502 503 2

tak że u postaci dojrzałych zbudowany jest z 7 segmentów. Na pierwszym segmencie u postaci dojrzałych (rozwojowo drugim) występuje wieczko płciowe. które powstało z przekształconych odnóży (por. ostrogony). Na następnym segmencie osadzone są grzebienie, będące zmodyfikowanymi odnóżami wykształconymi w narządy zmysłów (ryc. 189A). Na segmentach odwłoka, od 3 — 6, po stronie brzusznej, występują pary przetchlinek prowadzących do płucotchawek. Segmenty zaodwłoka są bez odnóży i są węższe niż segmenty przedodwłoka. Kolec jadowy jest wyrostkiem ostatniego segmentu zaodwłoka. Stemity, pleuryty i tergity na segmentach przedodwłoka są wyraźne, na segmentach zaodwłoka są połączone w pierścienie obejmujące dany segment.

j

Budowa wewnętrzna

Układ nerwowy, w porównaniu z resztą pajęczaków, wykazuje najmniejszą koncentrację zwojów (ryc. 188A). Zwoje mózgowe łączą się za pomocą obrączki okołoprzełykowej z dużym zwojem podprzełykowym, powstałym ze złączenia się 9 par zwojów brzusznych. Dalej występuje brzuszny łańcuch nerwowy mający w przedodwłoku 3 zwoje, a w zaodwłoku 4.

Narządy zmysłów obejmują wspomniane oczy proste, włoski czuciowe, parzyste narządy szczelinowe i wymienione już grzebienie. Te ostatnie narządy na tylnych krawędziach mają długie wyrostki, które we wnętrzu zaopatrzone są w komórki zmysłowe. Grzebienie w trakcie ruchu skorpiona ustawione są horyzontalnie, a ich zęby dotykają podłoża, ocierając się o podłoże informują

0    jego jakości.

Narządami oddechowymi są płucotchawki, występujące w liczbie 4 par.

Skorpiony, w porównaniu z resztą pajęczaków, mają układ krwionośny najbogatszy w naczynia. Serce rozciąga się w przedodwłoku i odpowiednio do liczby segmentów, wykazuje 7 par ostiów (ryc. 189B). Wychodzą z niego tętnice przednia i tylna i 9 par tętnic bocznych. Brzusznemu łańcuchowi nerwowemu towarzyszy długie naczynie tętnicze, połączone z tętnicami sercowymi przednią

1    tylną. Dziewięć par żył doprowadza krew z płucotchawek do zatoki okołoser-cowej. Serce kurczy się 60—150 razy na min.

Narządami wydalniczymi są para gruczołów biodrowych, uchodzących na biodrach 3 pary nóg lokomocyjnych i dwie pary cewek Malpighiego.

U skorpionów dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony. Jajnik jest nieparzysty, składa się z 3 podłużnych cewek, połączonych poprzecznymi kanalikami. Jajowód jest parzysty, jego kanały łączą się w nieparzystą macicę. Na jajowodach występują zbiorniki nasienne. Jądra są parzyste, nasieniowody mają pęcherzyki nasienne, a także gruczoły prostaty. Samce produkują sper-matofory.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Skorpiony są jajożyworodne albo żyworodne. Jaja gatunków żyworodnych są ubogie w żółtko i bruzdkują częściowo tarczowo. Rozwijają się w uchyłkach macicy, mających strefy odżywcze dla zarodków. Rozwój pozazarodkowy

wprost. Samice opiekują się potomstwem, noszą do pierwszego linienia młode osobniki na grzbiecie.

SYSTEMATYKA

Strasznik wielki ■— Pandinus imperator, największy ze skorpionów, do 18 cm długi, żyje w Afryce.

Skorpion włoski — Euscorpius italicus, ok. 3,5 cm długi, występuje w południowej Europie.

Skorpion karpacki — Euscorpius carpathicus żyje we wschodnich Alpach i południowych Karpatach.

Rząd: biczykoodwłokowce — Uropygl

Rząd obejmuje gatunki podzwrotnikowe, występujące w południowych obszarach USA, południowej Ameryce i południowo-wschodniej Azji. Ok. 100 gatunków. Związane są głównie ze środowiskami wilgotnymi, występują pod kamieniami, w glebie i ściółce, kilka gatunków jest pustynnych. Aktywne wyłącznie w nocy.

AB    C

Ryc. 190. Pajęczaki. A — biczykoodwlokowiec, B — rozlupnoglowiec, C — tępoodwłokowiec

Ciało 1—8 cm długie. Głowotułów jednolity, wyraźnie oddzielony od odwłoka, który jest szerszy (ryc. 190A, fot. 14A, B). Oczy występują w podobnej liczbie jak u skorpionów. Chelicery są drobne dwusegmentowe i mają pazury. Pedipalpy są długie, masywne, trójczłonowe i na końcach zaopatrzone w szczypce lub kolce. Pierwsza para odnóży lokomocyjnych jest najdłuższa, ma znaczenie dotykowe. Na końcach odnóży lokomocyjnych pazury. Odwłok składa się z 12 segmentów. Trzy ostatnie są wyraźnie zwężone, przez niektórych systematyków określane są jako zaodwłok. Na ostatnim występuje otwór

503