208,209

208

Teorie literatury XX wl| k(|

odkrycie immanentnych praw literatury (bądź języka) pozwala na charak I

terystykę każdej konkretnej wymiany literackich (bądź językowych) sy h I

mów, ale nie daje możliwości wyjaśnienia tempa rozwoju

System literacki .1 inne systemy znakowe

Analizę strukturalną literatury należało więc poszerzyć o badanie wspóltf leżności między systemem literackim a innymi systemami, a zarazem mięci/y n| uką o literaturze a innymi dyscyplinami. Echo tych przekonań pojawiło się n że w Tezach, gdzie zwrócono uwagę na istotne podporządkowanie wypowie poetyckiej strukturom wyższego rzędu - nie tylko systemowi języka, lecz |i! nież systemowi tradycji literackiej. Obok zagadnień ogólnych badacze ; hd Praskiego zaproponowali w swoim manifeście również szczegółowy progrmtł || dań nad poszczególnymi poziomami języka poetyckiego — zarówno nad jeg< > u ną brzmieniową (rymem, rytmem, zjawiskami eufonii, intonacji itp.), jak I 4 materiałem leksykalnym i składnią".

Specyfika

literatury

Podobnie więc jak formaliści, strukturaliści prascy pytali o specyfikę liirifl ry i również dla nich specyfika ta przejawiała się przede wszystkim w językuł formalistów jednak dzieliły strukturalistów także istotne różnice:

-    od uznania „poetyckości”za wyłączny przedmiot badań przeszli oni] wiem do badania rozmaitych funkcjonalnych uwikłań dzieła literat kf (a więc „poetyckości” ujmowanej w relacji do innych funkcji wypmvll artystycznej),

-    od koncepcji literatury jako autonomicznego systemu językowego eld dania relacji tego systemu i innych systemów kultury,

-    od analizowania „chwytów” utworu literackiego i ich oddziaływania na cesy percepcyjne odbiorcy - do badania znaków funkcjonujących w A* komunikacji oraz ich zawartości semantycznej.

Hówno terminy Szkoły Praskiej

Głównymi terminami teorii literatury spod znaku Szkoły Praskiej Mul obok języka poetyckiego, także: struktura, znak oraz f u n k c j flfi tyczna lub poetycka). Były one też kluczowymi kategoriami w koncepcjach mnianych już najważniejszych przedstawicieli Szkoły Praskiej: Jana M' rovskiego oraz Romana Jakobsona. I również obaj ci badacze łączyli Wi cechy tak bardzo pożądane dla strukturalistów - byli jednocześnie językol cami i teoretykami poezji. Dla obydwu najważniejsza stała się odpowie^ pytanie: Czym właściwie jest poetyckość?

“ Ibitłem,s. a 11-212.

*' Praska szkoła strukturalna w latach tgafe- ty48. Wybór materiałów, red. M U, May*|fl tłum., komentarz W. Górny, tłum. przejrzał, oprać. T. Brajcrski, Warszawa 1 ')<>(>, ■ || *fl /.oh. też na ten temat: J. Sławiński, Jan Mukałousky program estetyki strukturalni 1 I liii |. Mukafi >vnky, Włrótł znaków i struktur Wybór szkiców, wybór, red., wstępj. Slawlń«ld|VMjB szawa 11)70, h. 7 8,

209

ftiukturalizm (I)

fu właściwie jest poetyckość?

■fnv.ky rozpoczął od analiz czeskiego wiersza¹³ i od prób połączenia fono-I / wn sologią oraz stylistyką literacką, dostrzegając zresztą wynikające z ta-■ Kwią/.ku korzyści dla obu dyscyplin (tak dla literaturoznawstwa, jak i -■ni< - dla językoznawstwa)³⁴. Najistotniejszym zadaniem stała się jednak 11 idpowiedź na pytania: co wyróżnia literaturę spośród innych użyć ję-JC»' uznać można za cechy specyficzne języka poetyckiego? Potrzeba odpo-hl na te pytania nurtowała zresztą mniej więcej w tym samym czasie rów-Htnmana Jakobsona.„W czym się przejawia poetyckość?”-pytał na lad w pi u y pod tytułem Co to jest poezja? (1933) - i jak na strukturalistę ■In, iiiarał się udzielić odpowiedzi jednoznacznej, poszukując uniwersalnej HftUiMiwcj cechy poetyckości. Podkreślał więc, że treść pojęcia „poezja” mo-ptilcmai, natomiast funkcja poetycka zawsze będzie pozostawała taka sa-■tyi kosć była wprawdzie, jego zdaniem, tylko częścią złożonej struktury l|tna> kiego, ale to ona organizowała dzieło poetyckie, a nawet - jak to rządziła nim. Stanowiła bowiem

Rktói .i w sposób konieczny przetwarza pozostałe elementy i współo-■irtnść całości, podobnie jak olej nie jest osobnym daniem, ale tak-» Icm przypadkowym dodatkiem, mechanicznym składnikiem, zmie-całego jedzenia

blu llę w szczególności wtedy, kiedy

■»t 111 li suwane jako słowo, a nie tylko jako reprezentant nazwanego lub jako wybuch emocji²⁶.

In m n. I . iść zaistniała w całej pełni - dopowiadał badacz - słowo po-1 u ii n .miiiiclii-zne, prezentować jedynie samo siebie - a więc jedno-Hli« ziisi.ii 1 id.ibii nu relacja reprezentacji, czyli zastępowania przed-Ittun !• ■■■. • i'-' iiinnsilo. Poetyckość była zatem dla Jakobsona zja-

•;ityii.............    — jej specyfiką okazywała się jednoczesna tożsamość

■' ilinliitnii 1 biak tej tożsamości. Bez tej sprzeczności,jak twierdził, ą> 11" 'Mn ipięi ia nie byłoby ani ruchu pojęć, ani znaków. Język po-4ii n 1 \ wal więc ogólne mechanizmy językowe i realizował funkcje jednocześnie przeciwstawiał się im, skupiając uwagę wyłączna przekazywanej informacji. 1 odwrotnie - poetyckość by-

MmiIi ^, "    ' estetice tesktho vertt (1933) i Mtichiiv M<tj. Estetickdstudie (1928).

I Mul.....mlifl /•imologia i poetyka (1430), tłum. M. Kaliska -Przyinanowska, | w:] Te o

r.u)(ranili/, op. cii., t. 2, cz. 3, u. 226.

C» to leli port,ja?, op. clt.,». 138. i» 1 jiłi

Badania

Mukarovskiego

Jakobsona

koncepcja

poetyckości

Przeciwko reprezentacji w literaturze