszarze o wymiarach 650 x 55 do 100 km. Ten ostatni złożony jest z 200 plutonów, z których szereg ma powierzchnię rzędu setek kilometrów kwadratowych. Znacznie mniejsze są batolity Idaho (400 x 130 km) i Boudler (100x50 km). Batolit południowokalifornijski (600 x 100 km) składa się z różnych typów skalnych, które stanowią oddzielne intruzje. Wschodnia część batolitu zbudowana jest z tonalitów (Larsen, 1945), a granodioryty i gabra ograniczone są do części zachodniej. Intrudowanie magm odbywało się w kolejności od maficznych do zasobnych w skalenie i kwarc.

Granitoidy Kordylierów Ameryki Północnej, zbudowane głównie z kwarcu, pla-gioklazu (An₂₀_₅₀), skaleni potasowych, hom-blendy i biotytu, reprezentowane są najczęściej przez granodioryty i granity. Tonality stanowią plutony w obrębie batolitów Sierra Nevada i południowej Kalifornii. W otoczeniu batolitów występują produkty metamor-fizmu kontaktowego z andaluzytem, kordie-rytem, wollastonitem i forsterytem, których obecność wskazuje na głębokość intrudowa-nia poniżej 10 km.

Granitoidy Kordylierów nie mogą być produktami dyferencjacji magmy bazaltowej, gdyż objętość granitów i granodiorytów znacznie przewyższa objętość tonalitów i gabr. Jest rzeczą niemożliwą, aby chemicznie zróżnicowane skały tworzące olbrzymie batolity złożone mogły wywodzić się z jednej magmy macierzystej. Indywidualności che-

Ryc. 6.8. Batolity granitoidowe w zachodniej części Ameryki Północnej (Dietrich* i Skinncr, 1979)

I batolit Gór Nadbrzeżnych. 2 - batolit Idaho. 3 - batolit Boudler, 4 batolit Sierra Ncvada, 5 - batolit południowej Kalifornii