Capture276

^cJ^c'«o¹

niejszego rozdziału.

naści między badanymi zmiennymi. Pojęcie ograniczania lic/h> _/(l„ pojęcie struktury są dwoma podstawowymi pojęciami iitninyim ,n, , ^{Hh r}« analizy czynnikowej. Ich znaczenie wyjuiniaroy szczegółowo w ,1,1 , - ~l

Analizę czynnikową zapoczątkował Charles Spearman, w . teorii inteligencji wydanym w 1904 roku Spearman pi\al . ¹,_/N ,, ¹a nnv.-i intelektualnej łac/v tedna wsnólna nodstnu/fiu . «___i

aktywności intelektualnej łączy jedna wspólna podstawowa funkii u,_lh kcji). natomiast pozostałe, specyficzne elementy tej aktywności wnjJ, dym przypadku zupełnie inne niż we wszystkich pozostałych" Spearm ' ¹ ^ wal tabele inlcrkorelacji między testami psychologicznymi i — _u)r/ był w stanie wykazać¹, że te interkorelacjc można wyjaśnić w katcgi.n.i czynnika ogólnego, wspólnego wszystkim testom, oraz czynników    I

lub charakterystycznych dla poszczególnych testów. Koncepcja ta ru#po-¹.',! się pod nazwą ..teorii dwóch czynników" Czynnik ogólny określony /, v czynnik, g. Warto zwrócić uwagę, że Spearman przede wszystkim miar teorią psychologiczną i analizę czynnikową tabeli korelacji traktował jak„ _r ^ " służące do gromadzenia dowodów wspierających jego teonę Tcona Spcar miała aspekty ncuropsychologiczne. Swój czynnik ogólny wiązał on / cncrg ra — jak sądzono — zasila całą korę czy wręcz cały układ nerwowy._WvVi specyficzne z poszczególnymi grupami neuronów' odpowiedzialnych    ,

operacje.

Analizę czynnikową rozwinęli liczni następcy Speamiana, a \w_lXj n;> frey H Thomson. L. L. Thurstone. H. Holclling. J. P. Guilford i R B C... ostatnio zaś D. N. Ławicy. J. B. Carroll. L. Guttman. K. G. Joreskog. I R , H. F. Kaiser i inni. Teoria dwóch czynników Speamiana na wczesnym ci.; woju była przedmiotem ostrej krytyki i szybko została odrzucona. ac/Wap jęcie czynnika ogólnego, wspólnego wiciu typom aktywności poznawczej. r: . cilo aktualności i zapewne nadal będzie budzić zainteresowanie. I 1 11.    1

uogólnił metodę analizy czynnikowej i wynalazł analizę wieloc/yniuM .. j , . można stosować wobec danych zawierających dowolną liczbę czynników

L L. Thurstone oraz inni badacze posługujący się analizą czynnik szeni byli wykonywać ogromną liczbę obliczeń. Dziś obliczenia te tno/c . \ j wykonać każdy komputer. Analizę czynnikową stosuje się więc coraz c/ęv<;

Celem niniejszego rozdziału jest wyjaśnienie w prosty sposób podsu pojęć analizy czynnikowej. tak aby student zrozumiał tę metodę i potrafi! u wać. Nic jest to łatwe ?.adante dydaktyczne. Dziś termin analiza czynnik ¹: oznacza jednej metody. Obejmuje on wicie różnorodnych metod Opo-s pojęcia i metody stosowane najczęściej. Studentowi, który zechce pogłęb. • . znajomość analizy czynnikowej, polecamy książkę Haimana (1967> i po/;.: opracowanie Harrisa (1975). W rozdziale tym stosujemy zapis statystyczny K.~ na. Warto też sięgnąć po książkę Mulatka (1972)¹.

28.2. Ograniczanie liczby zmiennych

_<my, tc    . wykotryny.u* lep, md/u,,, pru,**,****,.. . ,._m

MW⁰**¹'¹' "■" “ P""" IM 'H«nlwn lani,,, c/orym J« u> _lfer. funkcjonowaniu umysłu Podobmc opaucucre du/ych , czoło .kompWuo.umcIl zhiorńw zmiennych do zbionlw mniejszych l_uh do po^hnezych zmicnnsrh n* met jesi powszechnym procesem wbiekiywnym Zh,„,    „u/,,»•.»•*

a hanl/ici podstassnws MoZna mu przypisy** wWossnto fnyczynossc , jaśniajace

Frey Wadem takiego subiektywnego opamc/anu jest stwierdzeń*. « student kwietnie porad/il sobie ze wszystkimi zajęciami na uniwenyieck dneki rmcttgracj i pracow itości Uczestniczenie w V) czy 40 zaduch uniwersyteckich / nmttutych przedmiotów zostało tu sprowadzone do dwóch banJ/icj podstawowych /marnych — inteligencji i pracowitości Inny przykład to subiektywne przypisywanie postaw jednostki wobec różnorodnych zjawisk politycznych i społecznych jej pozycji w zakresie jednej zmiennej libenlizmu-konserwatyzmu b^dz lewicowowt-pnw nowości. Jeszcze inny przykład to stereotypy kulturossc Człowiekowi przypisuje ,tę nieraz. ogromna róz-norodność cech na pndstawic jednej zmiennej. takiej jak p«ch<dzc-nie rasowe, religia czy kolor skóry — stanowiącej tu subiektywny czynnik, będący podstawa uogólnień Podsumowując możemy stwierdzić, ze subiektywne ogranicza nic dużych zbiorów zmiennych, określających skomplikowane sytuacje do zbiorów mniejszych, mających właściwości wyjaśniające, jest zjawiskiem powszechnym.

Analiza czynnikowa jest korć latem operacyjnym opisanego wyżej zjawisk*

ograniczania subiektywnego w takim samym sensie. jak liczebność względna jest korclatcm operacyjnym prawdopodobieństwa subiektywnego Badacz wybiera /Jo-zony proces, taki jak inteligencja ludzka, osiągnięcia tu studiach, uczenie się. spostrzeganie czy też nadpobudliwość u dzieci. Definiuje zmienne, mo/e nawet dużo zmiennych, które — jak sadzi — maja związek z badanym procesem, otrzymuje wyniki, oblicza wzajemne korelacje między tymi zmiennymi i przeprowadza analizę czynnikowa, która ogranicza liczbę zmiennych do mniejszej liczby zmiennych zwanych czynnikami. Czynnikom tym badacz przypisuje pewne znaczenie Mo/c im przypisać właściwości wyjaśniające badany proces.

Metoda analizy czynnikowej, ograniczająca pierwotny zbiór zmiennych do /biuru mniejszego, jest skomplikowana Aby zobaczyć. >4. >.c 14 'l*»uje. rozumy dwa przykłady. Pierwszy opiera s,e nu korelacji cząstkowej. drugi z* )esi

między zmiennymi.

natury geometrycznej.

Rozważmy następujący zbiór pięciu mterkorclasji

	t	2	3	4 5
1 2	0.50
3	0.60	0.30
4	0.70	035	0.42	0.4$____
5	0,80	0.40	036

549

1

W jeżyku polskim: M. Zakrzewska Analiza czynnikowa u budowana, .    -

piycholoRkmych. Po/nart 1994. W>d. Nauk UAM (przyp red nauk).