CCF20090212130

rozumienie innych w kategoriach intencjonalnych - po dalszym rozbudowaniu w procesie ontogenezy stanowi podstawę zdolności człowieka do refleksji dotyczącej własnego zachowania oraz do tworzenia uporządkowanych struktur wiedzy dostępnej świadomości, takich jak teorie naukowe (zob. też Humphrey, 1983). Owa charakterystyczna dla naszego gatunku zdolność do tworzenia systemów może stanowić - posługując się terminem Goulda - „egzaptację” wywodzącą się z refleksyjnych zdolności człowieka, które z kolei pochodzą od zdolności społeczno-poznawczych.

INTERNALIZACJA PERSPEKTYW

Każdy, kto zastanawiał się kiedyś nad powyższymi problemami, musi przyznać, że kultura pełni niebagatelną rolę w rozwoju poznawczym człowieka we wczesnym dzieciństwie. Większość wyspecjalizowanej wiedzy, którą powinny przyswoić sobie dzieci w tym wieku - czy jest to wiedza, której są systematycznie uczone, czy też spontanicznie poszukiwana - jest im przekazywana poprzez kulturowo skonwencjonalizowane symbole lub bezpośrednią instrukcję ze strony innych. Aby zostać ekspertem w jakiejś dziedzinie, należy nauczyć się tego, co już umieją inni, a następnie także dodać samemu jakieś unowocześnienia. Gotowe kategorie zawarte w języku odgrywają tu bardzo ważną rolę, gdyż dają dziecku podstawę pojęciowego grupowania i odnoszenia do siebie bytów należących do różnych typów. Przekaz kulturowy tego typu jest oczywiście możliwy tylko dlatego, że dzieci posiadają pierwotne zdolności percepcji, kategoryzacji, pamięci i inne, wspólne dla wszystkich naczelnych, ale dopiero specyficzne dla gatunku kulturowe zdolności uczenia się umożliwiają im korzystanie w sposób szczególnie efektywny z owych indywidualnych sprawności, w celu czerpania z zasobów wiedzy i umiejętności innych członków ich grupy społecznej.

Jednak bardzo niewielu badaczy posunęło się w swych rozważaniach poza docenienie tej roli kultury w kształtowaniu treści poznania dziecięcego, by dostrzec, jak ważna jest kultura w kształtowaniu procesu rozwoju poznawczego. Mimo że umiejętność przyjmowania przez dzieci perspektywy innych jest uznanym faktem, zwykle uważa się ją za zdolność odrębną, należącą do dziedziny poznania społecznego. Według moich poglądów - które pod wieloma względami przypominają niektóre teorie sformułowane przez Piageta (1928) w jego pierwszych pracach - proces przyjmowania perspektyw zaczyna być wszechobecny w rozwoju poznawczym szczególnie w okresie wczesnego dzieciństwa. Dwoma głównymi przejawami takiego stanu rzeczy są:

•    Coraz większa zdolność dzieci do rozpatrywania danego przedmiotu z dwóch lub więcej punktów widzenia jednocześnie (jak w przypadku kategoryzacji hierarchicznej, metafor, analogii, liczb itp.).

•    Coraz większa zdolność do refleksji nad własnym intencjonalnym postępowaniem i poznaniem, co pozwala na redeskrypcję ich reprezentacji w celu ustrukturyzowania wiedzy.

Procesy te mogą być ograniczone do dość wąsko określonych dziedzin aktywności poznawczej i zachodzić niezależnie od siebie. Działanie każdego z nich zależeć może od pewnej „krytycznej masy” specyficznego materiału do-świadczeniowego w danej dziedzinie (Hirschfield i Gel-man, 1994). Jednak jednym ze znaków szczególnych dojrzałego poznania człowieka jest właśnie sposób, w jaki różne typy umiejętności i wiedzy mogą być do siebie odnoszone.

263