338 339

Redakcja i reprodukcja map

Skala mapy

Istotny wpływ skali na generalizację wynika stąd, że wraz ze zmniejszaniem się skali mapy następuje szybka redukcja powierzchni przedstawianego obszaru. Kilometr kwa* dratowy w terenie na mapie topograficznej 1:10 000 zajmuje znaczną powierzchnię 1 dm², na mapie 1:100 000-już tylko 1 cm*, a na mapie 1:1000000-1 mm². Ogranicza to radykalnie możliwość prezentacji szczegółów. Wraz ze zmniejszaniem skali zwiększa się zasięg mapy, co również wywiera wpływ na proces gencralizacji. Obiekty o znaczeniu lokalnym, przedstawiane na mapach wielkoskalowych (np. kominy jako elementy orientacji), nie są uwzględniane na mapach małoskalowych.

Forma prezentacji

O ile skala i w pewnym stopniu przeznaczenie decydują o stopniu gencralizacji mapy to forma prezentacji wpływa na sposób gcneralizacji treści. Pomyanie obiektów mniej ważnych przedstawianych za pomocą sygnatur, powiększanie wagi kropki, wyznaczanie mniejszej liczby klas w kartogramie, zwiększanie różnic wartości między izoliniami - to niektóre przykłady różnych sposobów gcneralizacji w zależności od zastosowanej formy prezentacji

Specyfika przedstawianego obszaru

Jednym z Równych celów generalizacji jest uwypukleniediarakterystyxznychcecb przedstawianego obszaru. Znaczenie tej samej wielkości obiektów czy charakterystyk zmienia się w zależności od obszaru, na jakim występują. Kilkutysięczna miejscow ość i niewielkie jezioro na słabo zaludnionym obszarze półpustynnym powinny być pokazane nawet na mapie w malej skali, ale tej samej wielkości obiekty na obszarze środkowej Europy należy pominąć nawet na mapie w większej skali. Pbdobnie, stumetrowa różnica wysokości jest znacznie mniej istotna w wysokich górach niż na nizinie.

Rodzaj i jakość danych źródłowych

W praktyce kartograficznej stopień gencralizacji mapy jest często uwarunkowany szczegółowością dostępnych danych. Ograniczona liczba stacji meteorologicznych na danym obszarze nie pozwala na bardziej szczegółow e przedstawienie zróżnicowania temperatury opadów atmosferycznych czy ciśnienia atmosferycznego, a niepewność co do dalszego rozwoju sytuacji meteorologicznej zmusza do dużej generalizacji map prognoz pogody. Często dostępne dane są odniesione do dużych jednostek terytorialnych (państw, województw), co decyduje o konieczności przedstawiania tych danych w formie zgenera* lizowanej.

Możliwości percepcji obrazu kartograficznego

Percepcja mapy zależy od różnych czynników. Należą do nich przygotowanie odbiorcy doczytania i rozumienia mapy, warunki, w jakich mapa jest czytana (jako mapa ścienna, w warunkach terenowych, na monitorze komputera) oraz jakość druku (druk jednoczy wielobarwny, jakość farb i papieru). Te wszystkie czynniki powinny zostać uwzględnione przy generalizacji, aby odbiór informacji zawartych na mapie byt optymalny

Rodzaje generalizacji

Gcneralizacja to proces złożony i jest realizowana w różny sposób i w różnych formach. Prowadzi w efekcie do wyboru lub selekcji przedstawianych obiektów i zjawisk, uogólnienia charakterystyk (atrybutów) ilościowych i jakościowych, zmiany form prezentacji, uproszczenia linii i konturów. Można więc wyróżnić cztery podstawowe rodzaje generalizacji.

-    wybór obiektów,

-    uogólnienie charakterystyk (atrybutów) ilościowych i jakościowych.

-    zmiana formy prezentacji,

-    uproszczenie linii i konturów.

Wybór obiektów

Wybór albo selekcja prowadzi do ograniczenia treści mapy do elementów treści niezbędnych z punktu widzenia przeznaczenia, tematu i skali mapy oraz tych. które uwzględniają charakter przedstawianego obszaru. Na koncepcyjnym etapie opracowania mapy dokonuje się wyboru kategorii obiektów, które mogą być na niej przedstawione. Wraz z redukcją skali liczba kategorii ulega zmniejszeniu, np. na mapach topograficznych przedstawia się ponad 100 kategorii treści, a na mapach przeglądowych - zaledwie kilkanaście.

W ramach wybranej kategorii mogą być pokazane wszystkie obiekty (np. granice pafistw, czynne wulkany), częściej jednak dokonuje się ich wyboru, stosując odpowiednie kryteria. Sprecyzowane kryteria wyboru noszą nazwę cenzusów lub normatywów wyboru.

Cenzusy albo normatywy wyboru są to granice wyboru obiektów różnych kategorii określane za pomocą wskaźników ilościowych (wielkość, długość, gęstość). Oto przykłady: pozostawiamy wszystkie wsie liczące powyżej 500 mieszkańców, rzeki o długości ponad 10 km. jeziora o powierzchni ponad 15 ha. obszary leśne o powierzchni 25 ha i większej.

Oprócz kryterium wielkości obiektu stosuje się liczne kryteria jakościowe, które uzupełniają. modyfikują, a czasami zastępują kryterium wielkości.

Nąjwięcej kryteriów jakościowych stosuje się przy wyborze miejscowości. Odnoszą się one najczęściej do funkcji spełnianych przez daną miejscowość: administracyjnej (np. ośrodki gminne), komunikacyjnej (np. węzły kolejowe i drogowe), gospodarczej (np. ośrodki przemysłowe), turystycznej (np. ośrodki wypoczynkowe), oświatowej (np. ośrodki szkolnictwa wyższego). Przy wyborze miejscowości istotne są kryteria historyczne (np. miejsca ważnych wydarzeń historycznych) oraz kryterium ośrodkowości. Kryterium ośrodkowości uzależnia wybór miejscowości od wielkości obszaru, na jaki oddziaływuje jego funkcja. Na przykład na obszarach słabo zaludnionych pokazuje się często niewielkie miejscowości (np. Churchill nad Zatoką Hudsona), a na terenach zurbanizowanych pomija się stosunkowo duże. położone blisko innych ważniejszych miast (np. Siemianowice Śląskie).

Przy wyborze rzek oprócz długości stosuje się również inne uzupełniające kryteria. Pozostawia się niektóre rzeki krótsze od długości normatywnej w celu zachowania układu sieci rzecznej, niewielkie rzeki graniczne, rzeki przepływające przez duże miasta, łączące

339