aNTROPOLOGIA LIT VIII Funkcja formy poetyckiej4

2 najważniejszych elementów prymitywnego czy archaicznego życia religijnego w obrazowaniu -świata bogów^r i duchów w postaciach zwierzęcych. To teriomorficzne obrazowanie stanowi podstawę wszystkiego, co nazywamy totemizmem. Połowy szczepów „są” kangurami lub żółwiami. Obrazowanie to znajduje także wyraz w znanym na całym świecie wyobrażeniu versipsllis, człowieka, który niekiedy przybiera postać zwierzęcia, np. wilkołaka. Pojawia się także w metamorfozach Zeusa z miłości do Europy, Ledy, Semele i Danae, występuje wreszcie w skrzyżowaniu form ludzkich i zwierzęcych w panteonie egipskim. We wszystkich tych wypadkach mamy do czynienia z fantastycznym ukrywaniem się postaci ludzkiej w postaci zwierzęcej. Ani przez chwilę nie należy wątpić, iż takie święte wyobrażenie zwierzęcia jest dla człowieka dzikiego sprawą absolutnie „poważną”. Dziki, podobnie jak dziecko, nie przeprowadza wyraźnej granicy pomiędzy człowiekiem i zwierzęciem. A jednak gdy nakłada swą przerażającą maskę zwierzęcą i występuje jako zwierzę, w istocie przecież „wie lepiej”. Jedyną interpretacją, przy pomocy której my, ludzie nie całkiem już dzicy, możemy sobie po trochu uzmysłowić stan jego umysłu, jest taka, iż duchowa sfera zabawy, podobnie jak to obserwujemy u dziecka, ogarnia jeszcze całą istotę człowieka dzikiego, od najbardziej uświęconych wrażeń aż po dziecinną radość. Powinniśmy odważyć się na twierdzenie, iż teriomorficzny element w kulcie, w mitologii i nauce religijnej pojąć można najlepiej, jeśli przyjmie się za punkt wyjścia postawę ludyczną.

Głębiej jeszcze sięgający problem w związku z rozważaniami na temat personifikacji i alegorii brzmi: Czy współczesna filozofia i psychologia całkowicie zrezygnowały z alegorycznych środków wyrazu ? Czy niekiedy jednak pradawna alegoria nie wkrada się do terminologii, którą posługujemy się nadając nazwy psychologicznym impulsom i postawom intelektualnym? I czyż istnieje w ogóle abstrahująca mowa bez alegorii ?

Elementy i środki kunsztu poetyckiego najlepiej właściwie pojąć można jako funkcje ludyczne. Dlaczego człowiek podporządkowuje słowo pewnym miarom, kadencjom i rytmom? Ten, kto powie, iż czyni tak z racji piękna łub z przejęcia, przesunie w istocie to pytanie jedynie w bardziej niedostępną sferę. Ten jednak, kto odpowie: człowiek tworzy poezję, ponieważ' musi bawić się społecznie, trafia w samo sedno. Słowo metryczne powstaje jedynie wśród zabawy społecznej; tam posiada ono swoją funkcję, swój sens i swoją wartość, zatraca je zaś w miarę, jak społeczna zabawa traci swój charakter kultowy, uroczysty łub odświętny. Rym, paralelizm zdań, dystych mają jedynie swój sens jako bezczasowe figury ludyczne w uderzeniu i przeciwuderzeniu, w mocnej i słabej części stopy, w pytaniu i odpowiedzi, w zagadce i rozwiązaniu. W początkach swoich są nierozłącznie związane z istotą śpiewu, muzyki i. tańca, wszystkie zaś razem przynależą do prapierwotnej funkcji zabawy. Wszystko, co stopniowo uznane zostaje za świadomą jakość poezji: piękno, świętość, moc czarodziejska, początkowo zawarte jest jeszcze w pierwotnej jakości zabawy.

Spośród wielkich gatunków poetyckich, które rozróżniamy według nieśmiertelnego greckiego wzoru, liryka przynależy najbardziej do pierwotnej sfery ludycznej. Lirykę należy tu pojmować w nader szerokim znaczeniu, nie tylko jako określenie gatunku poezji lirycznej sensu stricto, lecz zarazem jako słowo określające poetycki nastrój i poetyckie uzewnętrznienie się w ogólności, gdziekolwiek i jakkolwiek by one występowały, tak iż wszystko, co jest zachwyceniem, należy w istocie do jej dziedziny. Liryka jest najbardziej oddalona od logiki, najbliżej zaś spokrewniona z tańcem i muzycznością. Liryczny jest język spekulacji mistycznych, wyroczni i czarów. W tych właśnie formach poeta najsilniej doświadcza wrażeń natchnienia spływającego nań z zewnątrz. Tu staje się on najbliższy